Öyle Birden Var Olmadı! Şu Ana Kadar Dünya'nın Geçirdiği 25 Önemli Dönüm Noktası
4,5 milyar yıldır gezegenimiz varlığını sürdürüyor. Gezegenimizi şekillendiren evrim sıçramalarından asteroit çarpmalarına kadar dünya tarihinin en önemli 25 kilometre taşını sizler için bir araya getirdik.
1. Dünyanın Doğuşu
- 4,5 Milyar yıl önce
Dünya, genç Güneş'in etrafını saran toz ve taş bulutlarından meydana gelmiştir. Bu taşların bazılarının çarpışması sonucu Dünya yavaş yavaş şekillenmeye başlamıştı. Oluşan çekim kuvveti ile de çevresindeki diğer kayaları kendine çekerek oluşumunu tamamlamıştır. Ay da muhtemelen çok kısa bir süre sonra gezegen büyüklüğünde bir kaya parçasının Dünya'ya çarpmasıyla oluşan enkaz bulutundan meydana gelmiştir.
2. Yaşamın Kökeni
- 4-3,5 Milyar yıl önce
Yaşamın tam olarak ne zaman başladığı kimse bilmemektedir. Teyit edilen en eski fosil ise 3,5 milyar yıl öncesine ait olan tek hücreli mikroorganizmalardır. Belki yaşam bundan önce de başlamış olabilir fakat büyük taşların hala yağmaya devam ettiği zamanlarda başlaması pek mümkün değil. Yaşam, deniz diplerindeki ılık alkali deliklerde, açık denizde veya karada başlamış olabilir. O yüzden ilk organizmaların neye benzediklerini bilmiyoruz.
3. Güneş Işığı Enerjisini Kullanma – Fotosentez
- 3,4 Milyar yıl önce
Bütün yaşam yaşayabilmek için enerjiye ihtiyaç duyar ve yeryüzündeki yaşamın en büyük enerji kaynağı Güneş’tir. Bazı ilk mikroorganizmalar basit molekülleri şekere dönüştürmek için güneş ışığının enerjisini kullanabilecek şekilde evrilmişlerdir. Bu sürecin adı fotosentezdir. Fakat günümüz yeşil bitkilerinin aksine ilk fotosentez yapan organizmalar havaya oksijen üretmiyordu.
4. Levha Tektoniği Başlangıcı – Kıtalar Şekillenmesi
- 3 Milyar yıl önce
Bugün itibariyle Dünya’nın yüzeyinde birkaç düzine kaya levhası mevcuttur. Bazen bu levhalardan biri diğerinin altına sürüklenerek gezegenin erimiş çekirdeğinde yok olur. Bu süreç levha tektoniğidir ve yaklaşık 3 milyar yıl önce başladığı varsayılmaktadır. Levha tektoniğinin ilk meydana gelmesiyle Dünya'nın ilk kıtası olan 'Ur' süperkıtası oluşmuştur.
5. Büyük Oksidasyon Olayı – Solunabilir Hava
- 2,4 Milyar yıl önce
Dünya tarihinin ilk yarısında neredeyse havada hiç oksijen yoktu. Daha sonra günümüzdeki yeşil bitkiler gibi bazı bakteriler güneş ışığını kullanarak karbondioksit ve suyu, şekere dönüştürmeye başladı. Ve bunu yaparken atmosfere oksijen salımına başladılar ve bugünkü oksijen zengini olan atmosferimizi oluşturdular. Ama bu ilk oksijen salımı havadaki sera gazı etkisi yaratan metan gazının azalmasına yol açarak dünyanın 'Kartopu Dünya' halini almasına sebep olmuş olabilir.
6. Endosimbiyoz – Karmaşık Hücreler
- 2-1 Milyar yıl önce
İlk organizmalar, bugünkü bakterilere benzeyen basit hücrelerdi, ancak bazıları sonradan daha da karmaşıklaştı. Bu “ökaryotlar”, hücrelerinin içinde bir çok özel ekipman geliştirdiler. Ayrıca sosis biçimli mitokondri isimli nesneler yeni enerji kaynağı olarak kullanılmaya başlandı. Zamanında bağımsız yaşayan bir bakteri olan mitokondri, endosimbiyoz denilen bir süreçte soğurulmuştur. Gördüğünüz bütün hayvan ve bitkiler birer ökaryottur.
