14 Adımda Kozmos ve Size Kendinizi Çok Önemsiz Hissettirecek Kozmos Takvimi
Kozmos; 'Olmuş veya olan ya da olacak her şey'dir. Bu tanım, ünlü gökbilimci Carl Sagan'ın Cosmos adlı kitabının ilk cümlesidir. İnsanlık, tarihi boyunca yaşadığı evreni gözlemlemeye ve sırlarını çözmeye çalışmıştır. Peki insanlık olarak bizler, sırrını çözmeye çalıştığımız evrenin ne kadar zamandır içerisindeyiz?
Astronomlar, gözlemlenebilen evrenin yaşını 13.8 milyar yıl olarak tahmin ediyor. Peki evrenin tarihini 1 yıl ölçeğiyle incelersek, nasıl bir tablo karşımıza çıkar? Buyrun şimdi ona bakalım.
1. 1 Ocak - Büyük Patlama (Big Bang)
Büyük Patlamayı (Big Bang), evrenin meydana geldiği an olarak takvimimizin başlangıcına, yani 1 Ocak'a koyalım. Büyük patlama öncesi evrenimiz, bir atomdan dahi daha küçük ve şu an içeriğinde bulunan her şey atom çekirdeği yoğunluğunda sıcak bir madde yığınına sıkışmış haldeydi. Patlama sonrası evren o kadar sıcaktı ki soğuması yaklaşık olarak 350.000 yıl kadar sürdü.
2. 10 Ocak - İlk Yıldız Işımaları
Maddeyi oluşturan ilk patlama sonrasında evren soğumaya ve genişlemeye başladı ve bunun sonucunda da maddeler oluşmaya başladı. Bu maddeler kütle çekim yasası sayesinde bir araya gelmeye başladı ve ilk yıldızlar oluştu. Bu oluşan ilk yıldızların da evrende oluşan canlılığın kaynağı olduğu söylenir. Öyle ki bu konuda Carl Sagan şöyle demiştir '' DNA’mızdaki nitrojen, dişlerimizdeki kalsiyum, kanımızdaki demir, elmalı turtamızdaki karbon, çöken yıldızların içlerinde yapıldı. Bizler, yıldızların malzemesinden yapıldık''.
3. 13 Ocak - İlkel Galaksilerin Oluşumu
İlk yıldızların oluşmasından sonra bu yıldızlar bir araya gelerek ilkel galaksileri (kuasarlar) oluşturdu.
4. 15 Mart - Samanyolu Galaksisi Oluşumu
Samanyolu galaksisi 11 milyar yıl önce yani kozmik yılımıza göre 15 Mart'ta oluştu. İngilizcedeki adı ise Milky Way. Süt dökülmüş bir yola benzediği için 'Sütlü Yol' adı verilmiştir. İsimi konusunda mitolojik bir hikayeden bahsetmeden geçmeyeyim. Tanrı Zeus dünyalı bir kadınla beraber olur ve Herkül adında bir oğlu olur. Zeus oğlunun dünyalı kadın tarafından değil, eşi Hera tarafından emzirilmesini ve büyütülmesini ister. Herkül’ü alır ve Hera’ya götürür. Hera, Herkül’ü emzirmek için kucağına alır, emzirmek için göğüslerini açar fakat emzirmek üzereyken Hera’nın sütü gökyüzüne dökülür. Bu sebeple süt dökülen galaksiye Milky Way yani Sütlü Yol adı verilmiştir.
5. 31 Ağustos - Güneş'in Oluşması
Süpernova patlamaları, dev bir yıldızın ihtişamlı ölümü
olarak tanımlanabilir. Bu patlamalar sonucu evrende 100 milyarlarca farklı güneş meydana geldi. Fakat bizimki hemen doğmadı, parlamaya başlaması tam 6 milyar yıl aldı. Kozmik takvimimize göre 31 Ağustos tarihinde bizim Güneşimiz, diğer yıldızların küllerinden doğdu.
6. 21 Eylül - Dünyada Yaşam Başladı
Küçük gezegenimizde yaşam, nasıl başladığı halen bilinmemekle beraber, 3.5 milyar yıl önce başladı. Yaşamın kaynağı bilimin çözülmemiş en büyük gizemlerinden biridir. Londra İmparatorluk Koleji Dünya Bilimi ve Mühendisliği Departmanı yazarlarından Dr. Zita Martins'e göre yaşamın temel yapıtaşları Güneş sisteminin herhangi bir yerinde oluşmuş ve daha sonra Dünyaya ulaşarak yaşamın başlamasına öncülük etmişlerdir (şu an için sadece teori elbette).
