Serdar Ekrem Şirin Yazio: Merak İnsan’a Ne Yapar?

“Merak”ın kediyi öldürdüğüne inananlar var. Özlü sözün orijinalinde kediyi öldüren “dikkat” ama merak kelimesinin olumsuz çağrışımları arttıkça kedinin ölümünden bile sorumlu tutulmuş. Mevzu öyle değil ve zaten dokuz canı var birini “merak”ına verse ne olur? Daha keyifli bir hayatı olur o kesin. Peki insanlarda durum ne?

Öncelikle tarihte büyük keşiflerin merak sonucunda ortaya çıktığı konusunda hemfikiriz sanırım. M.Ö 3500’lerde insanlar alıştıkları taşıma sistemini sorgulamasalardı, başka türlü olabilir mi diye merak etmeselerdi tekerlek bulunamazdı. Eski Roma’da metallere şekil vermeyi denemeseler, sadece kap kacakla yetinseler, cisimleri birbirine bağlamak için bu metalleri çok daha inceleştirip birbirine bağlanır mı diye merak etmeseler çivi bulunamayacaktı. Birçok bilim adamına göre medeniyetlerin büyümesinin en önemli sebebi çivi. Öyle bir meraktan çıkmış buluş. Matbaayı, ampulü, penisilini, telefonu hiç saymıyorum. Hangi devirde ortaya çıkarsa çıksın bunlar bir nevi entelektüel merak. Tekerleğin dingilini bulan adam en büyük bilim adamı sonuçta ismini bilmesek de ve muhtemelen o devirde arkadaşları da ona çok meraklısın başına bir şey gelmesin diyorlardı.

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarsak “merak”ı iyi kabul edebiliriz. Herkes meraklı olmak ister, kültürümüzde merak tavsiye edilen bir şeydir bile diyebiliriz belki. Ama öyle değilmiş. Akademiysen Sevilay Yılmaz’ın araştırmasına göre ülkemizde merakla ilgili 108 atasözünün sadece 2 tanesinde olumlu vurgu var. Yazıyla iki. Yani halk arasında pek tasvip edilen bir davranış değilmiş. Dolayısıyla çevremizde meraklı bilinen insanlar için de pek olumlu ifadeler kullanmamamız şaşırtıcı değil. Gerçi dünyada merak felsefesi üzerine yazılmış tek kitabın sahibi de bir Türk; İlhan İnan ve insanı insan yapan şeyin merak olduğunu söylüyor. Ben şanslıydım ama çoğumuzun çocukluğu merak kelimesinin üstümüzde olumsuz kullanılmasıyla geçti öyle de devam ediyor anlaşılan.

— Merak geliştirilebilir ve beslenebilir. İş hayatında da günlük rutinlerinde de kullanılabilir. 

— Merak kültürünün olduğu ofisler daha keyifli, evler daha neşeli olur. 

— Merak ettiğimizde daha çok soru sorar, sorunları çözme olasılığımızı artırırız.  

— Merak edenler denemeye daha istekli olurlar.  

— Araştırmalara göre, meraklı insanlar daha mutludur.  

— Merak olumlu duyguları tetikleyip kaygıyı azaltır. 

— Yenilikler meraktan da çıkar ve iyi hissettirir. 

— Başarıyı arttırır. Pek de eğlenceli olmayan okul hayatı merakla daha zevkli hale gelir. 

— Akademide başarılı olan insanların biricik ortak noktası meraktır. 

— Bencilliğin arttığı dünyada merak empatiyi genişletir. Başkalarını merak ettiğimizde, yaşamları, dünyaya farklı açıdan bakanları daha iyi anlayabiliriz. 

— İnsanlar arasındaki ilişkiyi güçlendirir. İlgili insanlar çevresindekilerin hâlini, durumunu merak eder ve bu bir yakınlık doğurur. 

— Doktorların bile hatalarının ne düşündüğünü merak etmesinin iyileştirmeyi hızlandırdığını gösteren araştırmalar mevcut. 

— Meraklıların ön yargıları az olur. Gizli ajandaları yoktur.  

— İnsanları dinlerken varsayımlardan kaçınır ve anlamaya çalışırlar. 

— İşbirliğine en elverişli tipler meraklılardır. 

— Sürekli sorarlar. Evet/hayır cevaplarından uzak dururlar. 

— Sohbet esnasında elindeki telefonu bırakıp anlatılanlara odaklananlar meraklılardır. 

— Yanılmaktan korkmazlar, bir de “bilmiyorum” demekten. 

— Geçmişe takılmazlar, an’da kalıp odaklanarak vakitlerini harcarlar.  

— Yeni şeyler için duydukları heyecan motivasyonlarını kolaylaştırır.  

— Yine araştırmalara göre meraklı kişiler sosyal ortamlarda daha ilgi çekici bulunup daha geniş bir network’e sahip olmaya yatkın oluyorlar. 

— Her tür reddedilmeyle daha kolay başa çıkarlar.  

— Daha az saldırganlardır. 

— Daha pozitiftirler. Kolay pes etmezler.