7. İlk Seks – Çiftleşmenin Kökeni
- 1,2 Milyar yıl önce?
1,8 milyar ile 800 milyon yıl arası fosil kayıtlarının sıkıcı olduğu bir dönemdi ve bu döneme “Sıkıcı Milyar” deniliyor. Ama arka planda birçok şey gerçekleşiyordu. Bunlardan biri de seksin ilk defa bu zamanda evrilme olasılığıdır. Neden ve ne zaman gerçekleştiği kesin olmasa da bazı organizmalar basitçe ikiye bölünmeyi bırakıp daha karmaşık olan seksle üremeye başladılar. Fakat 1,2 milyar yıl önceye dayandığı kesin olan şey ise kırmızı alg fosillerinde seksle üreyen spor hücrelerinin bulunduğuydu.
8. Çok Hücreli Yaşam – Büyük Organizmalar
- 1 Milyar yıl önce?
İlk kez, yaşam tek hücrelilerden oluşmuyordu. Günümüz hücreleri bir takım kurarak ağız, uzuvlar ve duyu organları gibi büyük organizmaları oluşturuyorlar. Bunun ne zaman gerçekleştiği kesin olmasa da büyük organizma fosillerinin geçmişi 2,1 milyar yıl önceye dayanıyor. Ama bunlar sadece bakteri kolonileri de olabilir. Organizmaların farklı grupları muhtemelen çok hücreliliğe birbirinden bağımsız evrildi ve bitkilerde bu işlem hayvanlardan önce gerçekleşti.
9. Kartopu Dünya
- 850-635 Milyon yıl önce
Dünya, 200 milyon yıl içinde iki kere donmuştur. Buz tabakası kutuplardan ekvatora kadar çok geniş bir alanı kaplamış olabilir. İkinci Kartopu dönemi ilk karmaşık hayvanların evrimini tetiklemiş olabilir. İlk karmaşık organizmalardan olan Ediacaranlar bu dönemde ortaya çıktı.
10. Kambriyen Patlaması – Evrim Sıçramaları
- 535 Milyon yıl önce
Hayvanların evrimi sonrası, evrimde iki büyük sıçrama yaşandı. Kambriyen Patlaması'nda günümüz hayvan gruplarının neredeyse tamamı onlarca milyon yıl içerisinde görülmeye başlandı. Sert kabuğu olan hayvanların kısmen daha iyi fosilleşmesi sebebiyle bu dönem, bir 'patlama' görüntüsü veriyor olabilir. 489 milyon yıl önce Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlendirme Olayı döneminde, her hayvan grubu genişledi.
11. Bitkilerin Karada Kolonileşmesi – Denizden Çıkış
- 465 Milyon yıl önce
Bazı hayvanlar karaya çıkmaya 500 milyon yıl önce cesaret ettiler ama bunlar kısa süre ziyaretlerden ibaretti. Bunun ziyaretleri belki de yumurtalarını avcılardan koruma amacıyla yapıyorlardı. Bitkiler karaların ilk daimi yerleşimcileri oldular. İlk kara bitkileri yeşil alglerin akrabalarıydı fakat sonra hızlıca çeşitlendiler.
12. İlk Toplu Yok Oluş – Ordovisyen Dönemi
- 460-430 Milyon yıl önce
Ordovisyen Dönemi yaşamın çokça geliştiği zamanlardı. Fakat dönemin sonuna doğru yeryüzü soğudu ve buz kitleleri kutuplardan yayılmaya başladı. Ardından gelen buz çağına, And Dağları ve Sahra Çölü’nde bulunan kanıtlar sebebiyle Andean-Saharan adı verildi. Bu dondurucu soğuk en büyük ikinci toplu yok oluşa sebep oldu: Ordovisyen-Silüryen Yok Oluşu. Çoğu yaşam formu hala denizlerde yaşıyordu ve deniz canlılarının %85’inin soyu tükendi. Bunun ardından balıklar daha yaygın hale geldi.