7. 9 Kasım - Canlılar Nefes Almaya ve Çevrelerine Tepki Vermeye Başladı
Yaşamın başlamasından sonra canlılar gelişmeye başladı. Son derece karmaşık faaliyetler için gereken biyokimyasal içerik oluştu. Canlılar nefes almaya, beslenmeye ve çevrelerinde gelişen olaylara tepki vermeye başladı.
8. 17 Aralık - Canlılığın Karayla Tanışması
Kozmik takvimimiz için 17 Aralık önemli bir gün. Denizden gelişen canlılık için artık karaya ayak basma zamanı gelmişti. Tiktaalik, karaya çıkan ilk canlılardan birisiydi. Tiktaalik ve benzeri canlıların tüm karasal faunanın ortak ataları oldukları kabul edilir. İyi korunmuş fosilleri Kanada'nın Nunavut bölgesinde Ellesmere Adası'nda 2004 yılında bulundu.
9. 28 Aralık - İlk Çiçek Açtı
Ormanlar, dinazorlar, kuşlar, böcekler... Hepsi Aralık ayının sonuna doğru evrim geçirdi. İlk çiçek 28 Aralık'ta açtı. Ormanlar oluştu, dinazorlar milyon yıllar boyunca Dünyanın tek hakimi olarak hüküm sürdüler.
10. 30 Aralık - Dinazorların Nesli Tükendi
100 milyon yıl boyunca Dünya'da hüküm süren dinazorları tarih sahnesinden silen olay ise Dünyamıza bir göktaşının çarpması idi. O göktaşı Dünya'ya çarpmasaydı şu an dinazorlar halen yaşıyor olacak, bizler ise hiç olmayacaktır. 'Var oluşun' şansa ve tesadüfe bağlı olduğunu savunanlar için oldukça önemli bir örnektir bu.
11. 31 Aralık / 23:00 - İnsanlık Tarihinin Başlangıcı ve Gelişimi
Biz insanların kozmos takviminde yerimizi almaya başladığımız an ise 31 Aralık günü saat 23:00' dır. Böbürlenmelerimiz, kendimize atfettiğimiz önem, evrende ayrıcalıklı bir konumumuz olduğu hakkındaki hezeyanımız... Aslına bakarsanız kozmos takviminin sadece son 1 saatinde var olduk.
12. 31 Aralık / 23:59:46 - Yazının Bulunması
İnsanlık tarihinde resim çizmeye kozmik yılın ancak son 60 saniyesinde başlamışımız, yani 30.000 yıl kadar önce. Yine astronomiyi de buna bağlı olarak keşfetmişiz. İnsanlığın gelişimini sağlamak için yıldızları izlemenin önemini keşfetmişiz. Bunun sonucunda, yaklaşık 10.000 yıl kadar önce atalarımız, çevrelerini şekillendirmeyi, toprağı işlemeyi ve yerleşimi öğrendiler. Tarihimizde ilk defa üretim başladı. Üretim fazlası ürünlerin de takibini yapmak amacıyla, gece yarısına 14 saniye kala, bugünden 6000 yıl önce yazıyı icat ettik. Yazarak düşüncelerimizi kaydedebildik ve uzay-zamanda gelecek nesillere aktarmayı başarabildik.
13. 31 Aralık / Son Saniyeler - Peygamberlerin Doğuşu
Kozmik yıla göre Hz. Musa 7 sn, Buda 6 sn, Hz. İsa 5 sn ve Hz. Muhammed 3 sn önce dünyaya geldi.
14. 31 Aralık / 23:59:59 - Doğanın Sırlarını Çözmek İçin Bilimin Kullanılmaya Başlaması
..ve bu takvimin ancak son saniyesinde doğanın sırlarını ve kanunları incelemek için bilimi kullanmaya başladık. Bilimsel yöntemin gücü öyle büyük ki sadece 400 yılda bizi Galileo'nun ilk kez teleskop ile bakmasından, ayda ilk kez ayak izimizi bırakmamıza kadar götürmüştür. Kozmosdaki yerimizi ve zamanımızı görebilmek için uzay-zamana bakabilmemizi sağlayan da bu bilimsel yöntemin gücüdür.
kaynak: Cosmos: A Spacetime Odyssey s01 e01