Mevsimlik Tarımda Çocuk İşçiliğine Dair En Çok Sorulan 10 Soru
Bu çocuğun orada ne işi var?
Kentlerde yaşayan pek çok kişinin günlük hayatlarında ve gündemlerinde yer bulamayan mevsimlik gezici tarımda çalışan çocuk işçilerle ilgili en sık duyduğumuz 10 soruyu ve cevabını derleyip fotoğrafçı Servet Dilber’in kareleri eşliğinde, bu çocukların #oradaneisivar diye sorarak sizlerle paylaşıyoruz.
Fotoğraflar (c) Servet Dilber/ Hayata Destek Derneği 2014
“Bu İş Çocuk Oyuncağı Değil”, Hayata Destek Derneği’nin sahada ve saha dışında yürüttüğü bir kampanyadır.
Daha fazla bilgi için: hayatadestek.org / buiscocukoyuncagidegil.com
1. Çocuklar mevsimlik gezici tarım işçisi olarak nasıl çalışabilir? Aileleri yok mu bu çocukların?
Çocuklar yaşadıkları kentlerden mevsimlik tarım yapılan kentlere, her yıl çoğunlukla aileleriyle birlikte göç eder ve bu kentlerdeki bağ/bahçe/tarlalarda, aileleriyle birlikte çalışarak süre olarak kısıtlı sezon boyunca aile geçimine maksimum katkı sağlamaya çalışırlar. Çocukların neredeyse tamamı anne, baba, büyükanne/büyükbaba ve kardeşleriyle birlikte yılın ortalama 9 ayını, ağır çalışma ve yaşama koşullarında göç yolunda geçirirler.
2. Mevsimlik tarım işçisi çocukların aileleri duruma nasıl bakıyor? Çok çocuklu olmak esas sorun değil mi?
Aileler, işverenler ve aracılar, pek çok çocuk, nesillerdir mevsimlik tarımda çalışan, yoksulluk döngüsünden çıkamayan ailelerinin bütçesine katkı yapmak için çalışmaya mecbur kalıyor. Ailelerin halihazırda sahip oldukları çocuk sayısından yola çıkarak böylesi kaderci ve toplumsallık dışı bir bakışın benimsenmesi, Türkiye'nin bu büyük sosyal sorununu çözemez.
Ayrıca, yoksulluk, çok çocuklu aileler gibi çocuk sayısı az olan aileleri de etkilemektedir. Hiçbir ekonomik, toplumsal ya da demografik gerekçe, çocukların en temel haklarından mahrum bırakılarak çalışmaya zorlanmasını haklı gösteremez.
3. Çocuklar mevsimlik tarımda hangi ürünlerde, hangi kentlerde çalışıyorlar?
Mevsimlik göçer tarım işçisi aileler, kimyon ve turunçgillerden fındığa, şeker pancarından pamuğa, ay çiçeğe, çok çeşitli ürünlerin ekimi, bakımı ve toplanmasında çalışmak üzere Türkiye’nin kırktan fazla ili arasında göç eder.
Bazı aileler Kasım ayında pamuk hasadından sonra turunçgil tarımı için evlerinden ayrılır ve Eylül ayında Urfa’ya pamuk tarımı için dönerek göç yollarını sonlandırırlar. Bazı işçiler ise Nisan-Mayıs aylarında Malatya’da kayısı ile başlar, Karadeniz'de fındık ile devam edip Eylül’de pamuk ile göçlerini bitirmektedirler. Ama Türkiye’de 12 ay tarım yapıldığından, birkaç senedir evine dönemeden çalışmaya devam eden aileler de vardır.
4. Mevsimlik gezici tarımda çalışan çocuklar ne kadar mesai yaparlar?
Mevsimlik tarım işçisi çocuklar, günde ortalama 10.10 saat çalışırlar. Çocukların çalıştıkları ürünler ve yöreler arasında, çalışma saatleri bakımından farklar gözlemlenir. Çocuklar, en uzun süreyle Şanlıurfa’da pamuk üretiminde çalışmak durumunda kalırlar.
Çocukların çalıştıkları ürünler ya da yöreler değişebilse de çocukların ortalama mesai süresi, günde 9 saat ve haftada altı gündür. Bu süre, kentlerdeki yetişkinler için geçerli çalışma süresi olan 8 saat ve haftada beş günden fazladır. Uzun saatler boyunca, sert koşullarda, her türlü hava şartında çalışan ve sosyal dışlanmayı derin boyutlarda deneyimleyen mevsimlik iş gücüne katılmış çocukların haklarını koruyan yasal bir mevzuat yoktur.
5. Çocukların ailelerinin yanında çalıştırılması onların erken yaşta iş öğrenmeleri açısından olumlu değil midir?
Mevsimlik tarımda çocuk işçiliği, çocukların boş zamanlarında, okul tatillerinde ya da okuldan arta kalan zamanlarında, ailelerinin gözetiminde ya da ailelerinin bilgisi dahilinde “iş öğrenmeleri” demek değildir. Çocuk işçiliğinin etkileri, hasat dönemiyle birlikte sonlanmaz.
Çocuk işçiliği, kabul edilemez bir toplumsal sorun ve temel hakların ihlalidir. Çalışma mevzuatında, ailelerinin yanında çalışan çocuklar için düzenlemeler mevcuttur. Buna göre çocuklar, ailelerinin gözetimi dahilinde hafif işler yapabilir. Ancak, mevsimlik gezici ve geçici tarım bu hafif işlerden biri değildir. Çocuklar çadırlarda yaşayarak, zor işleri ara vermeden tehlikeli arazilerde yapar ve okul döneminin ortalama üçte birinde yoklamada yok yazılır.
