Ertelemeyi Bile Erteliyoruz! Ertelemeyi Etkileyen Davranışlar ve Yol Açtığı Sonuçlar
Ertelemek, kelimesi köken bakımından Latince “proscrastinare”, İngilizce procrastination kelimelerinden gelerek karşımıza çıkmaktadır ve yarına bırakmak anlamına gelir. Eski Yunancada “akrasia”, mantığa aykırı davranışlarda bulunmak hatta bir çeşit erteleme hastalığı kalıbında kullanılmaktadır. Akrasia kavramı, ilk olarak Yunan filozofları olan Aristotales ve Sokrates tarafından kullanıldığı bilinmektedir.
Erteleyenlerin ertelemeyi bile ertelediğinden, erteleyerek geçen günlerinden ve bunun nasıl alışkanlık haline geldiğinden bahsedeceğim. Ertelemek kavramı, çağımızın yadsınamaz bir gerçeği olmakta. Her birimiz gün içerisinde mutlaka bazı durumları, konuları, etkinlikleri, düşünceleri ertelemekteyiz. Kimi zaman bunu istemeden yapsak da kimi zaman artık ertelemeyi alışkanlık haline getirmekteyiz. Süreç ise bir süre sonra yaşadığımız tüm rahatsızlığa rağmen kontrol edilemez bir boyuta ulaşmaktadır. Daha sistematik ve sorumluluk sahibi olmayı istesek de bir şey buna engel olur ve yine yapacaklarımızın ötelendiği gerçeği ile karşılaşırız.
Peki ya insanlık, tarihi boyunca neden erteleme davranışı içerisinde bulunur?
Kişiler gündelik yaşamları boyunca pek çok duygu ve düşünce ile karşı karşıya kalabilmektedirler. Bu duygu ve düşüncelerin içerisinde korku, endişe, kayıp, yas ve buna benzer erteleme davranışını tetikleyebilecek negatif olguları yaşarlar. Bu tarz duygu ve düşünceler, yapmayı veya hayatta gerçekleştirmeyi hedeflediğimiz bazı eylemlerin ertelenmesine, bir sonraki zamana kadar göz önünden kaldırılmasına yol açabilir. Bu davranışlar halk tabiriyle yüzleşmeye henüz hazır olmadığımız problemlerin, halının altına süpürülmesi gibi örneklendirilebilir.
Ertelemek, o an bize konforlu ve rahatlatıcı gelse de sonrasında bizlere dönüşü olumlu olmayan sonuçlar doğurabilmektedir. Ertelenen o işleri yüklenip, omzumuza daha fazlasıyla binebiliyor. Örneğin, kişiler gündelik hayatta karşılaşabilecekleri bazı tecrübeler, korkular ve kaçındığımız duygular ile bir araya gelinen anlar yaşayabilmektedir. Korku faktörü, erteleme eylemini destekleyen en büyük duygulardan birisidir. Korku duyduğumuz bir anda genellikle içerisinde olduğumuz durumdan kaçınma eylemine başvururuz.
Yanı sıra öğrenimlerimiz de büyük etkenlerdir. Bakımverenlerimizin çocukluğumuz ve ergenliğimiz boyunca gözlemlediğimiz davranışları, bir süre sonra bizim davranışlarımıza dönüşür. Onların sorumluluklarını yerine getirmeyen, erteleyen, öteleyen tarafları bizim de model aldığımız yanlar haline gelir.
Erteleme davranışını etkileyen başka nedenler var mıdır?
Fobilerimiz; korktuğumuz, yapmaktan kendimizi alıkoyduğumuz ve kaçıngan davrandığımız belirli olaylara karşı gardımızı aldığımız durumlar, güçlü derecede korku hissetme halidir. Uzun süre maruz kaldığımız negatif olgularda belirli savunma mekanizmalarını kalıcı olarak kullanır hale gelmekteyiz. Bunlardan birisi sürekli olarak ertelemedir ve kaçınma davranışlarının belirgin halde uygulanmasıdır. İnsanlar varoluşsal olarak gerçekleşen bu davranışlarını kalıtımsal olarak taşırlar, nesilden nesle kaçınma davranışlarımızın en temelinde bu olgular yatmaktadır.
