Yargıda Tek Adam Dönemi: 13 Soruda HSYK Teklifi

Hükümetin 52 maddelik tasarısında, kurulun bütün önemli yetkileri Adalet Bakanı’na devrediliyor. Yargı, doğrudan yürütmenin denetimine veriliyor. 

Hükümet, 'paralel devlet'le hesaplaşma kapsamında Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısında değişikliğe gidiyor. Meclis Başkanlığı'na sunulan yeni kanun teklifine göre, Kurul’un tek patronu Adalet Bakanı, dolayısıyla da Başbakan olacak. Adalet Bakanı’nın istemediği hakim-savcı artık kendisine haritadan yer beğenecek. Çünkü, hakim ve savcılarla ilgili inceleme, soruşturma ve ceza yetkisi de HSYK'dan alınıp tek başına bakana verilecek.

HER ŞEY SİL BAŞTAN

“Yargıda başkanlık sistemi” denebilecek, yeni dönemde yalnızca HSYK'nın üyeleri değiştirilemeyecek, çünkü onun için anayasa değişikliği gerekecek. Ancak onun dışında HSYK tam anlamıyla darmadağın edilecek, Başkanvekili ile üç ayrı daire başkanını da HSYK Başkanı olan Bakan seçecek, dairelerdeki yeni görevlendirmeleri o yapacak. Yalnız HSYK değil, hakim-savcı adaylarının eğitildiği Adalet Akademisi de hükümetin kontrolüne geçecek. HSYK'nın mevcut genelgeleri çöpe gidecek, yeni genelgelerde tek imza bakanın olacak, bakan yönetmelik bile çıkarabilecek. Bakan istemezse Kurul toplanamayacak, onun istemediği konu görüşülemeyecek, Anayasa Mahkemesi'ne Cumhurbaşkanı’nca üye seçim sistemi de değişecek.

52 MADDEDE GERİ GİDİŞ

Meclis’ten 10 içinde geçmesi beklenen kanun teklifi 52 ayrı maddeden oluşuyor. Bir tek anayasa engeli olduğu için HSYK üyelerinin görevden alınma yetkisini içermeyen ve hakim-savcı teminatını sıfırlayabilecek hükümlerle dolu olan ve AKP'nin hızla Meclis’ten geçirmeyi planladığı kanun teklifi, öncelikle HSYK, ardından Adalet Akademisi, son olarak da AYM başta diğer yüksek yargı organlarının kuruluş kanunlarında değişiklikler içeriyor.

AB'NİN TAM TERSİNE

Avrupa Birliği (AB), Adalet Bakanı’nın HSYK üzerinde sembolik dahi olsa yetkilerine karşı çıkarken, yeni düzenleme bunun tam aksi yönde oldu. Başbakan'ın 'kırmızı çizgimiz' dediği 2010 referandumu ile getirilen sistemi yerle bir edecek kanun teklifiyle getirilecek sistem özetle şöyle: HSYK Genel Kurulu ve dairelerine ait olan önemli bütün yetkileri büyük oranda HSYK Başkanı sıfatıyla Adalet Bakanına devredilecek. Artık, HSYK Genel Kurulu'nun hangi gün toplanacağına, gündemine hangi konuları alacağına ve gündem değişikliği konularına tek başına Bakan karar verecek. Bakan, Kurul'u istediği tarihte olağanüstü toplantıya çağıracak. Bakanın istemediği hiçbir konu da gündemdışı olarak Kurul'a getirilemeyecek.

EMRET BAKANIM

Halen HSYK'ya bağlı olan ve hakim-savcılarla ilgili tüm iddiaları inceleme-soruşturmakla yetkili Teftiş Kurulu Başkanı’nı, bundan sonra HSYK değil, bakan atayacak. Teftiş Kurulu'nda çalışacak hakimleri de bakan belirleyecek. Teftiş Kurulu artık sadece bakana karşı sorumlu olacak.

