Türkiye'de ve Dünyada Saadet Zincirleri: Kazanmak Mümkün mü, Yoksa Bir Yalan mı?

Piramit şemasının (pyramid scheme) halk arasındaki ismi olan olan saadet zincirleri, son 20-25 yılda farklı isimler altında birçok yapı tarafından temsil edildi. Gerek dünyada, gerek de ülkemizde çok göz önünde olmasa da, bu sistemler oldukça yaygın. Muhtemelen bir arkadaşınız, yakınınız aracılığıyla sizin de saadet zincirleri ile bir temasınız olmuştur. Saadet zinciri, yapı olarak çok katmanlı pazarlama (mutli level marketing) ve ağ pazarlaması (network marketing) tarzının devşirilmiş bir modelidir.Görsel: Network marketing ile kazananlar (temsili)Çok katmanlı pazarlama Amway, Oriflame ve Herbalife gibi büyük markaların kullandığı bir pazarlama tekniğidir. Firma ürünü distibütörlere satar, ardından ürünleri ve bayiliği pazarlama kısmı başlar. Sattıkça, satıcı ağınızı genişlettikçe kazanırsınız.Ağ pazarlama ise ülke, bölge distribütörleri, toptancılar ve diğer ara satış elemanlarının devreye gitmediği, ürünün satışının doğrudan yapıldığı bir sistem. Bu sistemle aradaki tüm elemanlar safdışı bırakıldığı için yalnızca ürünü satan kişi kar sahibi olur. 3'lü 5'li ve 10'lu alt basamak modelleri ile komisyondan da kazanılır. İşte saadet zinciri de, bu yapıların kazanç modellerini esas alır. Ancak ortada bir ürün yoktur, yalnızca sisteme giren para ve komisyon dağılımı üzerinden bir pay dağıtımı uygulanır.Görsel: I lost my other shirt in a ponzi scheme: Diğer tişörtümü bir ponzi şemasında kaybettim!Herhangi bir şey üretmeden, sonsuza kadar kazanmak mümkün değildir. Değildir. Çok az mümkündür. Yatırdığınız paranın % 15'ini kazanarak mutlu olacaksanız, deneyebilirsiniz.Son olarak, kesinlikle mümkün değildir.Aşağıdaki göselde, piramit şeması ve 13 basamağını göreceksiniz. Piramit sisteminde, alt basamağınızda altı kişilik bir ekip kurmanızı isteyen bir yapı varsa, bunun 13. basamağı dünyamızın yaklaşık iki katı kalabalığında olacaktır.Kimler kazanabilir?Bahiste bir söz vardır, 'her zaman kasa kazanır'. Piramit sistemlerde de, kasa ve kasa sahibinin yakın çevresi kazanır. Sosyal çevresini, büyük bir istekle sonu belirsiz, güvensiz bir maceraya sokmakta tereddüt etmeyen kişiler kazanabilir. Bir araba parası kazandıklarında, o çevre muhtemelen 10 araba parasını feda etmiş demektir. Sistem ne zaman çöker?Üst grupların gelirini finanse eden, alt kademenin bir ivmeye sahip 'sisteme nakit girişi' sona erdiğinde, en azından yavaşladığında bu sistemin sonunun geldiğinin sinyalidir. Bunu geçmişten olaylarla, finansal terimlerle de açıklayacağız.Piramit sistemlerin belirli bir noktada patlak vereceği, hafif bir endişenin yayılması ile sona ereceği açıktır. Ancak günümüzde asıl tartışılması gereken konu, 'network marketing kılıfına gizlenmiş' ponzi sistemlerdir. Yasal olarak -en azından birkaç sene- önünde bir sorun görmeyen, on binlerce insanı sisteme dahil etmekten çekinmeyen network marketing sistemleri çökme noktasına geldiğinde, milyarlarca doları çoktan karanlık dehlizlere gömmüş olmaktalar.Finansal kast sistemi. Mazotu umut, rotası hüzün.O kadar 'Ponzi'den bahsetmişken, bu oyunun asıl sahibinden söz etmemek olmaz. Ponzi oyunu, ya da ponzi game olarak bilinen uygulaması ile dönemin en çok konuşulan isimleri arasında yer alan Charles Ponzi, kendisinden yıllarca sonra bile birçok kişiye ilham kaynağı olmayı başardı.Charles Ponzi kimdir?1882 yılında İtalya'da doğan Ponzi, 1903'te ABD'ye gelir. İthalatla ilgilenmeye hazırlandığı esnada, uluslararası posta pullarını keşfeder. Her ülkede farklı değerde satılan bu pullar, o dönemde paraya çevrilebilmektedir.