Erteleme davranışımızı etkileyen en kritik davranışlar nedir?
Hangi koşullarda bir davranışımızı hep bir sonraya doğru iteliyoruz? Kendi içsel yolculuğumuz esnasında bazı karmaşık duygular içerisine girebilmekteyiz. Bu duygular içerisinde en çok karşı karşıya kaldığımız duygu ve düşünceler; karamsarlık, kaygılar, kuşkuculuk, mükemmeliyetçilik ve acı gibi duygular erteleme davranışımızı destekler niteliktedir.
Bireysel konfor alanı dışında olabilecek davranışlara karşı birer direnç gösterme eylemine girmeye odaklıdır. Yetkinlik hissi olmayan kişiler, olumsuzluklarla karşılaşma durumuna karşı bir savunma mekanizması seçimine gider. Yetersizlikten kaynaklanan duygular, doğru kararı seçememe ve hata yapma ihtimalini göz önünde bulundurarak korkuya dönüşür. Sürekli bir kaçınma belirmiş olur. Tekrarlayan kaçınmalarımız ise yapmamız gerekeni algısal olarak büyütür. Gerçekteki gücümü küçük, yapmam gereken işi büyük görmeye başlarım.
Günlük yaşantımıza erteleme davranışının ne gibi etkileri vardır?
Gündelik yaşamımız içerisinde okul, iş ve sosyal ilişkilerde birçok erteleme davranışının negatif, bazen ise pozitif yönlerini kullanabilmekteyiz. Şimdilerde en çok karşı karşıya kaldığımız bazı davranışlardan birini paylaşmak isterim; bir işi son teslim saatine kadar bekletirken hem kendi konfor alanımız hem de o iş üzerindeki aktivistliğimizi sorgular oluruz.
Bu gibi durumlarda birey, işi normal yapılış süresi içerisinde reaksiyon almayıp son güne sıkıştırdığı o anda yaşanabilecek tüm baskı unsurlarını en derinde yaşayan kişi niteliğinde olmaktadır. Erteleme eğilimi içerisinde yetersizliğimizi gördüğümüz bir evre olarak adlandırabilmekteyiz. Acil olabilecek iş yükü içerisinde kişiler, işin sonunda alabilecekleri başarı hazzını göz ardı etmiş olurlar.
Peki her erteleme negatif etkiler mi bırakır? Olumlu yönleri nelerdir?
Yaşanılan negatif duygu ve durumlara karşı bilişlerimiz hayatta kalma mekanizmalarımızı uyararak belirli mücadele yeteneğimizi destekler. Zorluklara karşı esnek olabilmemiz adına bir yandan da kendimizi soyutlayabilme yeteneğine sahip oluruz. Zaman yönetimi sırasında kişi, ihtiyaçlarını belirler ve o an daha önemli olan işlerin birer sıralamasını gerçekleştirir. Erteleme eylemi yapılması gereken işlerin planlamasında büyük rol oynar. Günlük yaşantımızda çok kez karşılaştığımız duygusal çöküntülerle de baş edebilmeyi hedefler, duygu yönetimi sağlamamıza yardımcı olur.
Tedavi yöntemleri mevcut mudur? Sonucunda…
Psikoloji bilimi içerisinde birçok tedavi ve iyi hal durumu kazandırabilecek metot mevcuttur. En popüler terapi yöntemlerinin başında Bilişsel Davranışçı Terapi yerini almaktadır. Ardından Varoluşsal Terapiler yer almaktadır. Erteleme davranışının altında insanlığın temelinde barındırdığı bir çatışmayı nasıl yönetip yönetemediğimize odaklanmamız gerekiyor. İnsan doğası gereği kaçınmayı ve sıkıntı verebilecek tüm olgulardan uzaklaşmayı güdüleyen bu inanışları en faydalı şekilde yönetilmelidir. Gerektiğinde sorgulamayı bilmeli, gerektiğinde ise niyetimizi okuyabilmeliyiz. Yapmaktan vazgeçtiğimiz değil, bizi alıkoyan tüm o engellerden uzaklaşmak gerekir! En iyiye ve en doğruya…
Yorum Yazın
Sabah çalan alarmı bile en az 7 defa erteleyen ben bunun tamamını sizce okur muyum? Teşekkürler...