6. Mevsimlik tarımda çalıştırılan çocuklar “tarım işçisi” sayılıyor mu? Sigortaları, sosyal güvenceleri var mı?
Çocuklar bir tarafa, yetişkin mevsimlik tarım işçileri -yani çocukların yetişkin aile bireyleri- sözleşmeleri olmadığından ötürü yasal olarak “tarım işçisi” sayılmazlar. Ayrıca, çalışanların çalışma koşulları ile ücret, ödeme, ulaşım ve barınma şartlarıyla ilgili, işyerlerinin sorumluluğundaki düzenlemeleri öngören yasal metinlerin kapsamlarının darlığı ve idari / cezai yaptırım eksikliği dolayısıyla mevsimlik tarım işçileri halen kayıtsız durumdadır. İşçilerin koşulları tamamen aracı ve işverenlerin inisiyatifindedir.
7. Yasalar bu konuda ne diyor?
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın, “Çalışma şartları ve dinlenme hakkı”nı düzenleyen 50. maddesinde, “kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz; küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar, ücretli haftasonu ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir” ifadeleri yer alır.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 71 ve 85. maddelerine göre 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Türkiye özelinde. 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış çocukların hafif işler dışında çalışmaları, 16 yaşını doldurmamış çocukların bazı ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaları, 18 yaşını doldurmamış çocukların diğer bazı ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaları ile 18 yaşını doldurmamış çocukların çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinde çalışmaları, çocuk işçiliği kapsamındadır.
222 sayılı Temel Eğitim ve Öğretim Yasası, ilköğretim çağında olup okula devam etmeyenlerin ücretli veya ücretsiz çalıştırılamayacağını, okula devam edenlerin ise sadece ders zamanları dışında çalıştırılabileceğini belirtir.
18 yaş altı ve gezici olarak çalışan çocuklar, Türkiye tarafından ILO’nun 182 sayılı Kötü Şartlardaki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına ilişkin Acil Önlemler Sözleşmesi’ne göre en kötü biçimdeki çocuk işçiliği olarak tanımlanmış ve bu şekildeki işçiliğin 2015 yılına kadar sonlandırılması taahhüt edilmiş, ancak bu konuda hiç bir somut adım atılmamıştır.
8. Ailesiyle birlikte göç eden her çocuk çalışmak zorunda mı?
Hayır. Ne var ki çocuk işçiliği ya da çocukların çalışmaya mecbur bırakılmaları, çocukların sadece tarlada/bağda/bahçede para karşılığı uzun saatler çalışmalarıyla sınırlı değildir. Çocuklar, tarlalarda çalışsalar da çalışmasalar da, aileleriyle birlikte konakladıkları çadırlarda, pek çok farklı işin sorumluluğunu üstlenirler. Özellikle kız çocukları, aileleri tarımda çalışırken odun ve su taşımak, aileleri için yemek, temizlik yapmak ve birer “küçük anne” gibi gün boyunca küçük kardeşlerine bakmaktan sorumlu kılınır, böylece, taşıyamayacakları sorumluluklar yüklenerek yetişkinler dünyasına erken adım atarlar. Üstelik, geçici konaklama bölgelerinde dahi gerekli güvenlik önlemleri bulunmadığından çocukların geride kalması da onları tehlikelere açık bırakmaktadır.
9. Mevsimlik tarım işçisi çocuklar sadece yazın çalışıp, hasat bitince okullarına geri dönmüyorlar mı?
Çocuk işçiliği, okula devamsızlığın ve çocukların eğitimden kopuşunun temel nedenleri arasındadır. Çocuk işçiliğiyle eğitime devamsızlık arasında doğrudan ilişki olduğu araştırmalarla ortaya konmuştur. Çalışan çocuklar eğitimden kopar, eğitimlerine devam eden çocuklar ise bu şekilde çalışamaz.
Mevsimlik tarımda çalışan çocuklar, eğitimlerine yıl boyunca 3-7 ay arası bir süre boyunca devam edemez. Çoğu zaman telafi edilemeyecek bu devamsızlığın sonunda, eğitim hayatlarına veda ederler. Bu eğitim kesintisi, çocukların eğitimle erişebilecekleri toplumsal hareketlilik fırsatlarını kısıtlar ve onları, aileleriyle birlikte bir “yoksulluk döngüsüne” hapseder.
10. Mevsimlik gezici ve geçici tarımda çocuk işçiliğini önlemek için neler yapılabilir?
Mevsimlik tarımda çocuk işçiliğini önlemek için önerdiğimiz çözümler:
Devletin ilgili organları tarafından izleme ve önleme mekanizmalarının kurulması
Çocuk işçiliğine dair iş kanununun netleştirilmesi, yaptırımların uygulanması
Yerelde özellikle kadınlara istihdam yaratılarak çocuğun mevsimlik göçerliğini ortadan kaldırmak
İş gücünün kayıt altına alınması ve düzenlenmesi
Ürün tedarikçileri için İyi Sosyal Uygulamalar standartları konulması ve uygulanması
Yaz aylarında mevsimlik tarım bölgelerinde çocuklar için güvenli bakım merkezleri oluşturulması