Paranın Tarihine Işık Tutuyoruz: Dünya Ekonomisi ile İlgili 13 Bilgi
İngilizce “money”, Almanca “geld”, İtalyanca “i soldi”, Fransızca “argent” ya da hepimizin bildiği Türkçe ismiyle “para” sözcüğü dilimize Farsça pâre (küçük para) sözcüğünden geçmiş, icadından itibaren insanlık tarihinin ayrılmaz bir parçası oldu.
Bu içeriğimizde paranın tarihine ışık tutmak için Dünya ekonomisi hakkındaki bilgileri sizinle paylaşacağız!
1. Para, değişim aracı işlevi sayesinde, iki mal ya da hizmetin değişimi esnasında bir üçüncü mal olarak devreye girer ve bu takasın farklı zaman ve yerlerde gerçekleştirilmesine olanak sağlar.
Değişim aracı olma işlevini yerine getirirken aynı zamanda değişime konu bu iki mal ve/veya hizmetin aynı ölçü birimi ile ifade edilmesini sağlayan hesap ve değer birimi olma işlevini gerçekleştirir.
2. Değişim aracı olma işlevini yerine getirirken aynı zamanda değişime konu bu iki mal ve/veya hizmetin aynı ölçü birimi ile ifade edilmesini sağlayan hesap ve değer birimi olma işlevini gerçekleştirir.
3. Para, insanlığın gelişimine ve üretilen değerleri koruma ihtiyaçlarına hizmet ettiği için yukarıda sayılan iki temel işlevin yanı sıra bir birikim unsuru olarak da görülmektedir.
Modern zamanlarda ise paranın bu özelliklerine ek olarak gelişmiş ekonomilerde bir iktisat politikası uygulama aracı olma özelliğinin de eklendiğini söyleyebiliriz.
4. Para, tarih sahnesine M.Ö. 7. yüzyılda Anadolu’da çıkmıştır ve ilk para Lidyalılar tarafından çekiçle darp edilerek basılmıştır. Bu nedenle, günümüzde paranın üretim yerine darphane deniyor.
Anadolu toprakları ilk kez para basılan yer olmasının yanı sıra Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul Simkeşhane’de kurulan dünyanın ilk büyük darphanesinin kurulması vesilesiyle de uygarlık gelişimine katkı sağladı.
5. Paranın kağıt olarak dolaşıma girmesi ise M.S. 7. yüzyılda Çin’de gerçekleşti.
Darp edilmiş madenlerden oluşan bu değer saklama araçları, sahipleri açısından korunma ihtiyacını da beraberinde getirdi.
6. Özellikle tüccarlar, seyahatleri sırasında taşıma zahmetine ve riskine katlanmamak için güvendikleri kişilere bu değerli madenleri emanet ederek karşılığında yazılı bir senet almaya başladı.
Zaman içerisinde bu emanet senetlerin üçüncü kişilere mühürlenip devredilmesi yani ciro edilmesi ile ekonomik değerlerin dolaşımının hızlanmasına neden oldu.
7. 1120 yılına gelindiğinde merkezi hükümetler paranın önemi ve üstünlüklerini farkederek paranın basımında tekel oluşturarak devlet paralarının basılmasına başlanmıştır.
Avrupa bölgesinde banknotun tanınması M.S. 13. yüzyılda Marco Polo gibi gezginler sayesinde gerçekleşti.
Marco Polo
8. Banknotların ödeme aracına dönüşümü paranın nasıl değerlendirileceğinin düşünülmeye başlandığı 17. yüzyılın ortalarını buldu.
Londra’daki Goldsmith bankacıları bu emanet senetlerini asıl emanetçiye değil, belgeyi elinde bulunduran kişiye verilecek şekilde oluşturmaya başladı. Bu durum, hesap sahibinin işlemdeki rolünün artık banknotu çıkartan unsura geçtiği anlamına geliyordu.
9. Avrupa Stockholms Banco tarafından 1666’da basılan ilk kağıt para.
19. yüzyılın ortalarına kadar ticari bankalar kendi banknotlarını çıkartmaya devam ettiler. Bu para çeşitliliğini ortadan kaldıracak şekilde modern anlamda ilk merkez bankası 1844 Banka Kurma Kanunu (The Bank Charter Act) ile kendisini buldu.
10. %100 altın ve gümüş karşılık bulundurma ilkesi 1930’lu yıllara kadar hakimiyetini sürdürdü.
Böylece para arzı üzerindeki tek etki İngiltere Merkez Bankası’nda kaldı. 1921’de para basma yetkisinin %100 altın karşılığında hükümete 14 milyon pound borç limitine kadar verilmesi sağlandı.
11. Bu süreçte bankalar çıkardıkları banknotların aynı anda kullanılmayacağı varsayımıyla fiziksel rezervlerinin toplam değerinden daha yüksek değerlerde banknotları krediler şeklinde piyasalara sundular.
Bu perspektif sayesinde artık paranın, karşılığı olan madenin içsel değerinden bağımsız olarak sosyal ve yasal bir değeri oldu modern para tanımı doğdu.
12. Bu dönemin bir sonucu olarak dolaşımda olan paranın değeri, eski zamanlarda olduğu gibi referans madenlerden ziyade itibari değerleri ile belirlenmektedir.
İtibari değer, devlet tarafından yasal ödeme aracı olarak çıkartılmış olan, kabul edilmesi gereken ve değerli bir madene dönüştürülemeyen kağıt paradır.
13. Önce madeni para, sonra banknotla devam eden paranın gelişimi günümüzde Bitcoin gibi sanal paraların da sahneye çıktığını görüyoruz.
Fakat bu sanal paraların hiçbir regülasyona bağlı olmayışı ve taşıdıkları risklerin büyüklüğü gibi olumsuzluklar, sanal paraların banknotların yerini olması ihtimalini güçleştiriyor.
Yorum Yazın