Dolar 7 Benzin 8 Lira da Olsa Hepsine Alışacağız: Tüm Krizleri ve Zamları Normalleştirmemizi Sağlayan Çapa Etkisi
Bundan yıllar önce 1 doların 5 Türk lirası olacağı söylense bunu kabul edilemez, felaket olarak görürdük. Peki bugün durum ne? Ekonomide algalanmalar ve son yıllarda yaşanan yükselişe bakınca doların 5 Türk lirası olması fikri şimdi ütopik derecede iyimser geliyor.
Bu durumun onlarca örneği var ve hepsi zihnimizin bize sağladığı uyumla, çapa etkisiyle ilgili.
Bu durum bizim bir şeylerin fiyatını diğer etkenlere göre zihnimizde kodladığımızı anlatıyor.
Yani fiyatı 10 lira olan X ürününün fiyatını onun muadilleriyle ya da o fiyata sahip farklı ürünlerle ölçüp tartıyoruz. Davranışsal iktisatın temel araştırmalarından biri olan bu durum öyle ilginç sonuçlar ortaya atıyor ki normal şartlarda kabul edilemez olarak gördüğümüz ekstrem fiyatlar bile mantıklı olarak görünebiliyor.
Bu ne anlama geliyor? Bir şeyleri satın alırken o ürünün ya da hizmetin bize sağladığı faydadan ziyade başka faktörlerden etkileniyoruz.
Bu açıdan bakıldığında insanların yani bizlerin bu 'defosundan' haberdar olan firmalar, devletler bu etkiyi sonuna dek kullanıyor.
Tüm bunların yanında bizim bir şeye pahalı yahut ucuz deme kriterlerimiz de gittikçe soyutlaşıyor, dış etkenlere bağlı hale geliyor.
Çapa etkisi işte bu dış etkenlerin bizim fiyat algımızda yarattığı manipülasyon.
Bu etkinin ortaya çıkış koşulu ise her zaman bir önceki durumumuzla ilgili, yani öğrendiğimiz herhangi bir bilgi/veri bir sonraki kararımız için belirleyici hale geliyor. Mantıksız olsa bile.
Zihnimiz yeni bilginin etkisiyle farklı ve çoğu zaman irrasyonel bir duruma çapa atıyor. Böyle anlatınca karmaşık gelmiş olabilir, klasik birkaç örnekle anlatalım.
Size bir yemek kaşığına kaç pirinç tanesi sığar diye sorsam ve ipucu olarak 20'den fazla olduğunu söylesem...
Tahminleriniz attığım bu çapa etrafında şekillenir. Aslında 150 de 20'den fazladır fakat zihninizde oluşturduğum bu çerçeveyle tahminleriniz 20 sayısına yakın olacaktır.
Doğru yanıt ise 100-150 arası.
Bir diğer örnek, çay tutkunusunuz ve Kenan Bey'in işlettiği bu kafede çayı 50 kuruşa içiyorsunuz.
Fakat iş gereği bulunduğunuz şehrin lüks semtlerine gittiğinizde çayın 4 liraya satıldığını görüyorsunuz. Başlarda bu fiyatın pahalı olduğunu düşünseniz de çapanız sizinle aynı fikirde değildir, birkaç kez 4 lirayı gördükten sonra çayın olağan fiyatının bu olduğu inancı yerleşir ve 4 liraya çapa atarsınız.
Çayın sizin için kabul edilebilir fiyatı 4 liraya çıkmıştır. 50 kuruşa aldığınız çaydan tat alabildiğinizi de söylemek mümkün değildir.
Örnekler bitti mi? Bitmedi. Dolar/Türk lirası kurunu anlatan şu grafiğe bir bakalım... 5 yıl önce 1 dolar ortalama 2 lira 50 kuruştu.
O dönem doların 5 liradan işlem göreceğini söylemiş olsak muhtemelen bunun kabul edilemez olacağını söylerdiniz. Bugün ise çapamız 6 liraya yerleştiği için doların 5 liraya gerilediği durumda bir anda yatırım heyecanı kaplıyor içimizi.
Aynı durum akaryakıt için de geçerli.
Peki buradan nereye varıyoruz? Bizleri alışverişe teşvik eden markalar da bu etkiden haberdar.
Pazarlama taktikleri oluşturulurken ürünlerin fiyatları önce yüksek belirleniyor ve çapamızın konumu bir anda değişiyor. İndirimler ve diğer kampanyalar yapıldığında çapamızdan daha ucuza alabileceğimiz ürünler bir anda bize cazip geliyor.
Aslında normalde ödememiz gerekenden çok fazlasını ödemeye ikna olduk, haberimiz bile yok.
Bu etkiden sıyrılmak zor olsa da imkansız değil.
İlk önerimiz alacağınız şey ister bir tişört ister bir otomobil, ne olursa olsun kendi sınırınızı kendiniz oluşturun. Oluşturduğunuz bu aralık hem sizin ekonomik durumunuzu hem de piyasanın reel durumunu temsil ettiği için çapanızla oynamaya çalışan spekülatif hamlelere karşı hazırlıklı olacaksınız.
Ayrıca ucuz ve pahalı algımızın bizzat kendi tarafımızdan oluşturulan çapalarla değişebileceğinin farkında olalım.
Bunun için de ilkin ihtiyaçlarınızın aciliyet sıralamasını belirlemekle başlayabilirsiniz. Böylece sadece ihtiyacınız olan ürünleri alır ve ihtiyacınız olmayan durumlarda çapa etkisiyle karşılaşıp haddinden fazla ücret ödemekten kurtulursunuz.
Fiyatın evrensel denklemlerde belirlendiği döviz kurlarında ya da devletlerin tekelinde olan akaryakıt fiyatlarında elden gelen bir şey yok.
Ama çapa etkisinin ne olduğunu bildikten sonra bu etkiye yakalanmayıp ufak tefek indirimleri, piyasa hareketlerini 'fırsat' olarak görmemeyi öğrenebiliriz. Bu da bir kazanç.
Ne dersiniz?
Yorum Yazın
editör içerik değilde , penceredeki minnoş nedir öyle ya tam yemelik :)
yunus market selpak 6li tuvalet kagidi 16,99, 6+2 (2 bedavali) 21,99 tl. Bunu da aciklayiverin