Üretici Sayısı Azalıp Üretim Düşerken: Tütünde İthalat Vergisi Sıfırlandı!

Türkiye'nin tarım ihracatında en önemli kalemler arasında yer alan tütünde üretim, uygulanan bazı politikaların sonucu olarak azalıyor. Son yıllarda tütün üreticisi sayısı yüzde 86, tütün üretimi yüzde 48 oranında düştü. Raporlar kârı azalan tütün üreticisinin ekmekten vazgeçtiğini gösterirken hükümetten dikkat çeken bir adım geldi. AB'ye verilen taahhütler doğrultusunda kademeli olarak azaltılan ithal tütündeki vergi oranı sıfırlandı.

Tütün Eksperleri Derneği Genel Başkanı Servet Yaprak, Avrupa Birliği’ne (AB) verilen taahhütler doğrultusunda ithal tütüne kilogram başına uygulanan 0.15 sentlik verginin 1 Ocak’tan itibaren sıfırlanmasıyla, yerli ürünün korumasız kaldığını vurguladı. Yaprak, “Artık Türk tütünü koruma duvarı olmaksızın dünyayla rekabet etmek zorunda kalacak” dedi.

Cumhuriyet'ten Yusuf Özkan'ın haberine göre,yerli tütün üretiminin iyileştirilmesi için 1986’da Tütün Fonu’nun kurulmasıyla, yaprak tütün ithalatında kilogram başına 3 dolar, paket başına da 40 sent vergi alınmaya başlandı. Ancak tam üyelik müzakereleri sürecinde AB, bu fonu ayrıca vergi olarak niteledi ve hükümetten kaldırılması için taahhüt istedi. Maliye Bakanlığı’nın 2009’da verdiği takvim doğrultusunda da vergiler sürekli düştü. Kilogram başına 0.15 sentlik vergi de sıfırlandı.

Blomberg HT'den İrfan Donat da, tütünde ithalatın sıfırlanmasını değerlendirdiği yazısında Tütün Eksperleri Derneği’nin yeni yayımladığı “2018 Tütün Raporu”na değindi. Donat, rapordan çarpıcı bilgiler aktardı. 

Donat, 2010 yılından itibaren tütün fonunda yapılan sıfırlama ve kademeli indirimler neticesinde, Türkiye’nin sadece fon kaynaklı kaybının 2017 yılı sonu itibarı ile 1 milyar doların üzerinde olduğunu belirtti.

Türkiye’de tütün üretiminin sözleşmeli model üzerinden gerçekleştirildiğini belirten Donat, son yıllardaki tütün üreticisi ve üretim rakamlarına ilişkin şu bilgileri aktardı: 

'2018 yılında Türkiye genelinde sözleşmeli üretim yapan 56 bin üretici, 943 bin dekar alanda yaklaşık 82 bin 500 ton tütün üretti.Sözleşmesiz olarak üretilen ve kayıtlara geçen 11 milyon kilogram (11 bin ton) tütün ile birlikte yurt genelinde toplam tütün rekoltesi 93 bin 500 ton seviyesinde gerçekleşti.

Ama bugünkü rakamların anlam ve önemini kavramak için 4733 sayılı tütün yasanının çıktığı 2002 yılındaki rakamlara da bakıp karşılaştırma yapmak lazım.

2002 ürün yılında 405 bin olan tütün üreticisi sayısı 2018 yılı itibarıyla yüzde 86 azalarak 56 bine geriledi. Tütün üretimi ise 2002 ürün yılında 160 bin ton iken 2018 yılına geldiğimizde yüzde 48 azalarak 82 bin 500 ton seviyesine düştü.'

Rapordan bilgiler vermeyi sürdüren Donat, Türkiye'nin 2012 yılına kadar tütünde ihracatçı pozisyonda iken bu tarihten sonra ithalatçı konumuna gerilediğini kaydetti:

'2017 yılında 51 bin ton tütün ihracatından 353 milyon dolar döviz geliri elde edilirken, aynı dönemde 100 bin ton tütün ithalatı sonucu yurtdışına 523 milyon dolar ödeme yapılmış.

Fındık ve üzümden sonra Türkiye’nin en önemli tarımsal ihraç ürünü olan tütün, 2012 yılından itibaren ithalat karşısında üstünlüğünü yitirmiş. Tütün ithalatımız her yıl düzenli olarak artışını sürdürüyor.'

Yavuz Donat, raporda TEKEL sigara fabrikalarının 2008 yılında özelleştirilmesi ve tütün fonunun kademeli olarak azaltılmasının sonuçlarına da değinildiğini belirtti ve rapordan şu ifadeleri aktardı:

 “Türkiye sigara pazarının tamamına yakınına sahip olan çok uluslu sigara şirketleri, sigara harmanlarında giderek artan miktar ve oranlarda ithal tütün çeşitlerini (özellikle fonun sıfırlandığı homojenize tütün, şişirilmiş tütün damarı ve şişirilmiş tütün) kullanmaya başladı. Bu zaman zarfında iç piyasadan satın aldıkları yerli tütün miktarı bu kullanım oranlarına paralel olarak azalış gösterdi.'

Donat, TEKEL'in özelleştirilmesinin ardından sigaradaki Türk tütünü kullanım oranın giderek azaldığını vurguladı: 

'Yurt içinde yetişen tütünlerin iç piyasada satış amaçlı üretilen sigaralarda kullanım oranı 2003 yılında yüzde 42,07 iken, bu oran 2008 yılında Tekel’in sigara biriminin özelleştirilmesinden sonra tütün fonunda bazı ürünlerde sıfırlanması ile hızla azalarak 2017 yılı itibarıyla yüzde 12’ye kadar gerilemiş. Sektördeki yabancı ağırlığı da yine Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ortaya konuyor.

Türkiye’de tütün ürünleri imalatının yüzde 89,3’ü yabancıların kontrolünde bulunuyor. Bu oran aynı zamanda Türkiye’de yabancı kontrolünün en yüksek olduğu imalat sanayinde, tütün ürünleri imalat sanayi ilk sırada yer alıyor.'