İlk Ponzi oyunuDükkanının kapısına, '45 günde % 50, 90 günde % 100 kar' yazan Charles Ponzi, tarihin ilk Ponzi oyununu da başlatmış olur! İlk yatırımcılara, son gelen yatırımcıların ödemelerinden kar payları zamanında ve eksiksiz yatırılınca, kısa süre içinde Ponzi'nin dükkanının önünde kuyruklar oluşur. 1 milyon dolar tahsilatın ardından, Ponzi şube açmaya karar verir. Yatırımcılar, posta pulları üzerinden arbitraj karı elde ettiklerini düşünüyorlardı, yani o dönemde çok zor olsa da, öne sürülen değerin alım satımı arasındaki kar diyebiliriz. Oyun nasıl sona erdi?O günlerde bir gazete, Ponzi'nin bu yatırım vaadinin işleyişindeki sıkıntılar, soru işaretleriyle ilgili bir makale yayınlar. Bu da oyunun sonunu getirir. Nakit girişi birden kesilir, insanlarda bir endişe oluşur ve herkes parasını geri almak için sıraya girer. Aynı gün içinde 1000 kişi parasını Ponzi'den çeker.Ancak oyun bittiğinden, şirket de iflas eder! 40 bin kişinin parası içeride kalır. Ponzi'nin kasasında 1.6 milyon dolar çıksa da, alınamayan tutar 15 milyon dolar gibi bir rakamdır. Yani aradaki ciddi fark, yüksek kar payı ve komisyon oranlarını, Ponzi oyununun imkansızlığını gösteren bir veri niteliğinde.Hapse mahkum edilen Charles Ponzi, hapisten çıkınca bir kere de arazi alım satımı üzerine oyun organize etse de yine başarısız olur. 1949'da Brezilya'da kimsesizler yurdunda hayatını kaybeder.90'lı yılların ortalarında, ortada herhangi bir ürün de olmaksızın yalnızca para yatırılan ve sonrasında üye yapılan her kişi başına komisyon alınan bir oluşum yaygınlaşmaya başladı. Titan Saadet Zinciri, giriş ücretinin 2400 Alman markı olduğu bir sistemdi, kısa süre içinde 35 bin üyeye ulaştı.Sistemin kurucularından Kenan Şeranoğlu, İzmir Hilton Oteli'ndeki 31. yaş kutlaması videosunun basına sızması sonrasında dikkatleri üzerine çekmişti. Ardından birçok kişinin şikayetçi olduğu Şeranoğlu ve Titan'ın üst yöneticileri, 1998'de hapis cezasına çarptırıldı.Bu şirket Türkiye'de yedi senelik bir geçmişe sahip.2010'da kapatıldı, şimdi farklı isimlerle piyasada2008'de ... ismi ile yola çıkan firma, 2010 Mayıs'ta Mali Polis tarafından baskına uğradı, birçok üyesi gözaltına alındı. Piramit sistemi ile hizmet veren bu yapılanma, standart piyasa rakamlarına göre çok pahalı ve kimsenin ihtiyacı olmayan ürünleri öne çıkararak bir doğrudan satış imajı yaratsa da gelen şikayetler üzerine incelemeye alındı ve faaliyetleri durduruldu.Sisteme üye kazandıran 30 kişi şimdi hapisteİnsanları üye yaptıkları gerekçesi ile Mali Suçlar İle Mücadele Şube Müdürlüğü, 2010-2011 yıllarında yüzün üzerinde kişiyi gözaltına aldı. 30 kişi ise hapse girdi. Organizasyon üyeleri, ilk olarak varoş semtlerdeki kişileri gözlerine kestirseler de, sonrasında üniversitelerde de özel yapılanmalar kurdular. Ama yakalandılar.Bu şirket bir saadet zinciri midir?Teoride bu şirket piramit şemayı esas almaz, binary yani ikili dengeyi esas alır. Eğer siz kendi piramitinizi kurarsanız kazanırsınız. Yani bir nevi herkes çalıştığı kadar kazanır mantığına sahip bir saadet zinciridir. Ponzi'dir. 2013 itibariyle ülkemizdeki hacmi 1 milyar doları geride bırakan doğrudan satış sistemlerinin