2023 Seçimlerine Girerken: Türkiye'de Geçmişten Bugüne Gerçekleşen Genel Seçimlerin Nedenleri ve Sonuçları
Cumhuriyet tarihimiz, içerisinde birçok önemli genel seçimlere ve çeşitli siyasi dönüşümlere tanık oldu. Halk olarak Türkiye'nin siyasi ve sosyal gidişatını belirleyen bizler, 1923'ten 2018'e kadar olan Türkiye'deki genel seçimlerle ülkenin kaderini belirledik. Bugün sizler için, 2023 seçimlerine kadar yaşanan genel seçimlerin ve siyasi dönüşümlerin nedenlerine ve sonuçlarına ışık tutacak bir içerik hazırladık.
Hazırsanız, Türkiye siyasi tarihinde seçim odaklı kronolojik bir yolculuğa çıkalım.
Başlıyoruz!👇
Cumhuriyet tarihimizin başlangıç noktası: 1923.
Anadolu’nun her köşesinde Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yapılan savunma odaklı savaşlar başarıyla sonuçlanarak Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.
1931-1939 yılları arasındaki tek parti dönemi.
İlk Cumhurbaşkanı olan Atatürk’ün modernleşme çabalarıyla Cumhuriyet Halk Partisi tek parti olarak ülke yönetiminde rol oynadı.
1946 yılına geldiğimizde Türkiye Cumhuriyeti, tarihinin ilk çok partili seçimini yaptı.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında dünya genelinde oluşan değişim, Türkiye’ye de sıçradı. Demokratikleşme yolunda ilk adım atılarak seçime gidildi. Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Milli Kalkınma Partisi ve bağımsız adaylar arasında geçen seçimi CHP kazanarak iktidar oldu.
1950 seçimlerinde iktidar ilk kez el değiştiriyor.
Kırsal seçmenin memnuniyetsizliği ve ülke genelindeki ekonomik sorunlar iktidarın değişimine sebep oldu. Demokrat Parti, 1950 seçimlerinde %52 oy alarak seçimi kazandı. Adnan Menderes başbakan olurken, Celal Bayar cumhurbaşkanı oldu.
1954 seçimleri: Demokrat Parti bir kez daha seçildi.
Ekonomik olarak gelişim gösteren ve popülist politika yapmayı tercih eden DP’yi Türkiye bir kez daha seçti. Demokrat Partinin %57’yle kazandığı bu seçim, Cumhuriyet tarihindeki en yüksek oy oranı oldu.
1957 seçimlerinde Demokrat Parti düşüşe geçti.
Demokrat Parti, %47 oy alarak 1957 seçimini kazandı. Ancak, 1955 yılıyla başlayan ekonomik sıkıntılar ve dış borçlardaki artış, 6-7 Eylül olayları ve Kıbrıs sorunu Demokrat Partinin oy oranında 9 puanlık bir düşüş yaşamasına neden oldu.
1960: Türkiye Cumhuriyeti’ndeki ilk askeri darbe.
Demokrat Parti’nin çıkardığı yasalar ve uygulamalar sebep gösterilerek Türkiye ilk askeri darbesini yaşadı. Darbenin sonucunda Adnan Menderes asılarak idam edildi ve Demokrat Parti kapatıldı. Milli Birlik Komitesi ülke yönetimini devraldı, Orgeneral Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildi.
Darbeden sonraki ilk seçim: 1961 seçimlerinde tarihin ilk koalisyonu kuruluyor.
Cumhuriyet Halk Partisi ve yeni kurulan Adalet Partisi neredeyse eşit oy alarak koalisyon hükümetini kurdu. Seçim sonucunda CHP %36,7 oy alarak birinci olurken, AP %34,8 oyuyla ikinci parti oldu.
1965 seçimlerinde Süleyman Demirel rüzgarı esiyor.
1964 yılında Adalet Partisi Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala’nın ölümü sonrasında Süleyman Demirel partinin genel başkanı oldu. Koalisyon hükümetinden istediği verimi alamayan Türkiye, 1965 seçimlerinde %52 oyla Adalet partisini seçti ve AP tek başına iktidar oldu.
1969 seçimlerinde Adalet Partisi ve Süleyman Demirel iktidarlığı sürüyor.
Adalet Partisi, seçmenin güvenini kazanarak %46 oy alarak tekrar seçimi kazandı. Cumhuriyet Halk Partisi ise ana muhalefet partisi oldu. Bu seçimlerde Alparslan Türkeş liderliğinde Milliyetçi Hareket Partisi ilk kez seçime girdi. Ayrıca 1969 seçimleri, Türkiye tarihinin en fazla partinin meclise girdiği seçimler olarak tarihe geçmiştir.
Soğuk Savaş, aşırı sol görüşteki artış ve ekonomik sıkıntılar: 1973 seçimlerinde Türkiye koalisyona gidiyor.