Bakan, Kurul’un seçimle gelen üyelerinin görevleriyle ilgili suçları hakkındaki soruşturma ve kovuşturma izni işlemlerinde de yetkili kişi olacak. HSYK'nın bugüne kadar çıkardığı tüm genelgeler çöpe atılacak. Artık genelge yayımlama yetkisi de Adalet Bakanı'nca kullanılacak. HSYK'da dairelerin oluşumu, daire başkanlarının seçimi ile görev ve yetkileri alanında da artık HSYK Genel Kurulu değil Adalet Bakanı yetkili kılınıyor. 1,2 ve 3. Daire’nin üye sayıları ve mevcut görev-yetki alanları tümden değiştiriliyor. Bakan, üyelerin hangi dairede asıl ve tamamlayıcı üye olarak görev yapacağını belirleyecek. Yeni dönemde HSYK daire başkanları da her dairenin kendi üyeleri içinden Başkan tarafından teklif edilecek iki üye arasından, Genel Kurulca seçilecek. Böylece bakanın istemediği hiç kimse daire başkanı olamayacak.

Hem yargıç, hem bakan

AKP teklifinin en çarpıcı yanlarından biri, halen HSYK Genel Kurulu ve dairelerinin yetkisinde bulunan hakimsavcılarla ilgili inceleme-soruşturma yetkisinin de tek elde HSYK Başkanı sıfatıyla Adalet Bakanı'nda toplanması olacak. Bunun için öncelikle HSYK Başkanı olan Bakan'ın 'Disiplin işlemleriyle ilgili Genel Kurul toplantılarına katılma' yasağı kaldırılacak. Hakkında ihbar veya şikayet bulunan hakim ve savcılara inceleme yaptırma, ardından soruşturma açtırma yetkisi halen HSYK kurullarının yetkisinde iken, artık Bakan bu konuda yetkili olacak.

İSTEDİĞİNİ YAKACAK

Bakan, ihbar veya şikayeti doğrudan ya da inceleme yaptırdıktan sonra soruşturma açılmasına yer olmadığına ya da soruşturma açılmasına tek başına karar verebilecek. Soruşturma açılmasına karar veren Bakan, üyeler arasından üç kişilik bir soruşturma kurulu görevlendirecek. Soruşturma kurulu, elde ettiği bilgi ve delilleri gösteren ve disiplin cezası verilmesine gerek olup olmadığı yönünde bir rapor hazırlayarak.

Referandum öncesinden de geriye

AKP'NİN yeni tasarladığı HSYK düzeni, 2010 Referandumu’ndan önceki düzenin de yer yer gerisine düştü. 1980 darbesiyle oluşturulan HSYK, Adalet Bakanı’nın başkanlığında bakanlık müsteşarının da yer aldığı, üç asil üyesi Yargıtay'dan, iki asil üyesi ise Danıştay'dan gelen yedi kişilik bir yapıya sahipti. Yani kürsü hakimlerisavcıları Kurul’da temsil edilmiyordu. Bakan HSYK'nın başkanıydı. HSYK'nın bağımsız sekretaryası, bütçesi yoktu. Daha önemlisi Teftiş Kurulu doğrudan Adalet Bakanlığı'na bağlıydı, atama-yer değiştirme kararnameleri de bakanlıkça hazırlanıyordu. Bakanlık kanadı disiplin cezalarında büyük ölçüde etkiliydi.

Adnan Keskin | Taraf

HAKİMLER ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) yetkilerini Kurul başkanı Adalet Bakanı Bekir Bozdağ’a devreden ve Kurul üyelerini görevden alma yetkisi getiren AK Parti teklifi kanunlaştığında HSYK tek kelimeyle boşalacak ve dört yıl önce seçimle gelen 22 HSYK üyesi yeniden seçilecek.

Teklifle HSYK’da “asıl” ve “tamamlayıcı üyelik” diye yeni bir üyelik modeli gelecek. Kimin asıl kimin tamamlayıcı üye olacağını ise Bakan belirleyecek. Üye sayısı 11’e çıkarılıp görev alanı yeniden belirlenen HSYK 3. Daire ise “5+5” şeklinde iki heyet halinde çalışacak. Adalet Akademisi’nin Başkanı’na da kanun çıkınca ilk toplantısında Bakanlar Kurulu seçecek.