13. Karada Yürüyen Balık – Yüzgeçlerden Bacaklara
- 375 Milyon yıl önce
Bitkilerin karada yerleşiminden sonraki adım hayvanların sudan dışarı taşınmasıydı. Böcekler 400 milyon yıl önce civarlarında ilk defa karaya çıktılar. Hemen sonrasında büyük omurgalı, semendere benzer bir balık olan Tiktaalik, böcekleri takip etti. Tiktaalik gibi balıkların zamanla dört uzuvu gelişti ve amfibilere, sürüngenlere ve memelilere öncülük ettiler. Belki de bu dönemde sudan çıkmaları olumlu bir gelişmedir. Çünkü birkaç zaman sonra Geç Devoniyen Yok Oluşu’nda, bir çok deniz türünün soyu tükenmiştir.
14. Sürüngenlerin Şafağı - Sürüngen Evrimi
- 320 Milyon yıl önce
İlk sürüngenler ortaya çıktığında, Dünya, Geç Paleozoik Buz Devri denilen bir dönemin içindeydi. Sürüngenler, semender benzeri amfibilerden evrilmişlerdir. Atalarının aksine, pullu derileri vardır ve sert kabuklara sahip olduğundan yumurtalarını suya bırakmak zorunda değillerdir. Bu avantajlar sayesinde kısa zamanda dominant kara hayvanları haline geldiler. Sanılanın aksine bir dinozor olmayan sürüngen benzeri Dimetrodon'un boyu yaklaşık 4,5 metre ulaşmıştır.
15. Pangea – Süperkıta
- 300 Milyon yıl önce
Son kez, Dünya’daki bütün kıtalar bir araya gelip tek bir büyük süperkıtayı oluşturdular. Pangea olarak bilinen bu kıta, Dünya’nın tamamını kaplayan Penthalassa isimli okyanusla çevriliydi. 175 milyon yıl öncesine kadar süren bu oluşum sonraki onlarca milyon yıl içinde ayrılmaya ve bildiğimiz günümüz kıtaları oluşmaya başladı.
16. Büyük Yok Oluş – Permiyen Yok Oluşu
- 252 Milyon yıl önce
Sürüngenlerin çoğaldığı bu dönemde Dünya üzerindeki yaşam belki de en zorlu meydan okumayla karşılaştı. Permiyen Yok Oluşu, gezegen tarihindeki en kötü toplu yok oluştur. Deniz ve kara türlerinin yaklaşık yüzde 96’sının soyu tükendi. Bu olayın ardındaki nedenden tam emin olunmasa da günümüz Sibirya volkanik taş arazisini oluşturan büyük volkan patlamaları bu yok oluşa neden olduğu düşünülüyor. Bu olaylar sonucunda ilk dinozorlar evrilmiştir.
17. İlk Memeliler – Kıllı Yaratıklar
- 220 Milyon yıl önce
Dinozorların yayıldığı ve çeşitlendiği bu dönemde, ilk memeliler evrildi. Memelilerin ataları Cynodont isimli sürüngenlerdi. Yüz görünümleri biraz köpeklere benzeyen bu canlıların kürk veya kılları olma olasılığı vardır. İlk memeliler gibi Morganucodon, küçük boyutlu fareye benzeyen ve geceleri aktif olan canlılardı.
18. Triyasik Yok Oluş – Dinozorların Yayılışı
- 201 Milyon yıl önce
Dinozorlar karada iyice yayıldılar. Denizde ise İhtiyozor adı verilen dev sürüngenler en önemli avcılardan oldular. Daha sonra ise yeni bir felaket çıkageldi. Triyasik Yok Oluşu’nun nedeni bilinmiyor fakat bu olay sırasında canlı türlerinin yaklaşık %80’inin soyu tükendi. Sonrasında ise karada dominant olan dinozorlar devasa boyutlara ulaştı. Bilinen en büyük tür yaklaşık 59 ton ağırlığı ile Dreadnoughtus schrani'dir
19. İlk Kuşlar – Tüylü Uçuş
- 160 Milyon yıl önce
Kuşlar tüylü dinozorlardan evrildiler. Günümüz kuşları aslında, gaga yerine burna kanat yerine kollara sahip olan Velociraptor'dan evrilmişlerdir. En bilindik ilk kuş, Archaeopteryx 150 milyon yıl önce yaşamıştır. Fakat geçtiğimiz yıllarda, Çin’de, daha erken dönemlere ait olan Xiaotingia ve Auromis fosilleri bulundu.
