Geçmişten Günümüze Türk Karikatür Tarihi

İşte geçmişten günümüze karikatür tarihimiz...Diyojen, Osmanlı basın tarihinde Türkçe olarak çıkarılan mizah dergilerinin dördüncüsü olmakla beraber mahiyeti itibariyle ilk siyasî mizah dergisi özelliğine sahiptir. Teodor Kasab, Fransa’da edindiği mizah kültürü ve gazetecilik tecrübesiyle, çevresine maaşlı olarak topladığı o yılların en kuvvetli kalemleri sayesinde Diyojen’in devrin en yüksek tirajına ulaşmasını sağlamıştır.Türkçe-Fransızca olarak İstanbul'da 3 Eylül 1908-29 Haziran 1911 yılları arasında yayımlanmış olan haftalık mizah dergisi. Çağdaş Türk mizahı ve karikatürünün öncüsü olarak sayılan dergi II. Meşrutiyet'ten sonra Salah Cimcoz ve Celal Esat Arseven tarafından yayımlanmaya başladı. Dergide yazılar Fransızca ve Türkçe çevirileriyle yayımlanıyordu. Dergide pek çok Türk ve yabancı yazar, karikatürist yer aldı. Kalem yalnızca içeriğiyle değil aynı zamanda kâğıt ve baskısıyla da oldukça kaliteli bir yayın organı oldu. Ancak tüm bunlara rağmen döneminin önemli bir mizah dergisi olarak II. Abdülhamid ve sonrasında İttihat ve Terakki yönetimini de eleştirmekten geri kalmıyordu. Bu yüzden de sık sık iktidardan baskı gördü ve bunlar sonucunda 130. sayısını çıkardıktan sonra kapandı.1922’de Beş Hececiler adlı edebiyat akımının iki önemli üyesi olan Yusuf Ziya Ortaç ve Orhan Seyfi Orhon tarafından kurulmuş; birkaç kez kesintiye uğramakla birlikte 1977’ye kadar çıkarılarak yaklaşık iki bin sayı yayımlanmıştır. Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra kapanan Aydede dergisinin boşluğunu doldurmak üzere kurulan dergi sonradan kendi kimliğini kazanmış; toplumun yoksul kesiminin dergisi olmuş ve geniş bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır. Dönemin önemli edebiyatçılarının yazılarına yer veren Akbaba, siyasi mizah dergisi olmanın yanı sıra bir edebiyat dergisi olarak da nitelendirilir.Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz ve Mustafa Mim Uykusuz’un yazarlığını yaptığı 1946 yılında yayın hayatına başlayan Türk basın tarihinin en yüksek tirajlı yayınlarından biri olan cuma günleri çıkan haftalık mizah dergisi, Sabahattin Ali başyazarlığını, Mustafa Mim Uykusuz da çizerliğini üstlenmiştir. Toplumcu ve gerçekçi halk mizahıyla, dudaklara tebessüm ettirirken düşündüren Marko Paşa, aynı zamanda da akıldan çıkmayan bir mizah anlayışıyla kuruldu. O dönemlerde adeta ana muhalefet gibi etki gösteren derginin yazarlarına karşı birçok dava açılmış, kimi sayılar toplatılmış ve hatta dergi ismindeki Paşa kelimesinden dolayı zamanın 'Milli Şef'i İsmet Paşa ile alay ediyor diye kapatılmıştır.Tef, İstanbul'da 7 Ağustos 1954-17 Mayıs 1961 arasında yayımlanan haftalık mizah dergisi. Çağlayan Yayınevi'nin yayımladığı dergi alışılagelmiş konuların dışına çıkarak yeni mizah anlayışına öncülük etti, yeni yazar ve karikatürcülerin yetişmesine katkıda bulundu. Elli dört sayı çıktıktan sonra 18 Ağustos 1955'te yayımına ara veren Tef, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra oluşan rüzgarla, 22 Haziran 1960'tan itibaren yeniden başlayarak Ertem Eğilmez'in sahipliği, Ferruh Doğan'ın yayın yönetmenliği altında 48 sayı daha çıktı. Değişik eğilimlerdeki karikatürcü ve yazarlara sayfalarında yer veren dergi, siyasal konumunu yeterince belirleyemediğinden bir süre sonra kapandı.