Soru ve cevaplarıyla teklif şöyle:

1-Teklifi neden hazırlandı ve kim verdi? Başbakan Tayyip Erdoğan’ın, HSYK’nın Adli Kolluk Açıklaması’nın ardından “Yetkim olsa HSYK’yı anında yargılardım” sözlerinin ardından HSYK Kanunu’nunda değişiklik bekleniyordu. Ancak, AK Parti beklenenden kapsamlı altı kanunu değiştiren, HSYK ve Adalet Akademesi’ni kökten yeniden yapılandıran 52 maddelik kanun teklifini TBMM’ye verdi. Teklifin verilmesinin HSYK 3. Dairesi’nin İstanbul Emniyet Müdürü Selami Altınok, Büyük Rüşvet operasyonunu yöneten Zekeriya Öz ve savcılara inceleme kararı verip 1. Daire’nin Öz’ü Bakırköy’e atandığı güne rastlaması da ilginç bir tesadüf oluşturdu.

2- Seçimle gelen 22 HSYK üyesi ve bürokratlar ne olacak? Kanunun yürürlüğe girmesiyle dört yıl önce neredeyse tamamı Bakanlıktan geçen tüm personelin görevi sona eriyor. HSYK’daki mevcut müfettişler, tetkik hakimleri, Teftiş Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ile HSYK Genel Sekreterinin görevi bitiyor. HSYK’daki idari personel görevden alınıyor. Aynı zamanda HSYK 3. Daire Başkanı da olan Başkanvekili Ahmet Hamsici, HSYK 1. Daire Başkanı İbrahim Okur, HSYK 2. Daire Başkanı Nesibe Özer başta seçimle gelen 22 Kurul üyesinin dairelerdeki görevleri sona erecek. On gün içinde Bakan, hangi HSYK üyesinin hangi dairede görev yapacağını kendisi belirleyecek.

3- Üyelerin durumu ne olacak?

HSYK Daire Başkanlarını, daireler kendi içlerinde seçiyordu. Şimdi Bakanın seçtiği iki adaydan birini o daire değil HSYK Genel Kurul’u seçecek. Daire başkanlığında üyelerin çoğunluğunun oyunu alma şartı değil katılanların oyunun çoğunun oyunu almak yeterli olacak. Yasak kalktığı için artık Müsteşar üç daireden birine başkan olabilecek.

4-Teftiş Kurulu Başkanı ve genel sekreteri kim atayacak?

Teftiş Kurulu Başkanı, Genel Sekreter ve sayıları 4’ten 5’e çıkarılan biri idari yargıdan gelecek genel sekreter yardımcıları Bakan tarafından yeniden belirlenecek. Teftiş Kurulu Başkanlığı doğrudan bakana bağlı olacak. HSYK’da görev yapacak tetkik hâkimlerini de bakan seçecek. Kurula nakden ve açıktan atanacak personel için Bakan yetkili.

5-HSYK’nın genelgeleri ne olacak?

HSYK’nın dört yıl boyunca yayımladığı tüm genelge ve kararlar, kanun yürürlüğe girdiğinde iptal edilecek. Yönetmelik çıkarma yetkisi Genel Kurul’dan alınarak Bakan’a verildi. Savcıların adli, hâkimlerin idari görevlerini belirleme ve bu konuda genelge çıkartma yetkisi de Adalet Bakanı’na geçti.

6- Bakan HSYK üyelerine soruşturma açabilecek mi?

Seçimle gelen HSYK üyeleri hakkındaki disiplin işlemlerini artık HSYK Genel Kurulu yerine Adalet Bakanı tek başına yürütecek ve karara bağlayacak. Bakan HYSK üyelerini görevden alma yetkisine kavuşacak. HSYK üyelerinin adli suçlarıyla ilglii soruşturma ve dava açılması izinlerini de yine Bakan verecek. Bakan, Genel Kurul’un disiplinle ilgili kararları vereceği toplantılara da bundan sonra katılabilecek. AK Partililerin “korsan bildiri” diye eleştirdiği bildiriye imza atan 17 HSYK üyesine, Bakan Bekir Bozdağ kanun yürürlüğe girdikten sonra soruşturma açabilecek. Bakan artık hakim ve savcıların, yönetmeliklerine aykırı davranışlarına soruşturma açabilecek.

