Tarihin Altın Sayfalarına Adını Yazdırmayı Başaran İlk İmparatorluk: Akadlar
İmparatorlukların yükselip çöktüğünü söylemek biraz klişedir, ancak kayıtlı tarihteki en eski imparatorluğun ne olduğunu hiç merak ettiniz mi? Bu unvan, dünyanın bilinen ilk çok uluslu imparatorluğu olan Akad İmparatorluğu'na ait gibi görünüyor.
Akad İmparatorluğu M.Ö. 2334-2218 yılları arasında kısa bir süre varlığını sürdürmüş ve muhtemelen en ünlü hükümdarı olan Büyük Sargon (ya da Akadlı Sargon) tarafından kurulmuştur.
Ancak görece kısa süren varlığına rağmen bu antik imparatorluk, daha sonraki hükümdarlar tarafından tekrarlanan ve standartlaştırılan bir dizi dünya 'yeniliğine ' imza atmıştır.
Akkad İmparatorluğu, güney Mezopotamya'daki (eski Irak) rakip şehir devletlerini (Ur, Uruk, Lagaş, Kiş, Mari ve Ebla dahil) Akkad şehri merkezli olarak tek bir çatı altında toplamayı başarmıştır.
Bu şehir devletlerinin her biri, kendi hanedan yöneticileri tarafından yönetiliyordu ve bu dönem Erken Hanedanlık olarak bilinir ve yaklaşık MÖ 2900-2350 yılları arasında var oldu.
Akad'ın (bazen Agade) yeri arkeologlar tarafından henüz tespit edilememiştir, ancak Fırat nehrinin batı kıyısında, Sippar ve Kiş antik kentleri arasında bir yerde olduğu düşünülmektedir.
Fakat kimilerine göre Mari ve Babil kentleri arasında, kimilerine göre ise tamamen başka bir yerdeydi.
Tam olarak nerede olduğuna bakılmaksızın, şehir çevresindeki bölge üzerinde önemli bir etkiye sahipti.
Sargon'a (ya da kâtiplerine) göre, Akad kontrolü sonunda Basra Körfezi'nden Küçük Asya'ya, Akdeniz'e ve Kıbrıs'a kadar uzanmıştır. Ancak imparatorluğun modern Yunanistan'daki Girit'e kadar uzandığını iddia edenler de vardır.
Sargon ve takipçileri daha önce birbirine düşman olan pek çok devleti bir araya getirerek ticaret yollarını açabilmiş ve malların Fırat Nehri üzerinden kuzey Mezopotamya'dan güneye güvenli bir şekilde akmasını sağlamıştır.
Bölgedeki istikrar sanatın, edebiyatın, tarımın ve bilimlerin gelişmesine de olanak sağlamıştır. Ve kısa bir süre için Akadca bölgede ortak dil haline gelmiş, kutsal törenler ve ayinler dışında her şeyde geçici olarak Sümercenin yerini almıştır.
Akadlar ilk posta sistemini bile kurmuşlardır; çivi yazılı Akadca kil tabletler kille kaplanmış ve üzerlerine alıcıların isim ve adresleri yazılmıştır.
Bu kil zarfları 'açmanın' tek yolu onları kırmaktı, bu da birinin postanızı okuyup okumadığını anlamanın kolay olduğu anlamına geliyordu.
Sargon kurnaz bir hükümdardı ve en güvendiği takipçilerini topraklarında nüfuz sahibi pozisyonlara yerleştirdi.
Bunlardan en önemlilerinden biri de Ur'da İnanna'nın Baş Rahibesi olan kızı Enheduanna'ydı. Günümüzde dünyanın ilk yazarı olarak kabul edilen Enheduanna, konumu sayesinde dini ve kültürel konularda önemli bir nüfuza sahipti.
Sargon 56 yıl hüküm sürdü ve yerine oğlu Rimuş geçti ve onun politikalarını devam ettirdi. Ancak saltanatının ilk dönemleri, daha önce fethedilen şehirlerden gelen çeşitli isyanlar ve düzeni yeniden sağlama mücadelesiyle geçti.
Rimuş ölmeden önce sadece dokuz yıl hüküm sürmüş ve yerine kardeşi Manishtusu'nun geçmiştir; o da hükümdarlığının ilk yıllarında isyanları bastırmak zorunda kalmıştır. Manishtusu'nun nasıl öldüğü belirsizliğini korumaktadır, ancak saray mensupları tarafından öldürülmüş olması muhtemeldir.
Ardından Manishtusu'nun oğlu Naram-Sin geldi.
Naram-Sin, tartışmalı da olsa, 36 yıl boyunca hüküm sürmüş, imparatorluğun sınırlarını genişletmiş ve çeşitli askeri başarılara imza atmış en büyük Akad hükümdarlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Efsanelere göre, Naram-Sin'in hırsları ve kibri (kendisinden yaşayan bir tanrı olarak bahsederdi) Akad panteonunu altüst etti ve oğlu Shar-Kali-Sarri'nin hükümdarlığı sırasında Akad'ın yıkılmasına yol açan ilahi intikama neden oldu.
Ataları gibi, Shar-Kali-Sarri de hükümdarlığı boyunca şiddetli isyanlarla karşılaştı, ancak hikâyeye göre, sonunda Gutianlar olarak bilinen istilacı bir barbar gücü tarafından yenildi, bu da imparatorluğu sona erdirdi ve yeni bir karanlık çağ getirdi.
Her ne kadar bu hikâyenin daha fantastik unsurlarını destekleyecek tarihsel kanıtlar olmasa da, tarihçiler ve arkeologlar artık iklim değişikliğinin imparatorluğun çöküşüne katkıda bulunmuş olabileceğine inanıyor.
Olayların bu modern yorumuna göre, iklim değişikliği sadece ticareti sekteye uğratmakla kalmayan, aynı zamanda imparatorluğu çeşitli isyanlarla ya da nihai istilayla başa çıkamayacak kadar zayıflatan bir kıtlığa neden olmuştur.
Akkad'ın son kralları Dudu ve oğlu Shu-Turel, büyük imparatorluğun krallarıyla kıyaslanabilecek bir güce sahip değildi.
Etkilerini sadece şehri çevreleyen yerel alana yayabildiler. Geçmişlerindeki figürlerle isimleri nadiren ilişkilendirilirdi ve en sonunda şehrin kendisi bile bir efsane ve gizeme dönüşerek tarihin tozlu sayfaları arasında kayboldu.
Bu videolar da ilginizi çekebilir;
Yorum Yazın