Z Kuşağının Son 1 Yılda Tanıştığı Enflasyon Nedir? Etkileri, Çeşitleri Nelerdir? Nelere Yol Açar?
Türkiye tarihi boyunca yüksek enflasyonla kronik bir sorun olarak mücadele eden ya da etmeye çalışan ülkelerden olurken, özellikle son 1 yıldır daha da artan etkiyle genç neslin de artık alıştığı bir sorun olmaya devam ediyor. Bir yandan da dünyada da enflasyonist bir ortamın bulunması ve diğer ülkelerin Türkiye'ye oranla çok daha düşük oranlara rağmen, canhıraş bir şekilde savunma hattına çekilmesi ilginç bir hal alıyor. Çünkü Türkiye'nin öncelik sıralamasında enflasyon ilk sırada gelmiyor. Peki dünyanın bir canavar olarak gördüğü bizimse evcilleştirmeye çalıştığımız enflasyon nedir? Çeşitleri, etkileri nelerdir?
Enflasyon nedir?
Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarında düzenli bir artışla alım gücündeki düşüşü ya da daha sözlük tabiriyle fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak artış göstermesi ve paranın değerinin azalması olurken, TDK'da da 'para şişkinliği, gereğinden fazla artış, şişkinlik, pahalılık' olarak tanımlanır.
Tek seferde olan genel bir fiyat artışı ya da belli bir malın fiyatındaki artışı kapsamaz. Fiyatlardaki artışın düzeyinin belirlenmesinde birden çok mal ve hizmetle fiyatların düzenli olarak yükselişi enflasyonu doğurur.
Enflasyon endeksleri nelerdir?
Enflasyon, bir oran olarak hesaplanırken, resmi istatistik kurumlarının farklı mal ve hizmetlerden oluşturduğu sepetle mal ve hizmetlerin farklı ağırlıklarla belirli bir dönemi baz alarak endeksler oluşturmasıyla tespit edilir.
Dünyada en temel kullanımda iki endeks bulunur:
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)
Üretici Fiyat Endeksi (Yurt içi) (Yİ-ÜFE)
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)
TÜFE, tüketiciye ulaşan son nihai fiyatlar üzerinden bir hanede ortalama kullanılabilecek farklı alanlardaki mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artış oranıdır. Genelde 'enflasyon' olarak bu orandan bahsedilir.
Türkiye'de açıklanan son TÜFE oranı Eylül 2022'ye ait olarak yüzde 83,45 olurken, 2003 yılı baz alınarak (endeks 100 değerle) hesaplanır. Kısaca Türkiye'deki bir hanede genel olarak alınan ürünlerin hepsinde 2021 Eylül'e göre yüzde 83,45 oranında bir artış görüldüğünü anlatır.
Üretici Fiyat Endeksi (Yurt içi) (Yİ-ÜFE)
Belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içine satılan ürünlerin üretici fiyatlarının zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir. Burada önemli olansa sadece sanayi üretiminin bu hesaplamaya dahil olmasıdır.
Türkiye'de açıklanan son Yİ-ÜFE oranı Eylül 2022'ye ait olarak yüzde 151,50 olurken, 2003 yılı baz alınarak (endeks 100 değerle) hesaplanır.
Enflasyon nasıl hesaplanır?
2003 yılı baz alındığından bu değer 100 kabul edilir. Biz sepetten ve ağırlıklardan bahsetmiştik. Bu sepette 12 ana grup altında 409 mal ve hizmet bulunuyor. Bunların hepsinin fiyatları TÜİK tarafından periyodik olarak derleniyor ve maddelerin kullanım ağırlıklarına göre (yani sıklığına ya da çokluğuna) göre endeks hesaplanıyor.
Eylül 2022 için TÜFE endeksi 1.046,89 olurken, 2022 Ağustos için 1.015,65 olurken, 2021 Eylül için de 570,66 olarak hesaplanmış görülüyor. Kaynak: TÜİK
2022 Eylül TÜFE bir önceki aya göre ((1046,89– 1015,65) / 1015,65 x 100 =)) üzerinden yüzde 3,08 oranında artarken, yıllık artışsa ((1046,89 – 570,66) / 570,66 x 100 = )) yüzde 83,45 olarak gerçekleşiyor. Hesap kaynak: Mahfi Eğilmez
Enflasyonun çeşitleri nelerdir?
Enflasyon, bir çok nedenden yükselişe geçebilir. Bu nedenlerin başlıcaları da şu şekilde görülür:
Talep Enflasyonu
Maliyet Enflasyonu
Para Arzı
Enflasyon Beklentisi
Talep enflasyonu nedir?
Piyasalardaki mal ve hizmetlerin tüketici tarafından mevcut durumda fazladan talep edilmesiyle oluşan enflasyon çeşididir. Üretilen mal ve hizmetler bu durumda yetersiz kalır ve böylelikle fiyatlar yükselir. Pandemiden ilk çıkışta dünyada enflasyonu artıran etki bu şekilde görülürken, ülkelerin pandemi etkisini azaltmak için bol para dağıtmasıyla artan tasarruf oranlarının talebe dönmesinin yanında bozulan tedarik zincirlerinin de arzı sınırlamasıyla oluştu.