İlk önce Gün gazetesinin iç sayfalarından birinde Oğuz Aral tarafından hazırlanan dörtte bir sayfa boyutunda bir köşe olarak yayına başladı. Daha sonra okuyucunun ilgisi ve talebinin artmasıyla önce yarım sayfa, sonra tam sayfa, en son da gazete içinde arkalı önlü yaprak halinde ilave olarak verilmeye başladı. 13 Ağustos 1972’de, Gün gazetesi tarafından verilen ücretsiz ilave bir dergiye dönüştü, bu hızlı büyümenin sonunda 1973’te Haldun Simavi’nin isteğiyle, bağımsız bir dergi oldu.16 Mayıs 2015 tarihinden itibaren artık Sözcü gazetesi ile bedava verilmektedir. 2017 şubat ayı içerisinde yayımladığı son sayısında Musa ile ilgili derginin Yazı İşleri Müdürü de olan Seyfi Şahin'in çizdiği karikatürden dolayı 17 Şubat 2017 tarihinde yayıncı kuruluş tarafından basımı durdurulmuş ve çalışanların iş akdine son verilmiştir.İlk sayısı 17 Aralık 1975'te çıkan Çarşaf dergisi, o tarihlerde yavaş yavaş ses getiren Gırgır'a rakip olması düşüncesiyle Hürriyet gazetesinin o dönemki sahibi Erol Simavi tarafından çıkarıldı. Çetin Emeç'in genel müdür olduğu dergi sadece sarı renkle yayınlanan Gırgır'ın karşısında, ekolin ile renklendirilmiş karikatürleriyle belirgin bir görsel tarz oluşturdu. Başlangıçtaki güçlü kadrosunu zamanla yitiren Çarşaf, Gırgır ekibinin çıkarttığı ikinci dergi Fırt'ın dahi gerisinde kaldı. Nehar Tüblek ve ondan sonra Semih Balcıoğlu editörlüğünde 17 yıl yayınlanan Çarşaf Dergisinin yayın hayatı 1992'de Hürriyet Gazetesinin mizah eki olarak sona erdi.Mizah dünyamıza 'yavrunuzun sayfası' kavramını da kazandırmış olan Fırt dergisi, o dönemde Gırgır dergisiyle aynı kadroyu ve mekânı kullanarak çıkartılıyordu. Derginin Tekin Aral dışındaki ilk çizeri, o sıralar Gırgır'da da çizmeye başlamış olan Necdet Şen'dir. Daha sonra kadroya katılan Altan Erbulak, Halit Kıvanç, Müjdat Gezen, Uğur Dündar ve Sezen Aksu Fırt'ı kardeş dergi Gırgır'dan kısmen farklı, magazinel bir kulvara soktu. 1980'li yılların sonunda, kardeş dergi Gırgır'la birlikte Web Ofset grubunun patronu Haldun Simavi tarafından gazeteci Ertuğrul Akbay'a devredilen dergi, Aral kardeşlerin kontrolünden çıktı. Bir süre yayın hayatına eski telif işlerin basımı ve bilinen kalitesinden uzak yeni ekip ile giden dergi şu anda yayın hayatına devam etmiyor.Limon, 1985 yılında dönemin en çok satan mizah dergisi Gırgır'dan ayrılan Şükrü Yavuz, Mehmet Çağçağ, Tuncay Akgün, Suat Gönülay, Can Barslan ve Gani Müjde gibi mizahçılar tarafından Güneş Gazetesi bünyesinde kuruldu. Limon dergisinde, Gırgır'daki Oğuz Aral editörlüğünün izin vermediği derecede serbest bir üretim ortamı oluştu. Gırgır'da yayınlanması mümkün olmayacak derecede sert ve açık cinsellik, dönemin gençliğinin yoğun argosu ve bunların özgürlüğünü destekleyen tutarlı ve sert bir sol siyaset, çıktığı dönemde Limon'a yüksek bir tiraj kazandırmadıysa da sağlam bir duruş ve sadık bir okur kitlesi kazandırdı. Bu sayede tirajı yavaş yavaş arttı ve 1991 yılında Limon'un kapanması sonrası aynı kadroyla çıkan Leman dergisi, Gırgır