Ve Teklif Komisyona Sevk Edildi: 14 Başlık ile Yeni Anayasa Neler Getirecek?

AKP ile MHP'nin uzlaşmasının ardından 10 Aralık'ta 316 imza ile Meclis Başkanlığı'na sunulan ve 12 Aralık'ta Anayasa Komisyonu'na sevk edilen anayasa değişiklik paketiyle, yetkili ve sorumlulukları artırılmış bir Cumhurbaşkanlığı sisteminin hayata geçmesi teklif ediliyor. Yürütmenin başı Cumhurbaşkanı olacağı için Başbakanlık da tarihe karışıyor. Önemli bir değişiklik de Cumhurbaşkanı'nın 'yüksek öğrenim yapmış', doğuştan Türk vatandaşı olanlardan seçilecek olması...

Peki anayasa değişikliği önerisinde nasıl bir sistem değişikliği öngörülüyor?

Anayasa değişikliği teklifi 10 Aralık Cumartesi günü Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na sunuldu.

AK Parti milletvekillerinin imzasını taşıyan anayasa değişikliği teklifi, 12 Aralık'ta ise TBMM Anayasa Komisyonuna sevk edildi.

Cumhurbaşkanı'nın yetkileri ve sorumluluklarının tarif edildiği teklif, Türk siyasetini 'Yedek milletvekilliği ve Cumhurbaşkanı yardımcılığı' gibi yeni kavramlar ile de tanıştırıyor. Buna göre Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ve bakanları atayacak, seçimlerin yenilenmesine tek başına karar verebilecek.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeni yetkileri olası referandumdan hemen sonra kullanamayacak. Cumhurbaşkanı'nın yeni yetkilerini kullanması için düzenlemede öngörülen seçimlerin yapılması gerekiyor.

Al Jazeera'den Gonca Şenay'ın haberine göre yeni anayasanın getireceği önemli değişiklikler şöyle:

Anayasa değişikliğinde Cumhurbaşkanı’nın yetkileri yeniden belirlendi. Anayasanın 104’üncü maddesinde yapılmak istenen değişiklikle Cumhurbaşkanı’nın mevcut yetkilerinin arasına kararname çıkarma gibi eklemeler yapıldı. 

Bunlara ilişkin sınırlamalara da Anayasa değişiklik metni içinde yer verildi.

Anayasal değişikliğin 13’üncü maddesinde Cumhurbaşkanı’na Olağanüstü Hal ilan etme yetkisi veriliyor. Ayrıca bu maddeyle sıkıyönetim de anayasadan çıkarılıyor.

Cumhurbaşkanı’nın talebiyle OHAL’in Meclis tarafından her defasında dört ayı geçmemek üzere uzatılması da bu maddede düzenleniyor. OHAL’de Cumhurbaşkanı’na kararname çıkarma yetkisi de veriliyor Anayasa değişiklik teklifinde. Gerekçede bu düzenleme “Vesayetçi dönemin izini taşıyan sıkıyönetim uygulaması Anayasa’dan çıkarılmaktadır.” denildi. Yürütme yetkisinden dolayı OHAL yetkisinin Cumhurbaşkanı’na verildiği de belirtildi.

Ayrıca Cumhurbaşkanı’na yeni hükümet sistemine uyarlanmak üzere üst düzey kamu görevlilerini Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle atama yetkisi ve merkezi idare kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarının kuruluş görev ve yetkilerini düzenleme yetkisi de metinde düzenleniyor.

Yürütme yetkisi, Cumhurbaşkanı’na verildiği için bütçe yetkisi de yine Cumhurbaşkanı’na geçiyor. 

Anayasa değişiklik teklifi metninde Cumhurbaşkanı’nın bütçeyi mali yılbaşından en az yetmişbeş gün önce Meclis’e sunacağı belirtiliyor.

Teklifin 10’uncu maddesi ise artan yetkilerle birlikte MHP’nin üzerinde durduğu “cezai sorumluluğu” şu şekilde düzeniliyor:

'Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tam sayısının beşte üçünün oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.'

'Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclis’teki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak bir komisyon tarafından soruşturma yapılır.'

'Komisyon soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığı’na sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilebilir.'

Bu fıkraların hemen altında ise Cumhurbaşkanı’nın Yüce Divan’a nasıl sevk edileceği tarif ediliyor:

'Rapor başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurul’da görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içerisinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Hakkında soruşturma açılmasına kararı verilen Cumhurbaşkanı seçim kararı alamaz. Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan mahkum edilen Cumhurbaşkanı’nın görevi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır.'

Teklifin 19’uncu maddesi önerilen yürütme sistemine paralel olarak “Başbakanlık” kurumunu Anayasa’nın çeşitli maddelerinden çıkaran düzenlemeler içeriyor. 

Burada gerekçe de 'Önerilen hükümet sistemine uyum sağlamak amacıyla' diye ifade ediliyor.

Alt kısımda yer alan 9. başlıkta da belirtildiği gibi seçimlerin 3 Kasım 2019'da yapılması öngörülüyor. 

Reuters bu tarihin öne alınma imkânı bulunduğuna dikkat çekerek, Başbakanlık makamının bu seçime kadar kalacağı bilgisini aktarıyor.