7- Dairenin hangi işe bakacağını kim belirleyecek?

HSYK Genel Kurulu, daire kararlarına yapılan itirazları karara bağlayamayacak. Dairelerin hangi işlere bakacağına artık bakan karar verecek. Bakan, gelen dosyayı istediği daireye sevk edebilecek. Genel Kurul’un toplantı günlerini ve gündemini de bakan belirleyecek. Dairelerin kararlarına yapılan itirazı Genel Kurul değil, bir sonraki numaralı daire karara bağlayacak. Genel Kurul’un toplantı yeter sayısı da korsan toplantıları önlemek için 15’ten 17’ye çıkarılıyor.

8-HSYK’ya üye seçim sistemi nasıl değişti?

Anayasa Mahkemesi’nin anayasaya aykırı diye iptal ettiği düzenleme yeniden getirildi. HSYK’ya üye seçiminde Danıştay, Yargıtay ve ilk derece mahkemelerindeki seçimlerde her yargı mensubu aday sayısı kadar kişiye oy verebiliyordu. Ancak değişiklikle artık sadece bir adaya oy verilebilecek. Hükümet çevrelerinde, HSYK’nın mevcut dengesinin, bu hükmün daha önce Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilmesinden dolayı bu şekilde oluştuğu görüşü yaygın.

9-Dairelerin dengeleri Bakan nasıl değiştirecek?

Şu anda HSYK’nın üç ayrı dairesinde 7’şer kurul üyesi var. Teklifle üç dairenin üye dengesi Bakan’ın istediği gibi değişecek. 1 ve 2. Daire beşer, 3. daire ise 11 üyeden oluşacak. HSYK’da üç dairenin üye dengeleri bizzat bakan tarafından belirli kesimlere yakın üyelerin çoğunlukta olmayacağı şekilde değiştirilecek. Yargı çevrelerinde “3 Daireye operasyon yapıldı. İlk 2 daire önemli daireler. İstenmeyen üyeler 3. daireye” yorumu yapıldı.

10- HSYK 3. Daire’nin görev alanı nasıl değişti?

HSYK 3. Dairesi’nin, hâkim ve savcılarla ilgili denetlemelerde karar verme ve şikâyetleri karara bağlama yetkisini HSYK 2. Daire’ye devredecek. Bu daire 5’er kişilik iki heyet halinde çalışabilecek ve 11 kişiden oluşacak.

11-Komisyon başkanını belirleme yetkisi ne oldu?

Mahkemelerin görev alanlarını ve üye dengesini belirleyen adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonlarının başkanları ve bir asıl, bir yedek üyesini belirleme yetkisi de HSYK’dan alınarak bakanlığa verilecek.

12-Adalet Akademisi’nde ne olacak?

Türkiye Adalet Akademisi’nin Başkanı da yapısı da kökten değişecek. Eğitimler konusunda hükümetin belirleyiciliği esas olacak. Teklif yürürlüğe girdiğinde, Türkiye Adalet Akademisi’nin başkan, başkan yardımcıları, genel kurul, yönetim kurulu, denetim kurulu üyeleri; yeni usule göre atama, seçim ya da görevlendirme yapılması için, mevcut görevleri sona erecek. Eğitim Merkezi Müdürü ve müdür yardımcıları, HSYK tarafından; kadrosu Akademide bulunan diğer personel ise Adalet Bakanlığı tarafından görevlerinin sona erdiği tarihten itibaren 15 gün içinde başka bir göreve atanacaklar. Hakim-Savcıların meslek içi eğitimleri HSYK’dan alınıp Adalet Akademisi’ne verilecek.

Oya Armutçu | Hürriyet