Bilinçli Farkındalığın Yetişkin, Ebeveyn ve Çocuk Üzerindeki Etkileri
Bir bakış, bir duruş, bir söz hayatımızda değişimlere neden olabilir.Mindfulness dikkatli ve bilinçli farkındalık sağlamanın yöntemlerinden biridir. Dikkatin, bilinçli olarak, şimdiki anda ve yargısız bir şekilde an be an ortaya çıkmasına dikkat edilerek ortaya çıkan farkındalık olarak tanımlanır. Bilinçli farkındalığın (mindfulness) kişilerde yarattığı his, yaşamı artan bir katılım ve uyanık bir şekilde yaşama şekli olarak da ifade edilir. Mindfulness, sadece anı yaşamak değil, aynı zamanda hoşumuza giden ya da gitmeyen her şeyi bilinçli bir şekilde kabul etmeyi ifade etmektedir. Bilinçli farkındalık günlük yaşamımızda pek çok olayı kapsamaktadır.
Mindfulness eğitimleri sadece çocukların değil, aynı zamanda yetişkinlerin de dikkatini toplamasına, davranışlarını düzenlemelerine, kendi düşünce ve duygularını tanıyıp diğer insanlarla anlamlı ilişkiler kurabilmelerine yardımcı olmaktadır.
Özellikle eğitim ortamlarında dürtülerini kontrol altına alma arkadaşlarıyla ve öğretmenleri ile olan etkileşimlerinde çok önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin; akran zorbalığının sıklıkla yaşandığı ortamlarda çocuğun elinden zorla oyuncağının alınması, içten gelen eğilimle oyuncağını zorla alan diğer çocuğa vurmak isteyebilir. Sorunları konuşarak çözmeyi tercih eden çocuklar ise arkadaşları ve aileleri tarafından daha iyi oyun arkadaşı olarak görülebilmektedir. Dürtülerini kontrol altına almayan çocukların, arkadaşları tarafından iyi oyun arkadaşı olarak görülmemesi ve oyun gruplarında istenmemesi çocuğun kontrol becerilerinin gelişmemesinden dolayı kaynaklanmaktadır. Bu nedenle davranış problemlerinin ortaya çıkma olasılığı oldukça yüksektir.
Anne ve babaların çocukları ile mevcut ana odaklanması, yargısız bir şekilde çocuklarını dinlemeleri ve çocuklara karşı ortaya çıkabilecek negatif davranışların minimuma indirmesi gerekmektedir. Ebeveynler, çocukların hazır olma, tüm dikkatle dinleme becerisi, olumlu ya da olumsuz her şeyi her an olduğu gibi kabul etmek ve tanımak öğrenmeyi gitgide gelişebilecek bir süreç olduğunu unutmamalıdırlar. Ailelerin olumlu davranışları çocukların başarılı olmalarına fırsatlar sunduğu gibi olumsuz davranışları da başarı oranını en aza indirmektedir. Bilinçli farkındalık (mindfulness) ile çocukların kazanacakları beceriler, hayatın zorlu koşullarıyla tanışmadan önce bu zorluklar karşısında nasıl davranmaları gerektiğini keşfetmeleri açısından oldukça önemlidir.
Yetişkin üzerindeki etkileri
Mindfulness çalışmalarında bireyler; yönetici işlevlerin temel bileşenleri olan kontrol, çalışma belleği ve bilişsel esneklik becerilerini kullanmaktadır. Yönetici işlevler otomatikleşmiş davranışları ortadan kaldırmayı, stratejik olarak odaklanmayı, stres karşısında düşünceleri düzenlemeyi sağlamaktadır. Kişilerin duygu ve düşüncelerin yargısız bir şekilde izlenmesi dikkatin dağıldığında ise tekrar odağına döndürebilmesi oldukça önemlidir. Endişe ve kaygı verici düşünceleri sürekli düşünmek yerine ana odaklanmak sakinlik getirmektedir. Farklı duyguları aktifleştiren bir olaya karşı cevap olarak prefrontal korteks ve limbik sistemde tekrarlanan etkinleştirmeler, bu nöral bölgeler arasındaki bağlantıları güçlendirirken kişinin yaşam boyu duygularını düzenlemesini ve nöral ağları büyümesinde desteklemektedir (Zelazo ve Lyns, 2012). Nörobiyoloji araştırmaları tarafından (mindfulness) egzersizlerinin yetişkinler üzerinde önemli derecede etkisi olduğu savunulmaktadır.
Dikkati, duygu düzenlemeyi ve esnekliği arttırdığını beynin, yönetici işlevleri ve duygu- davranış düzenleme bölgeleri bilinçli farkındalık eğitimlerinden etkilendiğini. Planlama, işler bellek, dikkat, sorun çözme, akıl yürütme, engelleme, zihinsel esneklik, odaklanma, hareketi başlatma ve izleme gibi bilişsel oluşumları kapsamaktadır. Meiklejohn’nun 2012’de yaptığı meta analiz çalışmasında bilinçli farkındalık eğitimlerinin dayanıklılığı ve beyin işlevlerinde olumlu olarak etkilediğini aynı zamanda beynin duygusal tepkilerinden sorumlu olan amigdalanın yoğun stresli durumlarda hacminde farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Düzenli ve bilinçli egzersizler yapıldığında ise amigdalanın hacimsel, işlevsel dengesini ve stres seviyesini de düşürdüğü gözlemlenmiştir (Roozendaal, McEwen ve Chattarji, 2009).
Sonuç olarak, modern dünyanın insanlara sunmuş olduğu olanakların artmasıyla birlikte hayatın ritmi bir hayli hızlanmıştır. Bilinçli farkındalık egzersizlerinin beyin üzerinde yarattığı değişimler beyin nöroplastisitesi sayesinde, bu egzersizler ile beyin yapısı değişebilmekte, beyin sağlığı desteklenip yaşam artırılabilmektedir. Bilinçli farkındalık eğitimlerinin biyolojik ve psikolojik mekanizmaları desteklemesiyle strese dayanıklılığı artırdığı gibi hücresel yaşlanmayı azalttığı da ileri sürülmektedir. Hölzel 2011’de yapmış olduğu çalışma sonuçlarına göre, bilinçli farkındalık uygulamalarının hafıza, benlik algısı, empati ve stresle ilgili beyin bölgelerini etkilediği ifade etmiştir.
Cihan TAŞ
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio