Türkiye'nin Gündemindeki Önemli Tartışma: Dünü, Bugünü ve Amacı ile 'Gizli Oy'
TBMM Genel Kurulu'nda, cumhurbaşkanlığı sistemini esas alan 18 maddelik anayasa değişikliği oylaması sırasında yaşanan 'gizli oy' krizi son günlerin en tartışmalı konusu haline geldi. Bazı iktidar partisi vekillerinin oylarını açık kullanması basına ve sosyal medyaya yansıdı. Muhalefet partisi vekilleri ise ellerinde kamera bunu kaydetme ve belgeleme çabası içinde.
Peki gizli oyun amacı nedir? Nasıl bir ihtiyaçtan doğdu?
Birçok kaynakta 'Avustralya Oyu' olarak bilinen, aslında geçmişi Antik Yunan'a kadar dayanan gizli oyun, geçmişten günümüze yolculuğuna kısaca bir bakalım dedik.
Peki anayasamız ne diyor? Ona da değinelim istedik...
Pazartesi günü yapılan oylamada tartışmanın fitili ateşlenmişti 👇
Gizli oyun amacı nedir?
Gizli oy, seçmen tercihlerinin gizli tutulduğu bir oy verme yöntemidir. Asıl amaç, seçmenin göz korkutma ya da rüşvet gibi yöntemlerle karşı karşıya kalmaksızın içten bir seçim yapmasını sağlamaktır.
Gizli oy, ilk Antik Yunan'da ayrıcalık beklentisi içinde olan insanlardan kaçınmak amacıyla kullanılmış.
Antik Yunan'da ceza davaları açık havada görülürdü. Bir magistratın başkanlık yaptığı mahkemede, vatandaşlardan seçilmiş jüri üyelerinin çoğunluğu ile karar verilirdi.
Karar, gizli oylama ile alınır ve jüri üyelerine dağıtılmış olan delikli ve deliksiz midye kabukları, oy pusuları olarak, üyeler tarafından oy kutusuna atılırdı. Delikli midye kabukları mahkumiyet, deliksiz olanı da beraat anlamına gelirdi.
1795 Fransız Anayasası'nın 31. maddesinde tüm seçimlerin gizli oy esasına göre gerçekleştirileceğini vurgulanmış.
Kaynaklara göre Fransa'dan sonra Hollanda 1849'da, Kolombiya ise 1853'te gizli oylama ile tanıştı.
Birleşik Krallık'ta ise 1872 Seçim Yasası ile kabul edildi.
Birleşik Devletler'de birçok eyalet gizli oyu, 1884 başkanlık seçiminden kısa süre sonra yürürlüğe koydu.
Türkiye gizli oyu ilk kez 14 Mayıs 1950 tarihinde düzenlenen genel seçimlerde kullandı.
Çok partili dönemin 14 Mayıs 1950 milletvekili seçimi, seçim öncesinde çıkarılan 5545 sayılı 'Milletvekilleri Seçimi Kanunu' na göre, tek dereceli, eşit, genel, gizli oy, açık tasnif usulüne göre adli denetim altında yapılan ilk seçim oldu.
Sağlık Bakanı Recep Akdağ, gizli oylama yapmadığı için eleştirilmesine "Sana mı soracağım lan" diyerek cevap vermişti...
Başbakan Yardımcısı Nurettin Canikli ise "açık oy kullanmak anayasaya aykırı değil" demişti.
Doğruluk Payı analizinde 'Canikli’nin iddiasında doğruluk payı yoktur' sonucunu vurguluyor.
Analizin detayları için tıklayınız.
CHP'li vekillerin bunu belgelemeye çalışmasının önemli bir nedeni var, o da şu 👇
Fotoğraf: Zahidin Köşüş / Al Jazeera Türk
Bir örnek teşkil edilebilecek AYM kararında (2010) ise talep edilen anayasa değişikliği iptal gerekçelerinden biri oylamanın gizli yapılmamasıydı.
AYM değişikliğin iptali istemini oy çokluğu ile reddetmişti. Red gerekçesinde yine AYM’nin şekil denetim sınırlarına dikkat çekilmiş ve AYM’nin sadece oylama usulüne dair inceleme yapabileceği belirtilmiş. Buna göre Anayasa’da gizli oylama öngörüldüğü için, Anayasa’ya uygun ve geçerli bir oylama çoğunluğunun yalnızca bu şekilde oluşacağı belirtilmiş.
Yani, gizli oylama olması gerektiği belirtilmiş. Ancak, iptalin reddine dair gerekçenin devamında AYM’nin gizli oy verilmemesi sebebiyle Anayasa’ya aykırılık kararı verilebilmesi için, oylama sonucunun açık oy verildiği için etkilenmiş olması gerektiği belirtilmiş.
Yani, açık oylama yapıldığı iddiasının AYM tarafından denetlenebilmesi için açık oylamanın oylama sonucunu net bir şekilde etkilemesi gerekmekte.
Ancak bu kararda AYM, böyle bir etkiye dair net bir delil olmadığını belirterek, bu ilkeye dair iptal istemini reddetmiş.
Diğer bir deyişle, AYM gizli oylamanın anayasal olduğunu kabul etmekte, ama açık oy vermeyi iptal gerekçesi saymak için başka kanıtlar beklemekte.
Son sözü ona bırakalım: Peki anayasamız ne diyor?
'Anayasanın değiştirilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değiştirme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür.'
Kaynaklar: Vikipedi, Nereye Dergisi, Doğruluk Payı ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
Yorum Yazın
padişahlarının kıçını yalamak için oy pusulası gösteren vekiller, ulan diyen bakanlar, ben piyonum diyen boşbakanlar.. bu anayasa tasarısı tayyipin ileride ... Devamını Gör
Çok cahilsin be dostum!! Keşke önce merak edip bir baksaydın değiştirilmek istenen maddelere. Ordan burdan duyduğun kalıp cümleleri buraya yazmasaydın keşke.
padişahım ahanda görün açık açık size başkan olmanız için oy veriyorum kayıtlara geçsin. ağam beni gelecek seçimlerde de bakan yapacan değ mi !
Gelecek seçimde bakan olmayacak, maddeleri okusaydın bilirdin.
Sen partinden önce milletin vekilisin. Her ne kadar parti aday göstermiş olsa da seni millet seçti. Sen partiyle birlikte hareket edebilirsin ama bağımsız o... Devamını Gör