CHP’deki 34 yıllık İsmet İnönü genel başkanlığı son buldu ve Bülent Ecevit CHP’nin yeni genel başkanı oldu. Bu değişimle birlikte CHP 1973 seçimlerinde birinci parti oldu. Bülent Ecevit ve Milli Selamet Partisi Başkanı Necmettin Erbakan birlikteliğiyle koalisyon hükümeti kuruldu.
1977 seçimlerinde Bülent Ecevit oy oranını yükseltiyor.
1974 yılında gerçekleşen Kıbrıs Barış Harekatı sonucunda uygulanan ambargo, Türkiye’yi tarihinin en büyük ekonomik sıkıntılarından birine sürükledi. 1977 seçimlerine gelirken, koalisyon hükümeti birkaç kez dağılıp tekrar kuruldu. Tüm bu yaşananlar sonucunda 1977 seçimlerine giden Türkiye, birinci parti olarak CHP, ana muhalefet partisi olarak da Süleyman Demirel başkanlığındaki Adalet Partisi’ni seçti.
Bir Askeri darbe daha: 1980 Darbesi.
1977 yılındaki seçimler sonucunda kurulan koalisyon hükümeti birçok kez dağıldı ve tekrar kuruldu. Bu istikrarsızlık ve ülke genelinde artan sağ-sol çatışmaları gerekçe gösterilerek Cumhuriyet tarihindeki ikinci askeri darbe gerçekleşti. 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında meclis dağıtıldı, bütün siyasi partiler kapatıldı, Türkiye siyasi ve sosyal bunalım yaşadı.
Yalnızca üç partinin katılım izniyle: 1983 seçimleri.
Anavatan Partisi, Halkçı Parti ve Milliyetçi Demokrasi Partisi’nin girdiği seçimleri Turgut Özal’ın genel başkanı olduğu Anavatan Partisi açık ara kazandı.
1987 seçimleri: Türkiye’de artık %10 seçim barajı var.
Yapılan referandum sonucunda siyasi istikrarı oluşturmak amacıyla yasalaşan %10 seçim barajı, 1987 seçimlerinde ilk kez uygulandı. Bu seçimlerde darbe sonrası yasaklanan siyasetçilerin yasakları kalktı ve yeni partileriyle seçime girdi. Anavatan Partisi lideri Turgut Özal en yüksek oyu alan parti oldu. Erdal İnönü önderliğinde kurulan Sosyaldemokrat Halkçı Parti ana muhalefet partisi olurken, Süleyman Demirel’in kurduğu Doğru Yol Partisi üçüncü oldu. Bu üç parti dışındakiler %10 barajını geçemedi ve meclise giremedi.
1991 erken seçimi: Süleyman Demirel ve Erdal İnönü koalisyonu.
Toplamda beş partinin barajı geçtiği seçimlerde Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Doğru Yol partisi koalisyon kurdu. Anavatan Partisi genel başkanı Turgut Özal cumhurbaşkanı olması sebebiyle ANAP’ın başına Mesut Yılmaz geçti ve sekiz yıl süren seçmen çoğunluğunu kaybetti.
1995 yılında bir erken seçim daha: Koalisyon hükümetleri devam ediyor.
Doğru Yol Partisi genel Başkanı Süleyman Demirel’in cumhurbaşkanı olması sebebiyle Türkiye bir kez daha erken seçime gitti. DYP’nin başına Tansu Çiller geçti, tekrar kurulan Cumhuriyet Halk Partisi, Sosyaldemokrat Halkçı Parti’yi bünyesine aldı ve Deniz Baykal Türkiye siyasi tarihine giriş yaptı. 1995 seçiminde birinci parti, Necmettin Erbakan başkanlığındaki Refah Partisi olurken ANAP ikinci, DYP ise üçüncü parti oldu.
Ekonomik sıkıntılar ve Türkbank skandalı: 1999 yılında Türkiye tekrar erken seçime gidiyor.
Koalisyon hükümetlerinin sürekli olarak dağılıp değişerek kurulması, ülkende ciddi ekonomik bunalımlara neden oldu. Bu süre içinde, MHP lideri Alparslan Türkeş’in ölümüyle Devlet Bahçeli siyasi arenaya dahil oldu. Necmettin Erbakan beş yıllık siyasi yasak alarak Refah Partisi kapatıldı, yerine Fazilet Partisi kuruldu. Seçimlerin kazananı %25 oyla Bülent Ecevit önderliğindeki Demokratik Sol Parti oldu. MHP ikinci parti olurken, Fazilet Partisi üçüncü parti oldu.
