Tüm Dünya Saygı Duyarken Bizim Enstitüsünü Kapatmayı Tercih Ettiğimiz Bilim İnsanı Feza Gürsey
Bilim insanlarımız neden yurt dışında çalışıyor da Türkiye'de üniversitelerde çalışmıyor diye kendi kendimize sorar dururuz. Bu düşüncelerin arasına kıymetli bir bilim insanımız için 'özür' ilişitirmemiz gerekiyor.
Neden özür borçlu olduğumuzu anlamadan evvel onu, Feza Gürsey'i tanıyalım...
Daha lise yıllarında öylesine başarılı bir öğrenciydi ki liseden mezun olduğunda öğretmenleri arasında geçen bir sohbette onun başarısının diğer bir öğrenciyle kıyaslanması söz konusu olur.
Fransız öğretmeni bu kıyaslamayı yaparken bir köy öğretmeniyle ordinaryüs profesör benzetmesini kullanır. Onun başarısına en yakın sınıf arkadaşı bir ordinaryüs seviyesinde olan Gürsey'in yanında ancak bir köy öğretmeni olabilirdi.
O sadece başarılı, tüm sınavlardan birincilikle çıkan bir öğrenci değildi. Sanatla, bilimle, edebiyatla daha ilkokul yıllarıyla ilgiliydi.
39 Feza Gürsey, zamanının bütün Galatasaray Liselilerini ve yerli yabancı kıymetli hocalarını etkilemiş bir talebe idi. Ortaokul üçüncü sınıfta, akşam etüdünde, bakardık, Feza bir köşede Proust'un 'Yitik Zamanı Araştırırken' adlı felsefi hikâyelerini okuyor veya Cézanne'ın röprodüksüyonlarını inceliyor. Fransız hocalarımız büyük teneffüslerde onu muallimler odasına çağırır sohbet ederlerdi...
Sınıf arkadaşı onun 'çocukluk' yıllarını böyle tanımlıyordu.
Çocukluk yılları, lise ve üniversite yılları böyle parlak bir biçimde ilerleyen Gürsey, doktorasını Imperial College’da yapar ve Cahit Arf'ın teşvikiyle Türkiye'ye döner...
İstanbul Üniversitesi’nde asistanlığa başlasa da ABD'nin en önemli fizik laboratuvarlarından Brookehaven Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı'ndan gelen teklifle 1957-1961 yıllarını burada araştırmalar yaparak geçirir. Bu yıllarda fizik alanına yönelir ve tüm dünyada ses getiren makaleler kaleme alır.
Hatta bir sonraki adımda Princeton'da çalışmalarını yürütmek ister, bunun için Nobel Ödüllü fizikçi Wolfgang Pauli'den ona referans olmasını ister fakat alçakgönüllülüğü Pauli tarafından pek hoş karşılanmaz.
Pauli, Gürsey'e şöyle yanıt verir: “Seni Princeton’a tavsiye edebilir miyim diye düşünmüyorum. Aksine Princeton'ı sana tavsiye edebilir miyim diye düşünüyorum.'
1961 yılında Gürsey Türkiye'ye dönme kararı alır. O dönemde, Erdal İnönü’nün de tavsiyesiyle 1974 yılına dek ODTÜ Fizik Bölümü’nde çalışmalarını sürdürür.
Bu çalışmaları neticesinde de 1968’de TÜBİTAK Bilim Ödülü’ne layık görüldü lakin aynı zamanda yarı zamanlı olarak Yale Üniversitesi’nde de çalışmalarına devam ederken ODTÜ'den ayrılma kararı alır.
Bunun ABD'de çalışmalarını yürütmek için olduğu, Türkiye'de yeterli imkanlar olmadığı için yapılmadığı düşünülür, bir konuşmasında ayrılma gerekçesini açıkça ifade eder: 'Birincisi sık sık ve ücretli izinli olarak dışarıdaki bilim merkezlerinde çalışmam ve bu bilimsel alışverişe öğrencilerimi de katmam. İkincisi Türkiye’mizin seviyesine ve ihtiyaçlarına uygun olmayan üst düzeyde bir araştırma yaparak gençliğe zararlı bir örnek olmam.'
