Mantık Çerçevesinde ve Eleştirel Düşünmeye Çalışan Her İnsanın Mutlaka Yüzleştiği 10 Safsata
Bir düşünceyi ortaya koyarken ya da anlamaya çalışırken yapılan yanlış çıkarsamaların tamamına safsata denir. Safsatalar, ilk anda geçerli ve ikna edici gibi gözüken ancak yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte argümanlardır.Sağlıklı bir toplum olmanın belki de en önemli formülü mantıksal ve eleştirel düşünmeyi öğrenmektir. Aksi takdirde aşağıda -sınırlı olsa da- örneklerini verdiğimiz safsatalar içinde debelenir dururuz.
1. Argumentum ad hominem: Bir argümana cevap verirken, argümanı eleştirmekten ziyade, argümanı ortaya atan kişinin alakasız bir özelliğini gündeme getirerek fikirlerini çürütmeye çalışma safsatası.
Örnekler:
O arabadan ne anlar, kadın değil mi sonuçta?
Söylediklerinde haklı olabilirsin belki, fakat bunları ifade edebilmek için yeterli akademik seviyede değilsin.
Freud cinsel sapığın biridir. Dolayısıyla söylediklerini ciddiye almamıza gerek yoktur.
Ayşe söylediyse inanmayın, güvenle uçuşa gidebilirsiniz, çünkü o bir yalancıdır.
“Eren bu konuda doğru söylüyor olamaz; çünkü hıyarın biridir.”
Umut bugüne kadar hep dolandırıcılık yaptı, şimdi neden hayır işlesin?
2. Argumentum ad populum: Çoğunluğun benimsediğinin doğru olduğu safsatası
Burada hiç müşteri yok, buraya girmeyelim, ya pahalıdır ya yemekleri kötüdür.
Galileo haksızdır, herkes Güneş’in Dünya çevresinde döndüğünü bilir.
Bu kadar insan ........... güvenmiyorsa/güveniyorsa bir sebebi vardır.
3. Argumentum ad ignorantiam: Tersi ispatlanamayanın doğru olduğu safsatası
Latince bir mantık terimidir. 'Bilgi yoksunluğundan kaynaklanan argüman' anlamına gelir.
UFO'ların dünyayı ziyaret etmediği yolunda hiçbir delil yoktur. Demek ki ediyorlar.
Uzaylılar olsa Dünya’ya gelirdi, demek ki yoklar.
Hayaletlerin olmadığı kanıtlanamadığına göre, hayaletler vardır.
Bilim adamları “küresel ısınma” nın varlığını ispat edemediklerine göre, küresel ısınma yoktur.
Umut, Eren’den daha yakışıklı olduğunu söyledi. Fakat bunu ispat edemediğine göre, demek ki değil.
4. Non causa pro causa: İki olayda, yeterli delil olmaksızın birinin diğerinin meydana gelişine neden olduğu şeklindeki safsata.
Televizyon seyretmek şiddete neden olmaktadır. Çünkü televizyonun evlere girmesinden sonra toplumdaki şiddet oranı artmıştır.
Torun sahibi olmak kalp krizi olasılığını arttırır. Çünkü torun sahibi kişilerde kalp krizi geçirme oranı yüksektir.
Nine: Evlenmek insanın boyunu uzatıyor. Çünkü ben evlendikten sonra boyum çok uzadı.
Torun: Kaç yaşında evlendin?
Nine: 13 yaşında.
- 5 Mayıs’ta gezegenler aynı hizaya geleceğinden deprem olacakmış.
5. False Dilemma, Black And White Fallacy: Ya Siyah ya Beyaz Safsatası
Beni sevmiyorsan, benden nefret ediyorsun demektir.
Ya bana karşısın ya da benim yanımdasın.
İnsanlar ya melektir ya da şeytan.
Ülkeni ya sev ya da terket.
Umut: Ben Liselere din dersinin konulmasını destekliyorum.
Eren: Ben böyle bir şeyin faydasına inanmıyorum.
Umut: Sen ateist misin yoksa Eren?
