Şeker Fiyatlarında Uçuşa Hazır Mısınız: Şeker Üretilmeyince Ne Olacak?
Son günlerde şeker fiyatlarındaki artışlarda sadece piyasada oluşan özel ve kamu üretimindeki ikilik nedeniyle oluştuğu belirtilirken, bakanlık da konuyla ilgili soruşturma başlatarak özel sektör tarafını denetlemeye başlamıştı.
Çiftçinin sözlerine kulak verdiğinizde ise bu konunun daha farklı denetimlere muhtaç olduğunu ve önlemlerin alınmaması halinde üretimin biterek fiyatların uçacağını rahatlıkla görebiliyorsunuz.
Son günlerde yaşanan fiyat artışları sonrasında Ticaret Bakanlığı, şeker fabrikalarında inceleme başlatıldığını duyurmuş ve tüm tedbirlerin alınacağını belirtmişti.
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 'şeker üreticisi firmalara gerekli uyarıları yapıldığını' ve neticesinde özel sektördeki bazı firmalarının şeker fiyatlarını 800 TL'den 575 TL'ye indirdiğini belirtti.
2021-2022 döneminde üretilen toplam 2,5 milyon ton şekerin 1 milyon tonu kamu fabrikaları, 1,6 milyon tonu da özel sektör tarafından üretilirken, özel şirketlere ile Türkşeker'e ait kamu fabrikaları şeker fiyatları arasındaki ciddi fark bugünkü krizin adı olurken, 'ikili fiyat sistemi' özel sektörün çok daha yüksek fiyatı belirlemesi ile krize dönüştü.
Özel sektör şekeri çok daha yüksek fiyatla satıyor
BBC Türkçe'den Fundanur Öztürk haberine göre, Şeker İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Sefer Kahraman Türkşeker'in ve özel fabrikaların şeker pancarını aynı fiyata aldıklarını am özel sektörün çok daha yüksek fiyatla satış yaptığını açıklarken, şunları söyledi:
Pancarın çiftçiden alım fiyatı 420 TL'ydi. Sene başında Türkşeker şekerin torbasını 265 TL'ye satarken, Çorum Şeker'de 480, bir başka özel fabrikada ise 520 liraya satılıyordu. Özel sektörde fiyatlar giderek arttı ve 50 kiloluk şeker çuvalı 700-800 lirayı buldu.
Kahraman, özelleştirmelerin ikili fiyat sistemine sebep olacağı ve halka uygun fiyatla şeker ulaşmasının engelleneceğinin 'zaten bilindiğini' de belirtiyor.
2018 yılında başladı son dört yılda 11 şeker fabrikası özelleştirildi
Çiftçiler ve uzmanlara göre özel fabrikalar sadece yüksek fiyatlandırma değil, şeker pancarı çiftçilerinin de üretimden uzaklaşmasına sebep oluyor.
Ailesinin Yozgat'ın Yerköy ilçesinde 60 yıldır şeker pancarı üretimi yaptığını söyleyen Osman Arslan, şeker fabrikalarının özelleştirilmesi sonrası ilçedeki pek çok çiftçi gibi pancar üretimini bitirdiğini söylüyor.
Yerköy çiftçisi 1960'lardan bu yana yıllık 150-200 bin ton gibi yüksek kapasite ile şeker pancarı üreterek Çorum Şeker Fabrikası'na satarken, Arslan, 'Fabrika özelleştikten sonra üretimimiz her geçen gün azalmaya başladı. Geçtiğimiz yıl fabrikaya taahhüt ettiğimden 440 ton eksiğim kalmış, bu yıl da sadece 440 tonluk taahhüt verdim. Benim yılda 3 bin 500 ton şeker pancarı üretebilecek kapasitem var ama bu üretimi yapmak bana artık aptallık gibi geliyor. Ben de şeker üretiminden vazgeçtim' diyor.
Sembolik üretim yapıyorlar
Çorum'da 15 yıldır şeker pancarı eken çiftçi Sefa Ceylan, ailesinin 1956 yılında Çorum'a şeker pancarı eken ilk ailelerden olduğunu artık sembolik bir üretim dışında kimsenin devam etmediğini kendisinin de fabrika özelleştirilene kadar her yıl ortalama 100 dekar şeker pancarı üretimi yaparken bu yıl 16 dekara kadar düştüğünü söyleyerek, 'Bu sezon şeker fabrikasından benim gibi birçok çiftçiyi 'Pancar ekin' diye aradılar. Çünkü artık pancar ekecek çiftçi bulunamıyor' dedi.
