İlk Özel Gazetemizi Bir İngiliz Çıkartmıştı! Ceride-i Havadis Gazetesinin İlginç Hikayesi
Osmanlı'da yazılı basın ve gazetenin gelişiminin, Avrupa'dakine oranla geç bir tarihte başladığı görülür. 18. asırda Rusya ve Fransa gibi devletlerde gazetenin günlük kullanıma girmesine rağmen, Osmanlı'da ilk resmi gazete 1831'de Sultan II. Mahmud'un yenilikçi devrinde çıkartılmaya başlanmıştır.
İlk özel gazetenin yayın öyküsü ise bir hayli gariptir. Her şey 8 Mayıs 1836'da William Churchill'in Kadıköy'de tüfek atarken kazara bir çocuğu yaralamasıyla başladı.
Yaralanan çocuk Defterhane Katiplerinden Necati Bey'in oğluydu. Churchill miyop da olmasının etkisiyle ileriyi net görememiş ve çalılıkların arkasındaki çocuğa tüfekten çıkan saçmalar isabet etmişti. Sesleri duyan ahali bölgeye gelerek ani kızgınlıkla Churchill'ı bir temiz sopalayıp zaptiyeye teslim etti. Üsküdar'daki karakolda İngiliz kimliğini kullanarak zaptiyeyi tehdit edince bir de burada dayak yiyen Churchill tersaneye götürülerek hapsedildi.
Hadiseden haberdar olan İngiliz Elçisi John Ponsonby tercümanını Hariciye Nezareti'ne gönderdi. Nazır Akif Efendi olayın aslını dinleyip Churchill'e dayak atıldığını duyunca onun salıverilmesine karar verdi.
Tercüman buradan tersanedeki hapishaneye gittiyse de buradaki Ahmed Fevzi Paşa yazılı emir olmadan tutuklunun bırakılamayacağını söyledi. Tercüman, işi halledememenin siniri ve kızgınlığıyla Akif Efendi'nin yanına geri döndü.
İçeriye hiddetle giren tercüman o sinirle bir nazırın karşısında olduğunu unutarak çok ağır laflar söyledi. ''Bu boktan kağıda mı inacağız?'' gibi laflara cüret eden tercüman kıvılcıma benzin dökmüştü. 2 gün sonra İngiliz elçisi Ahmed Fevzi Paşa ve Akif Efendi'nin İngiltere nezdinde tanınmadığını bildirdi.
İngiliz Elçi Ponsonby olayın büyümesini faydalı görüyordu. Önce Osmanlı'nın özür dilemesi, ardından da Hariciye Nazırı Akif Efendi'nin görevden alınması istendi.
Devlet bu talepler karşısında sonuna kadar direndi. Eğer nazır görevden alınırsa, diğer elçilikler de bu talebi kendilerine hak görürler ve gelecekte tavizlerin ardı arkası kesilmezdi. Fakat İngiliz basını olayı bire bin katarak büyüttü. Akif Efendi ve Ahmed Fevzi Paşa hedef gösteriliyordu.
İngiltere ile anlaşıp hadiseyi kapatmak teşebbüsleri de netice vermiyordu. Zira İstanbul'daki elçi bey İngiltere'den yazı gelmeden hareket edemeyeceğini, Londra da elçi beyden yazı gelmeden karar veremeyeceğini bildirip trajikomik bir şekilde ayak sürüyorlardı.
Netice itibarıyla 16 Haziran 1836'da Hariciye Nazırı Akif Efendi sağlığı gerekçe gösterilerek vazifesinden alındı.
Tam da bu sıralarda Londra'ya elçi yollanan Mustafa Reşid Paşa meselenin kapatılmasında büyük rol oynamıştı. Fakat Osmanlı bu olayda çok fazla taviz vermek zorunda kaldı.
Yaralanan çocuğun da iyileşmesiyle birlikte William Churchill salıverilmişti. Kendisine pırlanta bir nişan ve 10 bin kantar zeytinyağı alma hakkı verildi. 1840'ta Ceride-i Havadis adlı özel gazeteyi çıkarma hakkını alan Churchill, devletin de mali desteğiyle yayıncılığa başladı.
Ceride-i Havadis kendinden önceki resmi gazete Takvim-i Vekayi'yi örnek aldığı ve devlet desteğiyle yürüdüğü için yarı-resmi sıfatıyla da anılmaktadır.
Satışları gayet az olan gazete 1843'te bir ara kapanıp yeniden açıldı. 1846'da William Churchill'in ölümü sonrasında oğlu Alfred gazeteyi çıkartmaya devam etti. Sonraki yıllarda da çok fazla satmayan Ceride-i Havadis yayın hayatına bir süre daha devam etti. Bir ara isminde de ufak bir değişikliğe gidilip başına Ruzname kelimesi eklendi.
Özellikle 1860 sonrasında muhalif yazı ve söylemleriyle dikkatleri üzerine çeken diğer gazeteler yanında Ceride-i Havadis geri planda kalmaya başladı. 26 Eylül 1864'teki son sayısıyla yayın hayatına veda etti.
Yorum Yazın
İlk özel gazete tercüman-ı ahval değil miydi??
İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval?..
Çörçil...1860...wtf?