Yaz Saati, Kış Saati Tartışması
Sabah ezanından önce okula giden çocukları görünce, bu yazıyı yazmak şart oldu. 7 yıl önce yaz saati uygulaması kaldırılmasaydı, geçen hafta kış saati uygulamasına geçecektik. Yani saatler bir saat geri alınacaktı, gün ışığından daha fazla istifade edecektik. Yaz saati uygulaması denilen bu kural dünyanın pek çok yerinde hala uygulanıyor ve tartışılıyor. Mesela ABD’de bu pazar (5 Kasım) kış saati uygulamasına geçilecek.
ABD ve Avrupa ülkeleri yaz saati, kış saati uygulamalarında başı çekiyorlar. Batılı bir anlayış, geçen asrın başında ilk önce İngilizler niyetlenmişler ama 1918 yılında uygulayanlar Almanlar olmuş. Mevsimsel saat farkı uygulamasını benimseyenlerin de uygulamayanların da kendince haklı sebepleri var.
Türkiye’de bu konuda Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) ile Ankara Üniversitesi’nin bir araştırması var.
Çok yönlü araştırmalar varsa bile kamuoyu ile paylaşılmış değil. Özellikle enerji dağıtımının özel sektöre geçişi döneminden sonra, yaz ve kış saati uygulamasının kaldırılması da bir spekülasyona yol açmaktadır. Bir de sanayileşme ve enerji tüketimi her yıl artan Türkiye’de, saat farklılıkları sebebiyle enerji tüketimi oranlarını belirlemek kolay değildir. Bahaneler arasına bir de iklim değişiklikleri de eklenebilir. O sebeple, yabancı kaynaklardaki verilerle yetinmemiz gerekiyor.
Ayrıca, her ülkede mesai uygulaması farklılık gösteriyor. Türkiye’deki bazı yabancı fabrikalarda mesailer yaza saati, kış saati fark etmeden çok erken başlıyor. Bunun iki sebebi olduğu biliniyor. Öncelikle çalışanlar sabah ve akşam trafiğine takılmasın. İkincisi ise sosyal yaşamlarına daha fazla vakit kalabilsin. Aynı mesai anlayışı pek çok ülkede uygulanıyor. Yani fabrikalar 06.00 ila 07.00’de başlıyor, okullar 08.00 ila 09.00’da ders zilini çalıyor ve market gibi bazı iş yerleri de saat 10.00’da açılışlarını yapıyor. Böyle olunca enerji verimliliğini yaz saatine göre hesaplamak zor olabilir. Konuya sadece enerji tasarrufu yönüyle bakmak da yeterli değildir.
Türkiye’de de ilk yaz ve kış saat farkı uygulaması 1940 yılında başlamış ve Menderes Dönemi’nde vazgeçilmiş. DPT ile birlikte planlı dönemde yine uygulanmaya başlanmış. 2016 yılından beri de Türkiye’de yaz saati uygulaması yapılmıyor.
Mevsimsel saat farkı uygulayanlar ve uygulamayanlar:
Yaz saati uygulaması yapan ve yapmayan ülkelerin gerekçeleri hakkında somut verileri var ama bazılarının göreceli olduğu da söylenebilir.
● Enerji tasarrufu: Yaz saati uygulaması, güneş ışığından daha fazla faydalanmayı sağlayarak, elektrik ve yakıt tüketimini azalttığı iddia ediliyor. Ancak yapılan araştırmalar, yaz saati uygulamasının enerji tasarrufu sağladığına dair kesin bir kanıt sunmuyor. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının ülke genelinde yıllık yaklaşık 1,3 milyar dolarlık enerji tasarrufu sağladığını ortaya koydu. Ancak, bu araştırmanın sonuçlarına itiraz eden uzmanlar, yaz saati uygulamasının enerji tasarrufu sağladığına dair daha fazla araştırma yapılması gerektiğini savunuyor. 2023 yılında, Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'nde yaz saati uygulamasının kaldırılması için bir yasa teklifi sunuldu. Ancak, bu teklif yasalaşmadı.
● İş verimliliği: Yaz saati uygulamasının, insanların daha fazla gün ışığı altında çalışmasını sağlayarak, iş verimliliğini artırdığını iddia ediliyor. Ancak yapılan araştırmalar, yaz saati uygulamasının iş verimliliğini artırdığını gösteren kesin bir kanıt sunmuyor. Örneğin, İngiltere'de yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının iş verimliliğini artırmadığını, hatta azalttığını ortaya koydu.
● Turizm: Yaz saati uygulamasının, turizm sektörünü canlandırdığını iddia ediliyor. Çünkü yaz saati uygulaması, turistlerin daha fazla gün ışığı altında tatillerini yapmalarına olanak sağlıyor. Ancak yapılan araştırmalar, yaz saati uygulamasının turizm sektörünü canlandırdığını gösteren kesin bir kanıt sunmuyor. Örneğin, İspanya'da yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının turizm sektörünü canlandırmadığını, hatta olumsuz etkilediğini ortaya koydu.
Yaz saati uygulaması yapmayan ülkelerin de gerekçeleri var:
● Sağlık: Yaz saati uygulamasının, insanların uyku düzenini bozarak, sağlık sorunlarına yol açtığı iddia ediliyor. Örneğin, İngiltere'de yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının uykusuzluk, depresyon ve kalp rahatsızlıkları gibi sağlık sorunlarına yol açabileceğini ortaya koydu.