Tüm bu gerekçelerle ODTÜ'den ayrılır ve 1991'e dek Yale Üniversitesi bünyesinde bir bilim insanıdır artık...
Hatta ayrılışından birkaç yıl geçmeden, 1977’de ünlü fizikçi Sheldon Glashow ile yaptığı çalışmanın ardından dünyanın en prestijli ödüllerden birini, Oppenheimer Ödülü’nü alır. Yapacağı çalışmalar sona erdikten ve emekli olduktan sonra 1991 yılında Türkiye'ye dönmeye ve tecrübelerini paylaşmaya karar verir.
Boğaziçi Üniversitesi, onun bilimsel faaliyetleri için Türkiye'deki durağı olacaktır fakat kanser teşhisi koyulduktan sonra, 13 Nisan 1992'de yaşamını yitirir.
Vefatının ardından, 20. yüzyılın ikinci yarısının Einstein’ı olarak nitelendirilen fizikçi Edward Witten, onun anısına konuşurken şunları söyler...
“Bilimsel çalışmaları hem büyük bir orjinallik ve zarafet hem de entelektüel cesaret örnekleriydi. Hayatının sonuna dek uğraşılabilecek en zor problemleri ele alıp hiç girilmemiş alanlarda ardından gelenler için tohumlar ekti.
Bilim adamı kişiliği bir yana Schubert’ten Dede Efendi’nin müziğine, Goethe’den Yunus Emre’nin şiirlerine, Proust’un kitaplarından Van Gogh’un resimlerine dek her alanda sohbet edebileceğiniz derin bir insandı.”
Vefatının ardından Türkiye'nin ilk bilim merkezi onun anısına açıldı, Ankara'da yaşayanlar bilir.
Bilimsel teorilerin hayatımıza temas eden yönlerinin ilgi çekici ve akılda kalıcı biçimde örneklendiği bu bilim merkezi açıldığı yıldan bu yana hiçbir değişikliğe uğramadan, daha iyi işleyebilmesi ve yaygınlaşabilmesi için bir çalışma yapılmadan yerinde durur. Bu, ona borçlu olduğumuz özürün sadece küçük bir kısmı.
Şimdi, gelelim neden bir özür borcumuz olduğuna...
1983 yılında Gürsey anısına bir araştırma enstitüsü kurulur, teorik fizik için Türkiye'deki en önemli çalışmaların yapıldığı yer olarak. Genç bilim insanlarının kuramsal çalışmalar için ilgi gösterdiği enstitünün kaderi başarıya olan yaklaşımımızı özetler niteliktedir.
2011 yılında TÜBİTAK bu enstitünün özerkliğini kaldırır ve Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Araştırmalar Merkezi'ne bağlanır. O yıllarda bütçe fazlası veren TÜBİTAK Gürsey'in anısına kurulan, dünya çapında çalışmalara sahne olan bu enstitüden tasarruf yapmayı yeğler. Enstitü küçük çaplı olarak bugün Boğaziçi Üniversitesi'nde faaliyet gösterse de eski yetkinliği çoktan yitirilir.
Türkiye'nin önde gelen matematikçilerinden Ali Nesin'e referans olarak Yale Üniversitesi'nden kabul almasını sağlayacak kadar kıymet gören bir bilim insanıydı Gürsey...
Vaktiyle profesörlerle yarışacak bilim sevgisine sahip bir çocuktu Gürsey...
Hakikaten, bilime, araştırmaya, sanata verdiğimiz değeri düşününce büyük bir özür borcumuz var bu kıymetli bilim insanımıza.
Ne demişti Gürsey, hatırlayalım:
“Yaşadıklarımdan öğrendiğim bir şey var. Bilim insanlarını unutan milletleri tarih de unutur.”
Yorum Yazın
Karmakarışık duygular. Bir yanda bilime, teknolojiye yön verecek derecede bireylere ve potansiyele sahip olmamız. Diğer yanda soğan, patates, tanzim, terör, ... Devamını Gör
Deve sidiğiyle ilgilenmezseniz olacağı budur. Deve sidiğini inceleyecektiniz. Cahiller. Zır cahiller!!!.. (!)
Nitekim, yurtdışındakı insanlara yeşilçam filmleri seyrettirirmiş. Gürsey, Sinanoğlu, Arf hey gidi ne kadar güzel üçgen ...