Çok tartışılan düzenlemelerden biri de metnin 21’inci maddesinde yer buldu. Anayasa’nın 101’inci maddesinde yer alan 'Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir' ibaresi düzenleme yayınlandığı tarihte yürürlüğe girmek üzere kaldırıldı.

Yani, referandumdan kabul oyu çıkması durumunda Cumhurbaşkanı’nın isterse bir partiye üye olması ve o partinin genel başkanı olmasının önünde bir engel kalmadı.

Anayasa değişiklik teklifinin ikinci maddesinde 550 milletvekili sayısının 600’e çıkarılması düzenlenirken, seçilme yaşı ise 18’e düşürüldü.

12’inci maddede Cumhurbaşkanlığı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesi düzenleniyor. Buna göre Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine tek başına karar verebiliyor. Ancak bu durumda Cumhurbaşkanlığı seçimi ile Meclis seçimi birlikte yenileniyor. 

Meclis ise beşte üç çoğunluk ile yani vekil sayısının 600’e çıkması durumunda 360 vekille bu kararı alabiliyor.

Metinde yer alan geçici madde ile Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve genel seçimlerin 3 Kasım 2019 tarihinde yapılması öngörüldü.

Cumhurbaşkanı’nın seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilmesi de düzenlendi. Yani atanacak Cumhurbaşkanı yardımcısı sayısı sınırlanmadı.

Teklifte Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumunda 45 gün içinde yeniden seçim yapılması, yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanlığı’na yardımcısının vekalet etmesi de düzenlendi.

Yardımcılar ile birlikte bakanlar da Cumhurbaşkanı tarafından atanacak. TBMM üyeleri yani milletvekilleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa Meclis üyelikleri sona erecek.

Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, Cumhurbaşkanı’na karşı sorumlu olacak. Haklarında soruşturma açılması ise Meclis üye tam sayısının vereceği önergeyle olacak. Soruşturma açılıp bir rapor yazılması bu isimlerin Yüce Divan’a sevki için Meclis’te gereken oy oranı ise üye tam sayısının üçte ikisi olarak belirtildi.

Anayasa değişiklik teklifi ile ara seçimlerin de artık gündemden kalkması öngörülüyor. Bunun yerini Türk siyasi hayatına yeni bir kavram daha girmesi öngörülüyor; Yedek vekillik.

Anayasa’nın 78’inci maddesine 'Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinin düşmesi, düşürülmesi, ölüm ile diğer boşalma hallerinde boşalan üyelikler aynı siyasi partinin yedek milletvekilleriyle doldurulur.' ibaresi eklendi.

AK Parti tarafından MHP ile tam uzlaşma ile Meclis’e sunulan anayasa teklifinde daha önce AK Parti, MHP ve CHP arasında çalışma yürütülen yargı alanındaki değişiklikler de yer aldı. Anayasadaki yargı bağımsızdır ibaresinin yanına “tarafsız” ibaresi de eklendi.

Kurul’a Meclis’in de üye seçmesinin önü açıldı.

Buna göre 12 üyeden oluşacak ve ikiye ayrılacak HSYK’nın 5 üyesini Cumhurbaşkanı, 3 üyesini Yargıtay üyeleri, 1 üyesini Danıştay üyeleri, 2 üyesini ise Türkiye Büyük Millet Meclisi seçecek.

İçişleri Bakanlığı’na bağlanan Jandarma Genel Komutanı’nın artık Milli Güvenlik Kurulu üyesi olmaması da bu teklifte düzenleniyor.

BBC Türkçe'den Türay Köse'nin haberinde Cumhurbaşkanı'nın 40 yaşını doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, 'doğuştan Türk vatandaşı olanlar' arasından seçileceği bilgisi aktarılıyor.

Sözcü gazetesi yazarı Zeynep Gürcanlı da bugünkü (12 Aralık 2016) köşe yazısında bu kısma vurgu yapıyor.

Gürcanlı yazısının ilgili bölümünde şöyle devam ediyor:

'Teklif gün yüzüne çıkınca, cumhurbaşkanı seçilme şartları arasındaki kritik bir değişiklik yapıldığı da anlaşıldı. Mevcut anayasada Cumhurbaşkanı olmak için 'dört yıllık üniversite mezunu' olma şartı aranıyor.. 

Yeni anayasa teklifinde ise 'dört yıl' ibaresi kaldırıldı. Cumhurbaşkanı olmak için eğitim düzeyi şartı 'yüksek öğrenim yapmış' olarak belirlendi.. Böylece, iki ya da üç yıllık yüksek okul mezunlarına da cumhurbaşkanlğı yolu açıldı...

Kısacası... Eğer Anayasa değişiklik paketi önce TBMM'den, ardından da referandumdan çıkarsa, 3 Kasım 2019'da yapılacak olan cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın diploması hiç konu olmayacak..'

• 'Teklif Anayasa Komisyonu'nda görüşülmesinin ardından, anayasada belirtilen esaslara uygun olarak Genel Kurul görüşmeleri tamamlanacak.

• Genel Kurul’da her bir maddenin 330 ve üzerinde kabul oyuyla geçmesi halinde tamamı oylanacak.

• Ondan sonra da referandum için gün sayılacak. Son kararı millet verecek.'