6. Fallacy of Insufficient Sample: Yetersiz Örnek Safsatası (Az sayıda örnek ile çabuk genelleme yapma hatası.)
Bir feminist olan Leyla erkeklerden nefret eder. O halde bütün feministler erkeklerden nefret eder. (Tek bir Leyla örneği ile feministlerle ilgili bu sonuca varılamaz.)
Köyün girişinde iki tane cüce gördüm. Demek ki bu köyün insanlarında kalıtımsal anormallik var. (İki cücenin görülmüş olması bütün bir köy için kalıtımsal anomali olarak genelleştirilemez.)
Bizim ailenin erkeklerinin tümü çok hızlı araba kullanırlar. Demek ki, bütün erkekler hızdan hoşlanır.
Savaş tankları arabalardan daha fazla yakıt harcar. O halde dünya petrol tüketiminin büyük kısmı tanklar tarafından yapılıyor.
7. Çöp adam / straw man: Tepkisel indirgemecilik Safsatası (Karşıdaki kişinin sözlerini işine geldiği gibi yorumlama)
- “Bence din öğretimi okullarda mecburi olmamalı.”
– “Ne yani, herkes dinsiz mi olsun!?”
Ya da tersten işletirsek:
- “Bence okullarda isteyen seçmeli din dersi alabilmeli.”
– “Şeriat gelsin yani, bunu mu istiyosun!?”
- 'Üniversitelerin pek çoğu kalitesiz ve giderek boş bir bina haline gelmeye başlıyor.'
- 'Ne yani, hepsini kapatalım mı?'
8. Argumentum Ad Verecundiam, Argument From Authority: Bir Bilen Safsatası
Bu safsatada ortak olan nokta, iddiayı kabul ettirmek için, bir otoriteye veya geleneklere, adetlere v.s. başvurulmasıdır.
9. Fallacy Of Unqualified Source: İrrasyonel Otorite Safsatası (Bir iddiayı desteklemek için, o konuda bilgi sahibi olmayan kişileri uzman olarak göstermekten doğan hatalı çıkarım)
Hülya Avşar bu sene enflasyonun düşeceğini söyledi, Ben de yatırımlarımı ona göre değerlendirdim.
Annem, çocuğun ağlamasının iyi olduğunu, ağlarken ciğerlerinin şistiğini söyledi, ben de bıraktım ağlasın.
Komşu mide ağrısına kekik suyunun birerbir geldiğini söyledi, ben de kaynattım.
Hamdi Amca, arabanın tekerleklerini tekmeleyip, lastiklerin idare edeceğini söyledi. Ben de bu sebeple değiştirmedim.
10. Petitio Principii: Kısır Döngü Safsatası (Döngüsel nedensellik; kendi kendini kanıtlayan önerme)
Arkadaşım beni sevdiğini söyledi. Ona inanırım, çünkü onun, sevdiği insanlara karşı yalan söyleyebileceğini zannetmiyorum.
Yalancı değilim. O nedenle, bütün söylediklerim doğrudur.
Hâkim, Mehmet amcaya doğum tarihini sorar:
- Babam öldüğü günden iki gün sonra doğmuşum hâkim bey...
- Baban ne zaman ölmüş?
- Ben dogmadan iki gün önce...
- Mehmet efendi, ben senden babanın ölüm tarihini, senin doğum tarihini soruyorum...
- Anlıyorum hâkim bey... Amma 2 günlük çocuk okuryazar olmaz ki? Ne bilsin babasının doğum veya ölüm tarihini...
- Peki ya senin doğum tarihin?
-Allah Allah!... Ne bileyim hâkim bey, doğar doğmaz tarih yazacak durumda
değilim ya...
Kaynaklar:
http://www.safsatakilavuzu.com/safsata%20turleri%20ve%20guncel%20ornekler-2.htm
http://tr.wikipedia.org/wiki/Safsata
http://www.tevfikuyar.com/wp-content/uploads/2013/09/7_Hafta_HIF.pdf
Yorum Yazın