dergisinden üreyen birçok diğer mizah dergisi arasında zamanla ayakta kalan ve döneminde en çok satan dergi olabildi.Oğuz Aral, ofis-boy olarak çalışan Rıza Külegeç adlı çocuktan esinlenerek bu karikatürü yarattı. İlk kez Gırgır'ın Gün gazetesinin yanında günlük ilave olarak verildiği dönemde 23 Mayıs 1973 tarihli 42. sayısında yayımlanmıştır. Avanak Avni, 70'li yıllarda Gırgır dergisinin büyük satış rakamlarına ulaşması ile popüler oldu.Türkiye'nin en eski ve köklü mizah dergilerinden biridir. 1985'te Gırgır'dan ayrılan bir ekibin kurduğu Limon dergisinin 1991 yılında kapanmasından sonra aynı ekip tarafından kurulduğu için, başlangıcı 1985 sayılabilir. Gırgır ve sonrasındaki benzeri bütün mizah dergileri (Limon da dahil olmak üzere) büyük bir medya kuruluşuna aitken Leman dergisi Mehmet Çağçağ ve Tuncay Akgün ortaklığında bağımsız bir dergi olarak kuruldu.L-Manyak, yayın hayatı boyunca bünyesinden pek çok kopuşlar yaşamasına rağmen, kendi hayat verdiği bütün benzeri aylık çizgi roman dergileri arasında en uzun soluklu dergi olmayı başardı. Şubat 2010'da Koala'nın kapanmasından Harakiri'nin yayınlanmasına kadar, bir süreliğine ülkemizdeki aylık tek mizah dergisiydi. 2012 yazında 200. özel sayısı yayınlanmıştır. Ocak 2015'ten itibaren de dergi formatında ve logosunda değişikliğe gidilmiştir: Dergi, kadrosuna Ozan Önen ve Gonca Vuslateri gibi yeni isimleri dahil etmiştir. Formatınaysa röportaj formatını da ekleyerek daha aktüel bir perspektif kazanmıştır. LeMan Dergi Grubu dergilerinden biri olarak aylık yayınlarını sürdürmüş olan dergi Ocak 2016'da yayın hayatına son vermiştir.Lombak dergisi, çıkış yıllarında iyi bir satış yakaladıysa da ilerleyen yıllarda çeşitli kopmalar yaşayarak enerjisini yitirdi. Derginin içerisinde 4 sayfadan ibaret olan 'Kemik' bölümü daha sonra bir dergi olarak yayımlanmaya başladı.Lombak çalışanları aynı anda Kemik dergisinde eserlerini icra etmeye başladılar.Her iki dergi 2009 yılında yayın hayatına veda etti.Türkiye'nin en çok satan haftalık mizah dergilerinden biri olan dergi, Oğuz Aral'ın Gırgır ekolünden yetişen mizahçılarca kurulmuştur. Haftalık Leman dergisinden ayrılan Metin Üstündağ, Bahadır Baruter, Selçuk Erdem, Erdil Yaşaroğlu ve arkadaşlarınca Eylül 2002'de kurulan derginin ilk sayısı, 25 Eylül 2002 günü yayımlanmıştır ve dergi, kuruluşunun ardından Türkiye'nin en çok satılan haftalık mizah dergisi haline gelmiştir.2007 yılının Ağustos ayında Penguen dergisinden ayrılan Yiğit Özgür, Ersin Karabulut, Oky, Umut Sarıkaya, Uğur Gürsoy ve Memo Tembelçizer isimli altı karikatürist tarafından kuruldu ve yayın hayatına 5 Eylül 2007 günü başladı. Derginin isminin Uykusuz olmasını, Yiğit Özgür, 'Çok isim düşündük, sonra halimize bakıp 'Uykusuz'dan başka ne olabilir ki abicim' dedik.' sözleriyle açıklamıştır.

Geçmişten Günümüze Türk Karikatür Tarihi

1. Diyojen 1869-1873

2. Kalem 1908-1911

3. Akbaba 1922-1977

4. Markopaşa 1946-1947

5. Tef 1954-1961

6. Gırgır 1972-2017

7. Çarşaf 1975-1992

8. Fırt 1976-

9. Limon 1985-1991

10. Avni 1990-1996

11. Leman 1991-

12. L-Manyak 1996-2016

13. Lombak 2001-2009

14. Penguen 2002

15. Uykusuz 2007-

Yorum Yazın