Bu yıl şeker pancarı alım fiyatı, önceki yıllara göre 9 ay erken açıklanarak ton fiyatı %90,5 oranında artışla 875 TL olarak belirlendi.
Alpullu Şeker Fabrikası gibi bazı özel şeker fabrikalar bu fiyatından da üzerine çıkarak taban fiyatı 1.000 TL olarak belirledi.
Çiftçilere göre pancar üretiminde yaşanan krizin yetkililer yeni farkına vararak, üretime teşvik için taban fiyatı hasat döneminden önce açıkladılar. Peki, şeker pancarı çiftçisini üretimden uzaklaştıran sebepler ne?
Çiftçiler giderek artan üretim maliyetlerinde şu hesabı kullanıyor:
'Her 10 ton pancarın 6 tonu maliyet, 4 tonu kar'
Şeker pancarı tarladan çıkarak hemen işlenmek üzere fabrikaya gönderilen bir ürün olduğundan çiftçiler hasat döneminin ardından belirlenen fiyata itiraz edemiyor.
Arslan, geçen sezon 420 TL'den tonunu sattıkları hasatta bu yıl ekim için çok zorlandıklarını söyledi
Arslan, 'Alış fiyatı 2021 Ağustos ayında 420 TL olarak açıkladığında enflasyon şimdiki gibi değildi. Hemen ardından yaşanan enflasyonla bu sezonun üretimine başlamak, büyük bir risk almak' dedi.
Ceylan ise 2017-2018'den bu yana üretim maliyetlerinin hızla arttığını ama alış fiyatlarının aynı şekilde artmadığını, enflasyonun bu seneye göre nispeten düşük olduğu geçen sezonda bile zor üretim yaptıklarını anlattı.
Üreticilerin tek sorunu, yüksek maliyetler değil, çiftçiler fabrikaya pancarları teslim edince önce toprak gibi yabancı maddeler ayrılıyor, ardından kalan şeker oranına göre çiftçiye ödeme yapılıyor.
'Fabrika devletteyken topraklar bir yere satılmıyordu'
Özelleştirmelerden sonra fabrikalara teslim edilen şeker pancarlarının şeker oranları daha düşük çıkıyor. Kahraman, 'Çorum Şeker Fabrikası kamudayken fire oranları yüzde 10'u geçmezdi. Özelleştirildikten sonra fire kesintileri yüzde 13-17'den başladı. 30 ton pancarın 3 tonu fire parasına gidiyor' derken, Ceylan da 'Fabrika özelleştikten sonra toprak vb. gerekçelerle ürünlerde belirlenen fire oranları yükseldi, şeker oranları düştü. Devletteyken böyle değildi' diyor.
Fabrikanın pancardan ayıklanan toprak gibi maddeleri satarak da para kazandığını ancak bunun çiftçiye yansıtmadığını belirtirken, 'Aslında sırf bu yüzden fire oranlarımızı eskiye göre düşürmesi lazımdı çünkü fabrika devletteyken topraklar bir yere satılmıyordu. Bu satışın bize de olumlu bir yansıması gerekirken, aksine bizim ücretimizden kesiliyor.' dedi.
Arslan fabrikanın piyasaya çok yüksek kârlılıkla satış yaptığını da şöyle anlatıyor:
Bizden 400 TL maliyetle aldıkları 16 polarlı bir ton şeker pancarından, 160 kilo şeker üretiyorlar. 50 kiloluk bir şeker torbasını ise 700 TL'ye satıyorlar, yani kilo fiyatı 14 TL. Benim bir ton pancarımdan ürettikleri 160 kilo şekeri, kilosu 14 TL'den sattıklarında 2 bin 240 TL kazanıyorlar. Yani bizden 400 liraya satın aldıkları pancarı piyasaya 2 bin 240 liraya satıyorlar. Tabii bir ton şeker pancarı salt 160 kilo şeker üretmiyor. Bunun küspesini, alkolünü de satıyorlar. Yan gelirleriyle beraber bu rakam 3.000 TL'nin altına düşmüyor.
Çiftçiler, Çorum Şeker Fabrikası'nın özelleştikten sonra yıllık şeker pancarı üretimi taahhüdünü mücbir sebeplerle yerine getiremeyen çiftçilere ciddi bir "ceza politikası" uygulandığını söylüyor
Fabrikanın taahhüdünü dolduramayan çiftçilere uyguladığı ceza ve maliyetlerdeki artışlar gibi etkenlerle çiftçi pancardan uzaklaşırken, hava kurak gitse bile çiftçiye ceza kesilince çiftçi küsüyor.
