“Rizz”, Duyusal Erotik ve Don Giovanni
Duydunuz mu bilmiyorum, 2023 yılının kelimesini seçmek için, 30.000 kişi 22 milyar aday arasından 8 kelimelik bir kısa liste oluşturdu: “rizz” “beige flag”, “Swiftie”, “de-influencing”, “situationship”, “parasocial”, “heat dome” ve “prompt”. Aralık ayında da Oxford Sözlüğü ekibi bunların içinden kazananı seçti: “rizz”. Rakiplerinin de konuşmayı, tartışmayı hak ettiğinin farkındayım ama isterseniz şimdilik onları bir kenara bırakıp “rizz” kelimesine ve onun vücut bulmuş hali olduğunu düşündüğüm Don Giovanni’ye odaklanalım.
Nedir bu “rizz”? Yenilir mi? İçilir mi? Alınır mı? Satılır mı? Olunur mu?
Hiç de yabancı olmadığımız “karizma” (charisma) kelimesinin kısaltmış bir versiyonu olan “rizz”, “stil, cazibe, çekicilik, potansiyel romantik ve cinsel partnerleri etkileme becerisi” anlamına geliyor. Hem isim, “she used her rizz to seduce him” hem de fiil, “she rizzed him up” olarak kullanılabiliyor, ki sosyal medyada, özellikle TikTok’ta, her iki kullanıma da sık sık rastlanabiliyor.
Peki rizz doğulur mu, olunur mu? Birkaç rizz bir araya gelip, Rizz 101 dersi açsa katılımcılara 14 haftada nasıl rizz olabileceğimizi öğretebilir mi?
Bu sorunun yanıtı da Yunanca’dan gelen orijinal kelimede saklı: Karizma “tanrısal armağan/lütuf” anlamına geliyor. Formülize edilemeyen, tanımlayamayan, içkin, tılsımlı bir özellik. Fransızcadaki “je ne sais quoi” ya da Türkçedeki oldukça yakın karşılığı “şeytan tüyü” gibi. Teorik ya da pratik bir içerik aracılığıyla kazanması, kazandırılması mümkün olamayan bir yetkinlik, beceri seti.
Siz “acaba bende var mı?”, “partnerimde var mı?” diye düşünedururken ben bir örnek üzerinden biraz daha açmaya çalışacağım bu kavramı: aşk, tutku, arzu, cazibe, baştan çıkarıcılık ile özdeşleşmiş karşı konulmaz İspanyol asilzade, Kierkegaard’ın değimiyle, Mozart’ı ölümsüzlerin arasına taşıyan operanın kahramanı, Don Giovanni.
Arzunun kışkırtıcı enerjisi
Don Giovanni ile üniversite yıllarında tanıştım. Bitirme tezimi absürt roman üzerine yazıyordum ve Camus’nün Sisifos Söyleni temel kaynaklarımdan biriydi. Camus ondan absürde karşı aşkla, sonsuz arzuyla direnen kahraman olarak bahsediyordu. Başkaldırı yöntemi olarak yeniden yeniden aşkı yaşamayı seçmek iyiydi güzeldi de bunu nasıl pratiğe dökebiliyordu? Nasıl denk geldiği ilgili ilgisiz tüm kadınları baştan çıkarabiliyor ve kendine aşık edebiliyordu? Bu sorular da beni Kierkegaard’ın Müzikal Erotik kitabına götürdü. Bir yandan Kierkegaard’ın satırları okurken bir yandan da Don Giovanni’yi, nam-ı diğer operaların operasını, neredeyse ara vermeden, dinliyordum.
Kierkegaard’a göre Don Giovanni dille değil, arzunun enerjisi ile baştan çıkarıyordu. Bu enerji içgüdüseldi. O kadar parlak ve güçlüydü ki objesine yönlendiği an onu adete ışık huzmesiyle sarmalayıp parlatıyordu. Etrafındaki herkese yansıyordu ondan taşan ışık. Rivayete göre, yaşı ilerlemiş olanları gençleşiyor, genç kadınları olgunlaştırıyordu.
Onun arzusu müzikaldi, aşkındı, dolaysızdı, duyusaldı. Kelimelerle değil müzikle ifadesini bulması gerekiyordu bu yüzden. Mozart da tam olarak bunu yapmıştı. Don Giovanni’yi , sonsuz arzusunu, yaydığı tılsımlı, karşı konulamaz enerjiyi eşi benzeri olmayan bir eserle, tanrılara özgü bir dille, ölümsüzleştirmişti.
“Nasıl”ı merak eden bizlerin de bu eseri, kendimizi vererek dinlemesi, dans eden kemanları, neşeyi, hazzı, arzuyu, erotik aşkı duymaya çalışması, hatta baştan çıkması gerekiyordu.
Ben dinledim. Arzunun dolaysız enerjisini duymaya çalışarak defalarca dinledim.
Yılın kelimesinin “rizz” olunca da önce Camus’u, sonra Kierkegaard’ı ve Don Giovanni’yi, özellikle de Fin ch’han dal vino aryasını, nam-ı diğer Şampanya Aryası, yeniden ziyaret ettim. İstanbul Devlet Opera ve Balesi’nin sahnelediği 'Don Giovanni'yi izledim.
İkna oldum ki Mozart’in Don Giovanni’si “rizz”in ta kendisidir.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