● Sosyal yaşam: Yaz saati uygulamasının, insanların sosyal yaşamlarını olumsuz etkilediği iddia ediliyor. Örneğin, Almanya'da yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının insanların aile ve arkadaşlarıyla geçirdikleri zamanı azaltabileceğini ortaya koydu.
● Ekonomik maliyetler: Yaz saati uygulamasının, ekonomik maliyetlere yol açtığı iddia ediliyor. Örneğin, İngiltere'de yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının ülke ekonomisine yıllık yaklaşık 1 milyar sterlinlik maliyet oluşturduğunu ortaya koydu.
Avrupa Birliği'nde yaz saati uygulaması, 1981'den beri uygulanmaktadır. Ancak, 2018 yılında Avrupa Parlamentosu, yaz saati uygulamasının kaldırılması yönünde bir karar aldı. Bu karar, 2021 yılında yürürlüğe girdi. Ancak, bazı Avrupa ülkeleri, yaz saati uygulamasına devam etme kararı aldı.
Tarım ve hayvancılıkta durum daha vahim
İnsanlar bir şekilde kendilerini belirlenen saatlere ayarlayabilirler ya hayvanlar ve bitkilerin durumu ne olacak? 7 saatlik farklı saat biriminde yaşadığımız jetlag’ı bile bir iki günde atlatabilir. Saat farkı sebebiyle dev bir endüstri haline gelen tarım ve hayvancılığı kendimize nasıl uyduracağız. Bazı ülkelerde yaz saati, kış saati uygulamasının yapılmamasının en önemli gerekçelerinin başında hayvanların insanların mesai saatlerine uyum gösterememeleridir.
Evet, yaz saati uygulaması yapılan ülkelerde, hayvan ürünleri verimliliğinde bir sorun oluşabileceğine dair araştırmalar mevcut.
İngiltere'de yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının süt verimliliğini azalttığını ortaya koydu. Araştırmaya göre, yaz saati uygulaması, süt verimini ortalama %1,5 oranında azaltıyor. İspanya’da süt verimi kaybı yüzde 3 oranına kadar yükselebiliyor.
ABD'de yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının yumurta verimliliğini azalttığını ortaya koydu. Araştırmaya göre, yaz saati uygulaması, yumurta verimini ortalama %2 oranında azaltıyor. Çin'deki yaz saati uygulamasına bağlı olarak tavukların yumurta üretimi ise %2 oranında azaldığı tespit edilmiş. ABD’deki bir araştırmada ise , yaz saati uygulamasının, sığırların yem tüketimini %2,5 oranında artırdığını ortaya koydu.
Avusturya'da yapılan bir araştırma, yaz saati uygulamasının et verimliliğini azalttığını ortaya koydu. Araştırmaya göre, yaz saati uygulaması, et verimini ortalama %3 oranında azaltıyor.
Hayvancılık konusunda böyle kısmi veriler var ama sebze ve meyve ile ilgili bir çalışmaya rastlamadım. Bu alanda da kapsamlı araştırmalar yapılması gerekiyor. Halbuki saat farkı uygulamasını tarihte ilk ortaya atan kişi, 1895 yılında Yeni Zelandalı bir böcekbilimci olan George Vernon Hudson idi.
Türkiye bir tarım ve hayvancılık ülkesi, bu konuda maalesef elimizde ciddi veriler yok. Hele insan ve hayvan sağlığı üzerine de araştırmalar yapılması gerekiyor.
Sonuç olarak, yaz saati uygulamasının hayvan ürünleri verimliliğine olumsuz bir etkisi olduğu söylenebilir. Ancak, bu etkinin büyüklüğü, uygulamanın yapıldığı ülkenin iklimine, hayvan türlerine ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir.
Uçağın kaçta kalkıyor?
Bir arkadaşım konuyla ilgili bir soru sordu: Yaz saati, kış saati farkı sebebiyle hiç uçak kaçırdınız mı? Ben kaçırmadım ama bu alandaki kayıplar diğer sektörlerden fazla.
Yaz saati değişikliklerinde uçak seferini kaçıran yolcu sayısının ne kadar olduğu kesin olarak bilinmiyor. Ancak, yapılan araştırmalara göre, yaz saati değişiklikleri, havayolu yolcularının %10 ila %20'sinin uçak seferini kaçırmasına neden oluyor.
Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan bir araştırma, yaz saati değişikliklerinin, havayolu yolcularının %15'inin uçak seferini kaçırmasına neden olduğunu ortaya koydu.
İngiltere'de yapılan bir araştırma, yaz saati değişikliklerinin, havayolu yolcularının %10'unun uçak seferini kaçırmasına neden olduğunu ortaya koydu.
Avustralya'da yapılan bir araştırma, yaz saati değişikliklerinin, havayolu yolcularının %20'sinin uçak seferini kaçırmasına neden olduğunu ortaya koydu.
Muhtemel ki akıllı cep telefonları kullanılmaya başlanalı bu rakamlar kısmen azalmıştır. Havayolu şirketleri de saat uyarı mesajları ile hatırlatmalarını yapıyorlar. Yine de saat değişiklikleri sebebiyle uçak kaçıran yolcu rakamları yüzde 1,5 civarında olduğu tahmin ediliyor.
Yine de kesin olan bir şey var: Avrupa Birliği'nde yapılan bir araştırma, yaz saati değişikliklerinin havayolu şirketlerine yıllık yaklaşık 200 milyon avroluk ek bir maliyet oluşturduğunu ortaya koydu.
Günümüzde, yaz saati, kış saati uygulamasının faydaları ve zararları konusunda görüş ayrılıkları hala devam etmektedir.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını