Birimiz Değil Hepimiz İçin: 16 Maddede Paylaşım Ekonomisi
Apple’ın 2008-2010 arasında akıllı telefonlarda pazar payını %25’ten %61’e yükseltmiş olmasında en büyük etken, (akıllı telefonun tanımını baştan yapmasının yanında) şüphesiz çok güçlü ve geniş bir aplikasyon platformunu kendi tekelinden çıkararak dışarıdaki yazılımcılara açmasıydı. Yani kendi kaynağını paylaştırarak bir ekonomi yaratması.
Uber'in de 2015 yılında bir önceki yıla göre pazar payını %35 arttırabilmiş olması sizi şaşırtıyorsa, şaşırtmasın.
'Paylaşım ekonomisi' dediğimiz şey, sahip olmak değil de, ihtiyacın süresince kullanmak eksenindeki düzenin adı. Platform ekonomisi, paylaşım ekonomisi, kalabalıkların ekonomisi, ismine ne derseniz deyin, internetin yeni devrimi bu olacak gibi duruyor.
1. Önce paylaşım ekonomisini tanımlayalım.
Paylaşım ekonomisini kullanmadığınız bir şeyi (veya kullanmadığınız bir süre içerisinde), karşılık beklemeden veya bekleyerek bir başkasının ihtiyacına sunmak biçiminde özetleyelim.
2. Takas sisteminin aksine, paylaşım ekonomisinde alıcı veya satıcının olması gerekmiyor.
Hatta ortada takas edilecek bir 'mal' olması da gerekmiyor. Aklınızın alabileceği her şeyi, olabilecek her düzeyde paylaşmaktan bahsediyoruz.
3. Sosyal medyanın internette yaptığı devrimin aynısını, paylaşım ekonomisi işletmelere yapacak.
Sosyal medya dönüşümünde medyayı paylaştık: Fotoğraf, yazı, müzik, film, her türlü medya. Paylaşım ekonomisinde ise her şey paylaşılabiliyor: Geliştirilen yazılımlar, sahip olunan nesneler, hizmetler, zaman, para, mekan ve kaynaklar.
4. Paylaşım ekonomisini durdurulamaz yapan faktörler hangileri?
Mobil teknolojilerin yaygınlaşması, nesnelerin artık internet üzerinden iletişim kurar hale gelmesi, 3 boyutlu yazıcı gibi teknolojilerin gelişmesi, “maker” (kendin yap) kültürünün halka hızla yayılması, kalabalıkların sanal platformlarda toplanarak kaynaklarını paylaşmaya alışması gibi faktörler paylaşım ekonomisini durdurulamaz bir güç haline getiriyor.
5. Sürdürülebilirliğe ve küresel ekonomik düzene katkısı ne yönde?
Bu sistem, israfı, üretimi ve tüketimi azalttığı gibi, tükenmekte olan doğal kaynakları da rahatlatacağından, dünyanın gelecekteki ekonomik modeliyle doğrudan doğruya ilişkili.
6. Yani kısmen kapitalist piyasadan, kısmen işbirlikçi kaynaklardan oluşan bir melez ekonominin belirmesine tanıklık ediyoruz.
İki ekonomik sistem birlikte çalışıyor, kimi zaman da rekabet ediyor. Birbirlerinin sınırları içerisinde sinerji buluyor, birbirine değer kattıkları gibi kendileri de fayda sağlıyor.
7. Peki uzmanların ekonomik dengeyi değiştirecek kadar kritik gördüğü bu trendin işaretleri nerede veriliyor?
Son dönemde 'paylaşım' kelimesi, girişimci ekosisteminin dilinden düşmüyor. Dünyada bu trendin en önemli öncülerini araç ve ev paylaşımı yapan uygulamalar olarak görmek mümkün.
8. Airbnb ve Uber bu ekonominin en güçlü temsilcileri.
Dünya çapında ev sahiplerinin evlerini kısa süreliğine yabancı turistlere kiraladığı platform Airbnb'nin 794 milyon dolar; ve taksi çağırmak yerine başkasının arabasına binmek konseptini bir iş haline dönüştüren Uber’in 2,7 milyar dolar yatırım toplaması ise akıl uçuklatacak cinsten.
9. Evini, arabasını, bisikletini, zamanını, işgücünü paylaşıma açan milyonların katıldığı şirketlerin aldığı yatırım toplamı 10 milyar doları geçti.
Sadece Amerika’da paylaşım ekonomisine katılan bireylerin (alıcı ve satıcı) 47 milyon kişiye ulaştığı belirtiliyor.
10. Local Motors da iyi bir örnek.
Local Motors 2014’te dünyanın ilk 3 boyutlu yazıcıyla üretilen arabasını paylaşım topluluğunun gücüyle tasarlayıp üretti. Ve halen araç tasarım ve geliştirmesini global olarak internet üzerinden buluşan tasarımcı topluluğunun gücü ile yapıyor.
11. Bir başka iyi örnek, elektrikli arabada çığır açan Tesla Motors’un kurucusu Elon Musk.
Musk geçenlerde, Tesla’nın sahip olduğu tüm patentleri açacaklarını ve bu patentlerle elektrikli araba geliştirmek isteyen her şirketin bu imkandan faydalanabileceğini duyurdu.
12. Bir diğeri Quirky.
Fikirlerini ve tasarımlarını hayata geçirmek isteyen girişimcilerin markalı bir ürün çıkarmasını sağlayan Quirky’de, tasarımdan ürüne giden süreçte her adımda kalabalıkların katıldığı bir oylama sistemi kullanıldı.
Tek geliştirme ekibi olan bir şirketin haftada birden fazla farklı ürün piyasaya sürdüğünü hayal edebiliyor musunuz? İşte o yüzden Quirky General Electrics tarafından satın alındı...
13. Diğer öncü şirketler hangileri?
Arduino isimli mikro işlemcili ve kolayca programlanarak amatörlerin bile akıllı nesneler tasarlamasını sağlayan, ve adeta “maker” hareketinin baş aktörlerinden biri olan platforma Intel’in cevabı, Galileo isimli benzer bir platform piyasaya sürmek oldu.
Endüstri devi General Electrics de Quirky'i satın almasının yanı sıra, 3 boyutlu yazıcıların kitlelere yayılmasını yakından izliyor ve herkese açık laboratuvar oluşumlarını destekliyor.
14. Projesini hayata geçirmek isteyen fakat maddi riski minimumda tutmak isteyen girişimcilerin imdadına da kalabalıklar koşuyor.
Kickstarter ve Indiegogo gibi kitlesel fonlama sitelerinde projesini görücüye çıkaran tasarımcılar, fonlamak isteyen kişilere çeşitli tekliflerle giderek projeyi hayata geçirmek için ihtiyaçları olan kaynağa ulaşma imkanı yakalıyorlar.
15. Türkiye'de ve dünyada artarak yayılmaya devam ediyor.
Ev ve işyeri paylaşımında HemenKiralık
Kitle fonlamada FonlaBeni
Eşya takasında peerby, craigslist, freecycle, GiysiTakasi, EsyaKutuphanesi
Araba paylaşımında driveYoyo, UcuzaGidelim, OrtakAraba
Boş zamanın paylaşılmasında zumbara
ve daha sayısız örnek son birkaç yıl içinde hayata geçti ve geçmeye de devam ediyor.
16. Biz de şirketleri ve ekonomik hayatı etkilemeye nasıl ve ne ölçüde devam edeceğini merakla gözlüyoruz...
Eğer iddia edildiği gibi sosyal medya kadar yaygınlaşacaksa, yeni ekonomik düzene şimdiden alışmaya başlamak gerek!
Enis Yazırlıoğlu
Harvard Business Review Türkiye, 2015
Yorum Yazın