Arslan, Çorum Şeker Fabrikası'nın çiftçilere avans olarak sağladığı tohum ve gübrede bile kâr amacı güttüğünü de belirtiyor.
Yazılı açıklama yapan Çorum Şeker Fabrikası ise özelleştirmeden bu yana her yıl şeker üretim kotasını doldurduklarını ve ihtiyaç duyulan hammaddenin temini konusunda hiçbir sıkıntı yaşanmadığını belirterek, 'Pancarın gelişimi ve şeker varlığı açısından en iyi içerikteki gübrelerin' piyasa fiyatlarının altında çiftçiye sunulduğunu ifade etti.
Çiftçilerin ürünlerindeki fire oranlarının özelleştirme öncesine göre yüksek, şeker oranlarının ise düşük çıktığı ifadeleri için fabrika ne diyor?
Fire analizi aşamasında yapılan işlemler fabrikamızın sunduğu online izlenebilir kayıt sistemiyle tüm üreticilerimizin erişimine açıktır. Şirket, talep edilmesi halinde fire tespiti sırasında üreticileri temsilen gözlemci bulundurulmasına muvafakat eder. Analiz yapılarak tespit edilen fireye, üretici tarafından itiraz edilmesi halinde, ikinci bir numune alınır, tekrar itiraz edilmesi halinde üçüncü numune alınarak oluşacak ortalama fire değeri sözleşmenin tarafları için kesin ve bağlayıcıdır. Pancardaki bedele esas polar şeker varlığının, tespiti esasları Şeker Analizi Metotları Uluslararası Komisyonu (ICUMSA) tarafından belirlenmiş analiz metoduna göre münhasıran şirketçe belirlenir ve masraflar şirket tarafından karşılanır.
Fabrika ayrıca yüksek kar oranıyla satış yaparak piyasadaki şeker fiyatlarını artırıcı bir etkiye sahip oldukları değerlendirmesini reddediyor. Üretim taahhüdünü yerine getiremeyen çiftçilere uygulanan ceza politikası ile ilgili olarak ise şunlar kaydediliyor:
Türkiye'de üretim yapan bütün şeker fabrikaları oluşan piyasa koşullarında birbirine çok yakın fiyatlarda satış yapmaktadır. Çorum Şeker Fabrikası olarak Türkiye şeker üretiminin yüzde 3,5'lik payını üretmekteyiz. Dolayısıyla piyasada şeker fiyatlarını artırıcı bir etkiye sahip olmamız söz konusu bile değildir. Mücbir sebep dışında, taahhüt edilen A kotasının yüzde 90'ının altında pancar teslim eden üretici noksan pancar teslim etmiş sayılır. Ancak, 2022 sezonunda üretimin devamlılığını teşvik etmek amacıyla, yeniden üretim taahhüdünde bulunan üreticilerimize cezai müeyyide uygulanmamaktadır.
Türkiye'de şeker pancarının çiftçiden alış fiyatı 2020 yılında ton başına 336 TL, 2021 yılında 420 TL ve bu yıl için 875-1000 TL olarak belirlendi.
Çiftçiler, taban fiyatlarının 'ekecek çiftçi bulunamadığı' için yükseltildiğini ancak bu fiyatların yine de yeterli üretim maliyetlerini karşılamak için yeterli olmadığını söylerken, gübre ve mazot fiyatları karşısında da bu yıl şeker pancarı ton fiyatlarının en az 1300-1500 TL olması gerektiğini savunuyorlar.
Eğer özel şeker fabrikalarına müdahale edilmezse, önümüzdeki hasat sezonunda Türkiye'ye çok daha yüksek şeker fiyatlarının beklediğini değerlendiren Kahraman sözlerini şöyle sonlandırıyor:
420 TL'den taban fiyatla aldığı şekerin torbasını bugün itibarıyla 700-800 TL'ye satan bir zihniyet, 1000 TL taban fiyatıyla alacağı şekerin torbasını en az 1200 TL'ye satacaktır. Eğer müdahale edilmezse ve özel şeker fabrikaları böyle serbest bırakılırsa, 2022'nin 9. ayından itibaren, şeker fiyatlarının korkunç bir rakama ulaşacağı tahmin ediliyor.
Yorum Yazın