Gerçek Kökenlerini Öğrenince Ufkunuzu Açıp Etimolojiye Aşık Olmanızı Sağlayacak Harika Kelimeler
Dünyanın dört bir yanında kullanan binlerce kelimenin nereden türediğini inceleyen bilim dalına 'etimoloji' deniyor. Twitter'daki Etimoloji sayfası hem günlük hayatımızda hâlâ kullandığımız, hem de unutulmaya yüz tutmuş birbirinden harika kelimeleri ve ardında yatan hikayeleri ile kökenleri insanlarla paylaşıyor.
Kökenleri ile ufkunuzu sonsuzluğa açacak bilgileri alabileceğiniz yeni kelimeler için buyurun! 👇
Kaynak: Etimoloji Twitter sayfası
Kökenbilim olarak da bilinen etimoloji, bir sözcüğün kökenine inerek hangi dile ait olduğunu, ne zaman ortaya çıktığını, anlam ve ses bakımından geçirdikleri dönüşümleri inceleyen bilim dalıdır.
Örneğin 'etimoloji' kelimesinin kökenine bakarsak, Fransızcada aynı anlama gelen 'étymologie' sözcüğünden Türkçeye geçmiş ve ilk kullanımı bilindiği kadarıyla 1910 yılında olmuştur. Kökeni ise Grekçe asıl, hakiki, gerçek anlamındaki έτυμον (étymon) köküne akıl, bilim, söz anlamlarındaki λόγος (lógos) ekinin eklenmesinden türetilmiştir.
Twitter'da Etimoloji isimli sayfada bazen günlük yaşamda kullandığımız, bazen de artık unutulmaya yüz tutmuş kelimelerin birbirinden ilginç kökenlerini paylaşan Erhan İdiz, kelimelere ve edebiyata gönül vermiş bir yazar.
'Sözün Başladığı Yer' isimli kitabındaki etimolojiye dair harika bilgilerini bir yandan da Twitter'da paylaşarak hepimizi aydınlatıyor İdiz.
Sayfayı buradan takip edebilirsiniz.
Geçtiğimiz haftanın harika kelimeleri için buyurun;
1. Haziran'a merhaba demişken, Haziran kelimesi ve bu ayın güzel çiçekleriyle başlayalım.
Haziran Süryanice bir kelime ve sıcak demek. Çoğu yerde de kiraz ayı olarak adlandırılır.
Hoş geldin Haziran!
2. Saygı ayrı, müsâmaha ayrıdır. Saygı duymak, saymak, değer vermekten geliyor.
Bir de müsâmaha var ki görmezlikten gelme, anlayış göstermektir.
İnsan sevdiğine saygı duyar, sevmediğine müsâmaha, yani anlayış gösterir.
3. Komşu, Eski Türkçe konşı kelimesinden geliyor. Sözcüğün kökü kon- “durmak, ikamet etmek.” Konak, konum, konu ve konuk da aynı kökten. Kelime Bulgarca ve Sırpça gibi dillere de geçmiştir.
Komşu, karşılıklı konanlara denirdi. Modern dünyada hiçbir pencere açılmıyor bir diğerine.
4. Alâmetifârika; bir kişiye/şeye özelliğini veren husus, ayırıcı vasıf demektir. Damga, marka anlamına da gelir. Arapça alâmet “işaret” ve fârika “ayıran” sözcüklerinden oluşuyor.
“İnsanın alâmetifârikası nedir?” diye soruyor bir yazar ve ekliyor, “Öleceğini bile bile yaşaması.”
5. Kelalakanın kellikle ilgisi yok. Aslı Fransızca "qu'est-ce que l'alaka", yani “ne alaka?” deyimidir.
Bu ifade oyuncu Ferhan Şensoy'un 1978 dolayında ürettiği bir espriden yaygınlaşmıştır. Aslı keskelalaka olup, kelalaka bundan kısaltılmıştır.
6. Dilimizde iki tane kalp kelimesi bulunuyor. Biri organ diğeri sahte anlamında kullanılıyor. Eskiler bir şeyin sahtesine kalp derdi. Kalp para, kalp insan...
Bir de 'kalp çıkmak' var. Sanıldığı gibi çıkmayanlar için kullanılır. Bazen kalp sandığınız, kalp 'sahte' çıkabiliyor.
7. Müptelâ; bir şeye kendini kaptıran, tutulan demektir. Kelime iptilâ “sınav” belâ “sınanmak” ile akrabadır.
Müptelâ olmak, âşık olmak anlamında da kullanılır. Zîra aşk, büyük sınavdır.
“Müptelâyım bir ümitsiz gizli derdin zehrine.”
8. Sır, gizli şey demektir. Kadem ise adımdır. “Sırra kadem basmak” da sırra adım atmak, yani ölmektir.
Sırra kadem basmak, günümüzde hiçbir iz bırakmadan yok olmak anlamında kullanılıyor.
Mevleviler sır kelimesini 'örtmek' anlamında kullanır. Ölünün gömülmesine de “sırlanmak” derler. Zira üzeri toprakla örtülür.
9. Ekim; ekmek fiilinden türetilmiştir. Geçmişte teşrinievvel denilen bu aya 1945 yılında bir kânunla ekim adı verilmiştir.
“Eylül toparlandı gitti işte
#Ekim falan da gider bu gidişle”
10. Hayır, aslında iyilik demektir. Bir anlamı da tercih olan kelimenin olumsuz manası Türkçeye hastır.
Türkçedeki kullanımı, olumsuzluğu direkt ifadeden kaçınan bir hüsnü tabirdir. Eskiler “yok, olmaz” demeyi uygun görmedikleri bunun yerine “hayır” diyerek iyiliği temenni etmişler.
Yorum Yazın