20. Çiçekler Açması – Bitki Devrimi
- 130 Milyon yıl önce
Bu kulağa biraz garip gelebilir fakat çiçekler daha yakın dönemlerde ortaya çıkmışlardır. Bitkiler yaklaşık 465 milyon yıldır karadadırlar fakat bu sürenin 2/3'ünden fazlasında çiçekler ortaya çıkmamıştır. Çiçekli bitkiler ortaya çıkması dinozor çağının ortalarına denk gelir. Çimenler ise çok daha sonra ortaya çıkmışlardır. En eski çimen fosilleri 70 milyon yıl öncesine aittir ve bu zamandan biraz zaman önce evrilmiş olabilirler.
21. Dinozorların Ölümü – Beşinci Yok Oluş
- 65 Milyon yıl önce
Devasa bir metorit Meksika’nın olduğu bölgeye 65 milyon yıl önce çarptı. Patlama çok şiddetliydi ama daha sonra gerçekleşen uzun dönemli etkileri daha da kötüydü. Tozlar, atmosferin üst tabakalarına kadar çıktı ve güneş ışınlarını engelledi. Ardından oluşan soğuk ve karanlık, beşinci ve son yok oluşa neden oldu. Dinozorlar en bilindik kayıplardı fakat Teruzorlar ve büyük deniz sürüngenlerinin de soyları tükendi.
22. İlk Primatların Evrilmesi – Ağaçlarda Yaşamak
- 60-55 Milyon yıl önce
Dinozorların yok oluşundan hemen sonra memeliler, insanlarda da olduğu gibi yavrularını plasenta yardımıyla rahimlerinde besleyip gelişebilme yeteneğine evrildiler. Sonrasında öncül plasentalı memelilerden ilk primatlar evrildi. Bu primatlar sonradan maymunlara, kuyruksuz iri maymunlara ve insanlara evrildi. Ama ilk olanlar küçük canlılardı. Bilinen en eski primat olan Archicebus achilles, 30 gramdan fazla değildi. Asya’da sıcak ve nemli yağmur ormanlarında yaşıyorlardı.
23. Yüksek Enerjili Bitkiler – C4 Fotosentezi
- 32-25 Milyon yıl önce
Bitkiler yüz milyonlarca yıldır güneş ışığını kullanarak fotosentez süreciyle meşgullerdi. Fakat bazı bitkiler bize daha yakın bir zamanda bu süreci daha iyi yapabilmenin bir yolunu buldular. C4 fotosentezi yapan bitkiler normal bitkilere göre daha zor koşullarda bile fotosentez işlemini gerçekleştirebiliyorlar. Günümüzde bilim insanları çoğalan nüfusun gıda ihtiyacını karşılayabilmek için pirincin C4 fotosentezini kullanabilmesi sağlayacak çalışmalar yürütmektedir.
24. İlk Hominidler – İnsanlığa Giden Yol
- 13-7 Milyon yıl önce
İlk kuyruksuz iri maymunlar 25 milyon yıl önce Afrika’da ortaya çıktı. Sonra bir noktada bu grup ayrılarak, insanlar, şempanzeler, goriller ve orangutanların ortaya çıktı. Tam olarak ne zaman gerçekleştiği kesin olmamakla birlikte bu ayrımlar sayesinde bilinen en eski hominid olan Sahelanthropus tchadensis 7 milyon yıl önce ortaya çıktı.
25. İnsan Irkı – Düşünen Maymun
- 200 Bin yıl önce
Türümüz yani Homo sapiens, şaşırılacak derecede çok gençtir. Son bir milyon yılın sadeceson 5’te 1’lik bölümünde var olduk. Bu sürede, türümüzün çıkış yeri olan Afrika’dan, bütün kıtalara ve hatta uzaya kadar ulaştık. Faaliyetlerimiz belki de altıncı yok oluşa ve en hızlı iklimsel değişime ortam hazırlıyor. Buna rağmen Dünya tarihinde yaşananları bir araya getirip anlayabilen belki de tek türüz.
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
Yorum Yazın
Guzel icerik 🪐
Böyle içerikleri seviyorum.
1nci madde curutuldu diye biliyorum, 4.5 milyar yil once olusmus kayalar cikti Kanada kalkaninda.