KUZEY KAFKASYA HALK DANSLARI

Tarih boyunca bu dağlardan gelip geçen halklar bu coğrafyada yaşamanın gereği olan sürekli devinim ve aktiviteyi danslarına da taşımışlardır. Kafkasya'da dans, hem duyguların, hem beşeri ilişkilerin ifadesi olarak gerek neşede, gerek hüzünde, gerek barışta, gerek savaşta Kafkas insanının yaşam karşısındaki duruşunun önemli bir ifadesidir. Yaşanılan sürgün ve soykırımlara rağmen bölge halkının dipdiri bir şekilde varlığını sürdürmesinin önemli dinamiklerinden birisi de danstır. Dünyanın her yanına dağıtılmış sürgün nesiller hala yaşadıkları her yerde aynı müzik eşliğinde aynı dansları yaparak kültürel kimliklerini yaşatmaktadır. Bir ÜrdünlüÇerkesin, bir Kosovalı Çerkes ile, bir Türkiyeli ile birlikte dans edebilmesi ulusal kültürün tarih boyunca hiçbir sürgün halkın beceremediği kadar korunduğunu göstermesi açısından enteresandır. 

Yöresel dansların incelenmesinde Kuzey Kafkasya bölgesel olarak özgün bir bütünlük, kendi içinde de çeşitlilik sergiler. Kuzey Batıdaki dans figürleri ile Orta Kafkasya, Doğu Kafkasya figürleri temelde ortak bir tavrın bölgesel nüanslarla sergilenişini gözler önüne serer. Tüm bölgede dansların temel özelliği erkekte mağrur, yılmaz bir erkeksiliğin, kadında zarif ve ince bir kadınsılığın gözlemlenmesindedir. Bunun yanında aynı figürlerle yapılan toplu dansların az olması dansta sınırsız bir figür çeşitliliğinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. 

Kafkas insanının teşkilatçı, bireyci ve bağımsız yapısını danslarında gözlemlemek mümkündür. Yaşama sevinci kadar hüzün, ölüm ve felaketler de danslarda ifadesini bulur. 

Sürgün öncesi kabileler arasında farklı olan danslar sürgün coğrafyasında tüm kabileler tarafından benimsenmiş ve sergilenir olmuştur. Bununla birlikte hala her dansın çıktığı kabileyi tespit etmek mümkündür. 

Batıdan doğuya doğru Kuzey Kafkasya'da görülen dansların başlıcalarını sayacak olursak;

1-Abhaz dansları

Özgün Kafkas motifleriyle Karadeniz figürlerinin belirgin olduğu danslardır. Apsuwa adıyla anılır. Çoğunlukla bölgenin her yerinde olduğu gibi bir kadın bir erkek olarak oynanır. Kadın ve erkek aynı ayak figürlerini aynı hız ve ritimle yapar. Çiftlerin uyumu son derece önemlidir. Danslar, bir buçuk vuruşluk tempoyla (kalp ritmi) yapılır. Diğer gençler tahtalara vurup vokal yaparak müziğe eşlik ederler. Oyunlar ya Atgara (düğün) adı verilen büyük eğlencelerde ya da Açare adı verilen küçük eğlentilerde sergilenir. Türkiye'de Adapazarı, Düzce, Eskişehir çevresinde yaygındır.

2-Adiğe dansları 

A) A) Wuig. Grup halinde sergilenen bir danstır. Politeist döneme ait bir dini tören kalıntısıdır. Kız erkek kol kola veya el ele tutuşarak ağır bir ritim eşliğinde ortak figürler yaparlar. Günümüzde düğün açılış ve kapanışları bu dansla yapılır. Tüm yörelerde bilinir.

B) B) Tlaperuj. Abhaz danslarına benzer. Parmak uçlarında yapılan dans anl***** gelir. Bir çiftin uyumlu ayak hareketleriyle sergilenir. Güney Marmara ve Düzce havalisinde oynanır.

C) C) Zefako. Ağır bir müzik eşliğinde eşlerin birbirlerine karşılıklı yaklaşıp uzaklaşarak oynadıkları bir oyundur. Kafe'nin kıyı kabilelerinde görülen şeklidir diyebiliriz. Eskişehir'de sıklıkla oynanır ama adı bilinmez. 

D) D) Kafe. Kabardey dansıdır. Son derece ağır başlı, ince figürlerle aristokrat Kabardey yapısı ortaya konulur. Ğıbze adı verilen ağıtlar veya ağır sevda şarkıları eşliğinde oynanır. Türkiye'de Uzunyayla, Tokat, Bandırma ve Amasya'da sıklıkla oynanır. 

3-Asetin Dansları

(Şimd) Aynı hizada kol kola girmiş çiftlerce oynanan bir oyundur. Grup halinde kol kola girilmesi bir acem figürü olarak değerlendirilebilir fakat mağrur duruşlar, ağır hareketler ve müzik tüm yönleriyle Kafkasya'yı yansıtır. 

4-Çeçen Dansları

Çeçenlerce Lovzır, Kabardeylerce Şeşen, Kafkasya dışında Şeyh Şamil, Lezginka olarak anılan hareketli bir danstır. Düzenli bir kalıp çerçevesinde oynanmaz ve bu haliyle Çeçen yapısını ortaya koyar. Genel olarak savaş dansları olarak kabul edilir. 

5-Dağıstan Oyunları

Kumuk, Lezginka gibi oyunlardır. Temelde diğer bölgelerin danslarıyla büyük ortaklıklar taşımakla birlikte daha Asyalı motifler içerir. Kadın figürlerinde bariz farklar vardır. Kıyafet diğer yörelerdeki kadar üniform değildir. Farklı ritimler, farklı enstrümanlar eşliğinde Dağıstan coğrafyasının etnik zenginliğini yansıtır. 

MÜZİK ALETLERİ

1-Yaylı Çalgılar

Genel olarak tüm Karadeniz havalisinde kullanılan kemençe tarzı enstrümanlardır. Abhazlarda Apkhertze, Adiğelerde Şık'epşıne adı verilir. At kılından üç dört teli vardır. Bu enstrüman eğlencelerden ziyade toplantılarda çalınır. Savaş şarkıları ve ağıtlar bu enstrüman eşliğinde söylenir. 

2-Körüklü Çalgılar

Abhazlarda Amerzakan, Karaçay-Balkarlarda Kobuz, Adiğelerde Pşıne veya Apepşıne, Çeçenlerde pondur adı verilen tek ya da çok perdeli, sekiz ya da daha çok baslı bir armonika şeklidir. Diasporada hala kullanılmakla birlikte daha gelişmiş şekli olan akordeon da yaygın olarak kullanılmaktadır. 

3-Vurmalı Çalgılar

Doli (koltuk davulu) ve phaiç adı verilen bir çeşit kastanyet kullanılır.

4-Üflemeli Çalgılar

Kaval türleridir. Kamalıpşıne adı verilir.

Hulusi Üstün