Maliyet enflasyonu nedir?
Mal ve hizmet üretiminde kullanılan girdilerin (ham madde, iş gücü) maliyetinin yükselmesiyle üretimde azalma oluştuğunda ortaya çıkan enflasyondur. Afet, ambargo, politika değişiklikleri gibi nedenler maliyet enflasyonuna sebep olabilirken, son 1 yılda Türkiye'de kur artışıyla ilk etapta ortaya çıkan enflasyon çeşidi olarak da görülebilir. İthal edilen ürünlerin dövizdeki yükselişle pahalıya mal olması fiyatların artışına yol açmıştır.
'Para Arzı'nın yarattığı enflasyon nedir?
Piyasada (Merkez Bankası tarafından) arz edilen para miktarının talep edilenden fazla olmasıyla mal ve hizmetlere olan talebin artarak oluşturduğu enflasyon olmaktadır. Üreticilerin ek yatırım ihtiyacı duyarak daha çok üretim yapmasına yola açarken, yeni yatırımlar üreticiye daha fazla harcama yaptırırken, ürün ve fiyatlarda da yükseliş yinelenir. Yine son dönemde çokça bahsedilen parasal genişleme denilen olgu olurken, Türkiye'de faizlerdeki indirim süreciyle tartışılan enflasyon çeşidi de olmaktadır. Yani kredilerdeki ucuzlamayla daha çok paranın tüketiciye ulaşması sonucu daha fazla harcamanın yapılması da olurken, ekonomilerdeki büyümenin de yoludur.
'Enflasyon beklentisi'nin yarattığı enflasyon nedir?
Üretici ve/veya tüketicilerin, fiyatlarda artış öngörerek beklentilerini buna göre kurgulamasından doğan enflasyondur. Beklentiyle alım gücünde artış için emek kesiminin yüksek ücret talep etmesi 👉 maliyetlerin artması 👉 fiyatların artması şeklinde bir döngüyü tetikler. Bu döngü de fiyatlardaki beklentiyi ve enflasyonu kartopu gibi büyütür.
Enflasyon türleri nelerdir?
Ilımlı Enflasyon
Yüksek Enflasyon
Hiperenflasyon
Ilımlı enflasyon nedir?
Mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki düşük miktarlı artışa verilen isim olurken, ülkelere göre bu oran değişmekle birlikte, genel olarak ekonomilerde istenen bir olgudur. Ekonomide büyümeyi ve piyasalarda, üretimde canlılığı sağlar.
Yüksek enflasyon nedir?
Fiyatların ekonomiyi olumsuz etkileyebilecek seviyede artışı olurken, hızlı yükselişe bağlı olarak paranın değerini belirlemeyi zorlaştırıcı bir niteliği bulunur. Bu da alternatif alanlara yatırma yöneltebilir. Son süreçte gayrimenkul ve otomobil fiyatlarındaki yükseliş buna örnek gösterilebilir.
Hiperenflasyon nedir?
Olağanüstü şartlarda ortaya çıkmasıyla tanınsa da fiyatların çok kısa sürede aşırı artış yaşadığı halleri tanımlarken, uzun vadede çok yüksek artışlar için de kullanılır. Para biriminde hızlı bir değer kaybına yol açarken, ülkelerin yerli para birimleri yerine döviz cinsinden fiyatlama yapmasına neden olur. Ekonomiler üzerinde yıkıcı etkileri bulunur.
Enflasyonun türüne bağlı olarak etkisi belirlenirken, yükseldikçe olumsuz etkileri artar.
Sabit ve dar gelirli kesimde fiyatlardaki yükseliş aynı hızda yükselmeyen gelirlerle birlikte daha az satın alma gücü anlamına gelir.
Yerel para birimindeki değer kaybı, yatırımlarda temkin nedeniyle azalmaya neden olur.
Son süreçte para arzı yaratmamak adına kredilerdeki faizlerin düşse de kısıtlanması bu şekilde görülürken, KKM ile kurdaki stabilitenin sağlanma çalışması da maliyet enflasyonunu engellemek amaçlıdır.
Tasarruflar harcamaya yönelir.
Fiyatlarda artış beklentisi tüketicinin gelecekte aynı oranda alım gücü olmayacağı düşüncesiyle harcamalarını öne çekmesi anlamına gelir. Son 1 yılda harcamalardaki artış bu şekilde de açıklanabilir.
Gelir dağılımında adaletsizlik artar.
Sabit gelirli kesimde enflasyon düzeyinde gelir artışı olmadığı sürece fiyat artışlarından az etkilenen gelir gruplarının alım gücü yükselir. Sektörel farklılıklar da bu adaletsizliğe dahil olabilir.
Yorum Yazın