1999 Gölcük Depremi ve 2001 ekonomik krizi: 2002 seçimlerinde Türkiye değişim yaşıyor.
Ülkede deprem ve ekonomik sıkıntılar yaşanırken seçime girmeden önce Recep Tayyip Erdoğan’ın genel başkanı olduğu Adalet ve Kalkınma Partisi kuruldu. Öte yandan büyük bir siyasi atılım gerçekleştirecek Cem Uzan liderliğindeki Genç Parti kuruldu. Yalnızca iki partinin barajı geçebildiği 2002 seçimlerinde, Adalet ve Kalkınma Partisi tek başına iktidar oldu. Genel başkanı Deniz Baykal olan Cumhuriyet Halk Partisi de ana muhalefet oldu.
2007 genel seçimleri: AK Parti güçleniyor.
Geçmişte yaşanan ekonomik sıkıntıların aşılması, ülke genelinde kalkınma gerçekleşmesi 2007 seçimlerinde AK Parti’nin iktidarını kalıcı hale getirdi. Yapılan seçimlerde AK Parti %46,5 oy alarak bir kez daha tek başına iktidar oldu. CHP ikinci parti olurken Devlet Bahçeli liderliğindeki MHP barajı geçerek üçüncü parti oldu.
2011 seçimleri: AK Parti iktidarının seçmen üzerindeki büyük etkisi.
İktidarın başarılı yönetim ve propaganda çalışmaları, ülkedeki istikrarı sürdürmek isteyen Türkiye halkları ve Kürt açılımı etkisiyle, AK Parti oy oranını arttırmaya devam ederek yine tek başına iktidar oldu. Bu süre içerisinde, seks kaseti ortaya çıkan Deniz Baykal’ın yerine CHP’nin genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu oldu. Bu değişim sonucunda CHP bir önceki seçimlerden 6 puan fazla alarak ikinci parti olurken, MHP yine barajı geçmeyi başararak üçüncü parti oldu.
2014 yılında Türkiye Cumhuriyet tarihinde bir değişim: Cumhurbaşkanını halk seçiyor.
Meclis çoğunluğunu elinde bulunduran AK Parti, yaptığı anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanını halkın seçimine bıraktı. 2014 yılında yapılan ilk cumhurbaşkanı seçiminde, AK Parti’nin adayı olarak Recep Tayyip Erdoğan %51.7 oy oranıyla cumhurbaşkanı seçildi. Başbakan ise Ahmet Davutoğlu oldu.
2015 seçimlerinde ekonomik sıkıntılar ve sosyal memnuniyetsizlik: AK Parti düşüşe geçiyor.
2015 seçimlerine girerken terör olayları, halkın refah kaybı ve MHP’nin yükselişi AK Parti’de 9 puan gerilemeye neden oldu. Seçimlerde dördüncü parti olarak barajı geçen Halkların Demokratik Partisi meclise girdi. Birinci parti olan AK Parti mecliste yeterli çoğunluğa sahip olamadı ve koalisyon görüşmeleri başladı. Görüşmeler sonucunda koalisyon hükümeti kurulamadı ve bir kez daha seçime gidildi.
2016 Darbe Girişimi: Türkiye yönetim sistemini değiştiriyor.
2016 yılında Fetullahçı Terör Örgütü tarafından yapılan darbe girişimi ve gelen OHAL kararıyla Anayasa Değişikliği Referandumu yapıldı. 2017 yılında gerçekleşen referandumda %51,4 oranında ‘Evet’ oyu çıktı ve Türkiye Cumhurbaşkanlığı Sistemine geçiş yapıldı. Bu değişim, beraberinde partili cumhurbaşkanını ve partiler arası ittifat kurulmasını mümkün hale getirdi.
2018 erken seçimleri: İttifaklı gerçekleşen ilk seçim.
Oluşturulan koalisyonlarda, AK Parti ve MHP Cumhur İttifatı adıyla seçime girdi. Öte yandan MHP’nin sürdürdüğü politikalardan rahatsız olan MHP vekilleri İYİ Parti’yi oluşturdu. Sonuç olarak da CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Parti'den oluşan Millet İttifakı kuruldu.
2018 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı ve meclis seçimlerinde MHP’nin destekleğini Recep Tayyip Erdoğan %52,5 oy oranıyla cuhmurbaşkanı seçildi. Meclis seçimlerindeyse, Cumhur İttifakı ortağı AK Parti aldığı oylarla tek başına iktidar oldu.
Bu içerikler de ilginizi çekebilir:
2023 Seçim Takvimi: Seçimden Önce ve Sonra Süreç Nasıl İlerleyecek?
Yorum Yazın
ilk seçim 1950 yılında yapılmış bu ülkede daha önceki seçimler açık oy gizli tasnif zaten adil ilk seçimde de halk CHP yi istemediğini seçim sonuclariyla ila... Devamını Gör
Hadi darısı bu seçime 😄