Olağanüstü Makineleri ile Bilim ve Teknoloji Tarihine Adını Yazdıran Dünyanın Büyük Dahilerinden Biri: Cezeri
Bu topraklarda yaşamış, gelmiş geçmiş en iyi mühendislerden ve geleceğe her konuda ışık tutan bir dehadan haberin var mıydı? Anadolu'da yaşamasına rağmen çok az kişinin bildiği bir dehayı el birliği ile ortaya çıkartıyoruz!
Pek çok batılı bilim ve teknoloji tarihçisine göre Orta Çağ döneminin en büyük dâhisi olan Cezeri’nin doğum tarihi/yeri ve ölüm tarihi/yeri maalesef bilinmiyor.
Fakat Diyarbakır taraflarında yaşadığı bilinen bir gerçek.
Tam adıyla İsmail Ebul İz Bin Rezzaz El-Cezeri’ye dair bildiğimiz her şey dünyanın en önemli mühendislik kitaplarından biri kabul edilen Kitab’ül Hiyel adlı eserin ön sözünde verdiği bilgilerle sınırlı.
Yaşadığı zamanın ilerisinde olan Cezeri, yazdığı bu kitap ile hem dönemini, hem de günümüzde yaşayan insanları hayrete düşürüyor.
Bundan tam 813 yıl önce yazılan kitaptan Cezeri’nin Hasankeyf ve Diyarbakır’daki Artuklu sarayında tam 26 yıl başmühendislik yaptığını ve kitabında yer verdiği bütün makineleri tasarlamakla kalmayıp çalıştırdığını öğreniyoruz.
Evet evet, Cezeri bu topraklarda yaşayan ve bu topraklarda buluşlarını yapan bir dâhi!
Bugün sibernetik ve robotiğin kurucusu kabul edilen Cezeri, sadece ilk insansı robotları tasarlamakla kalmamış, Enigma’dan bile daha güçlü şifreleme sistemleri ve derin vadilerde akan suları onlarca metre yükseğe çıkarabilen düzenekler de yapmıştır.
Günümüzde de fikirleri sayesinde birçok yeni alet icat edilmiş, zamanında yaptığı buluşlar ile Avrupa'nın fersah fersah ilerisinde bir bilim insanı haline gelmiştir.
Dünyanın gelmiş geçmiş en ünlü isimlerinden biri olan Leonardo da Vinci’den tam 250 yıl önce, bugün modern hayatın en önemli unsurlarından biri olan krank milini icat etmiş ve dört zamanlı motorun atası sayılan ilk faz sistemini geliştirmiştir.
Yanlış okumadınız, adına filmler çekilen belki de dünyanın en önemli insanları arasında ilk beşe oynayan Da Vinci'den tam tamına 250 yıl önce yaptığı buluşlar ile kendisinin ne kadar değerli biri olduğunu göstermiştir.
Cezeri 6 kategoride 50'den fazla mekanik düzeneği hayata geçirmiştir. Gelmiş geçmiş en ünlü bilim insanları arasında yer alan Cezeri'nin hayata geçen buluşları arasında; su saatleri, el yıkama makinesi ve suya tazyik veren mekanizmalar bulunmaktadır.
Cezeri'nin buluşları arasında günümüzde de tekrar inşa edilen su saati bulunuyor.
Cezeri'yi diğer mucitlerden ayıran ve kendisini bilim ve insanlık tarihi için en önemli kişilerden yapan bir özellik de buluşlarını ve metotlarını kitap haline getirip yayınlamasıdır.
Birçok zamane bilim insanı mühendislik sırlarını kendilerine saklamış ve bunları yayınlamamıştır. Fakat Cezeri tüm sırlarını bir kitap haline getirip robotik alanının gelişimini 800 yıl önce başlatmıştır.
Nitekim geliştirdiği tüm makinelerde estetik merkezi bir yer tuttuğu gibi mekanizmanın dış görünümünü renklendirecek birçok sanatsal figür de kullanmıştır.
Anka kuşları, filler, ejderhalar, tavus kuşları, geometrik süslemeler bunlardan yalnızca birkaçıdır.
Cezeri’nin eserinin halen 14 Arapça, 2 Farsça, 1 de Osmanlıca yazılmış 17 tane el yazması nüshası bulunmaktadır.
Rakamlara bakıldığında İslam dünyasındaki bilimsel gelişimin ana unsurları arasında Cezeri'nin yeri büyüktür diyebiliriz.
Eser hakkında en geniş çalışma ise Türkiye’de yayınlandı. Kitabın tüm araçlarını eksiksiz bir şekilde, metin ve görselleri analiz ederek modern mühendislik bilgisine açık olarak izah eden bu son çalışma 2015 yılında Durmuş Çalışkan tarafından yapılmıştır.
Aynı kitaptan ve Durmuş Çalışkan’ın Cezeri üzerine 15 yıldır yaptığı diğer çalışmalardan yararlanılarak hazırlanan Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri -Herkes İçin Cezeri- kitabı Şubat ayından itibaren genel okuyucunun da istifadesine sunulacaktır.
Yazdığı kitap ile tüm zamanların ilk "Do It Yourself" yani kendin yap akımını başlatmış kişidir. Yazdığı kitapta verdiği bilgiler ve yapım tarifi ile robotları kendi dışında birçok kişinin hayata geçirmesini planlamıştır.
Geleceğin mimarı olmak, aynı zamanda insanların psikolojisinden anlayarak bu doğrultuda hareket etmek sadece bir mühendisin değil, bir dehanın yapabileceği iştir.
Peki, tüm zamanların en büyük dâhilerinden Cezeri’nin kendi buluşu olan 40’dan fazla aleti 800 yıl sonra yeniden yapılmış olarak görmeye hazır mısın?
İstanbul Cezeri Müzesi’nin hazırladığı Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri Sergisi’nde insanlık tarihini değiştiren aletler seni bekliyor.