yarattığı vergi kaybı ise yıllık 150 milyon dolar.Türkiye'ye zararı: 36 milyon dolar30 bin kişi, toplam 36 milyon dolar dolandırıldı. Ancak hala benzeri isimler taşıyan firmalar, Türkiye'de çalışmalarını sürdürüyor.Belki duymamış olabilirsiniz, radarınıza girmemiş olabilir ama Mega Holdings, on binlerce kişinin dahil olduğu bir sistem. Hong Kong menşeili bir firma, Türkiye'de çok etkin bir ağ kurdu. Ülkenin çeşitli yerlerinde sunumlarla, tanıtımlarla, kişisel gelişim temalı türlü türlü etkinlikleri ile genişlemeye de devam ediyorlar. Mega Holdings, doğrudan Titan ile karşılaştıramayacağımız bir konu, çünkü ürün satıyor. Ancak hukukçulara göre, saadet zincirinden herhangi bir farkı yok.Değerinin 4-5 katına satılan web siteleriEğer web site konusunda bilgi sahibi biriyseniz, bir (1) web sitesi için 750 doların gayet ciddi bir rakam olduğunu anlarsınız! Fazla detaya girmeyelim, ancak merak edenler varsa hem domain hem hosting hem de tasarımsal diğer detaylar konusunda bir web sitesinin ne kadara mal olacağının detaylı bir şekilde anlatıldığı bir yazıya göz atın.Hukukçuların görüşü: Ürün bir ticari maskeYeni Türk Ticaret Kanunu'nun mimarlarından Prof Dr Ünal Tekinalp, Mega Holdings ve sistemi ile ilgili olarak 'bu hileli ve pratik bir uygulama' açıklaması yaptı. Ceza hukukçusu Prof Dr Bayraktar ise, işlenen suçun dolandırıcılık kapsamında olduğunu ve 5 yıla kadar hapis cezası gerektirebileceğini belirtti. Mega'nın sistemi nasıl işliyor?Binary sisteme sahip Mega Holdings'te iki yeni üyeyi referansınızla sisteme dahil ettiğinizde, 120 dolar kazanıyorsunuz. Web sitesi satışı, o site ile yapılabilecekler, web sitenin önemi gibi konular zaten giriş aşamasından sonra yalnızca bir 'kartvizit'e döndüğünden ötürü, esas çalışma ve esas olay piramiti kurmakta bitiyor. Yani hukukçuların da dediği gibi, ürün bir ticari maske.Kaynak: T24, RadikalSistem kusursuz işlese bile, ortalama 60 bin küsür kişinin yer aldığı sistemde kazanç dağılımları grafikteki gibidir. Kaynak: Ekşi Sözlük'ten yalniz caSizce bu popüler 'organizasyon' ne anlam ifade ediyor?Görsel: hayatınızı değiştirecek organizasyonun düzenlendiği salon (temsili)Lider, amir, başkan ya da müdür olarak adlandırabileceğiniz 'sizi o işe alanlar, sizi o işe alan kişiyi alanlar vb' şeklinde ilerleyen soy ağacınız ile karşılaşacağınız özel organizasyonlar yerli saadet zincirlerinin olmazsa olmazıdır. Anahtar kelimeler arasında vizyon, efsane, proaktif, birlik beraberlik, tutku, risk, takım, akademi, kamp, business ve tabi ki money yani PARA yer alır.Network marketingcileri etkileyen yukarıdaki görselden etkilendiyseniz, bu iş size göre.Olmayan mesai saatleri, aylık 45 bin dolar para, sürekli sizi öven onlarca alt basamağınız sayesinde saadete erebilirsiniz. Kökeninde yer alan düşünceleriyle, günümüzdeki örnekleriyle network marketing görünümlü saadet zincirlerini ele aldık. Türkiye'de faaliyette olan tüm organizasyonlardan, 'bilinirlik düzeyini artırmamak' adına bahsetmedik. Bunu kafanıza taktıysanız herhangi bir öneriyi dikkate almanız zor, ne aile ne de arkadaşlar sizi durdurabilir. Onun için dilediğiniz firmaya dilediğiniz yatırımı yapın, en güzel tecrübe yaşanarak öğrenilendir (!). Yatırdığınız 1000 TL sizi ne zengin ne fakir yapar, ama birilerini milyoner yapabilir! Sizi yıpratabilir, çevrenizle ilişkilerinizi bozabilir. Dolandırıcılıktan hapse düşürebilir. İyi düşünün.