Hayri Cem Yazio: Yabancı Hakem Gelmeli mi?
Türkiye futbol liglerinde, tarihte olmadığı kadar büyük bir güven sorunu yaşanmaktadır. Hakem kararları kimseyi tatmin etmiyor. Hakemlerin daha doğru kararlar vermelerini sağlamak için oluşturulan VAR (Video Yardımcı Hakem) uygulaması da var olan güvensizliği gideremedi. Tam tersine, VAR uygulamasına rağmen yapılan hataların masum hatalar olmadığı, bilinçli ve kasten yapılmış hatalar olduğu inancı yaygınlaştı. Zira sahadaki hakemin saliseler içinde görüp, değerlendirme yapmak zorunda olduğu pozisyonları VAR hakemlerinin defalarca izleme imkânı var. Buna rağmen hatalı kararlar veriliyorsa bu hataların masum hatalar olduğunu söylemek mümkün değil.
VAR uygulaması dünyada uygulamaya konulmadan önce bazı maçlarda deneme uygulamaları yapılmış ve sonuçlar VAR uygulaması yapılmamış maçlar ile karşılaştırılmıştı.
Alınan sonuçlar VAR uygulamasının doğru karar almayı artırdığını gösterdi.
Dünyada hakemlere ve alınan kararlara karşı güven artıran bu uygulamaya ülkemizde güvenilmiyor.
Penaltı ve kırmızı kart gibi kararlarda VAR hakemleri orta hakemi sadece uyarabiliyor. Yorum gerektiren bu tür kararlarda son sözü orta hakem söylüyor. Ancak, ofsayt, gol, taç, korner gibi kararlarda VAR’ın müdahalesi gerektiğinde, VAR’ın verdiği karar mutlak doğru kabul ediliyor. Zira devreye teknoloji giriyor ve teknolojinin ortaya çıkardığı görüntüler mutlak doğru kabul ediliyor. Asıl güvensizlik de burada başlıyor.
Bugüne kadar seyrettiğimiz VAR kararlarında pek çok kafa karıştırıcı karar ortaya çıkmıştır. Çizgilerin VAR hakemlerinin isteğine göre çizildiği konusunda büyük bir inanç var. Bu çizgiler teknolojik uygulamalar tarafından çizildiğinden pozisyondan 10 saniye sonra çizilmesi mümkündür. Söz konusu çizgilerin pozisyondan dakikalarca sonra ekrana getirilmesi, görüntü üzerinde değişiklik yapıldığı izlenimini doğurmaktadır.
Örneğin 2019 yılında oynanan Kasımpaşa-Beşiktaş maçında Kasımpaşa’nın ofsayt olan golünün geçerli sayılması için Roco’nun ayağının görüntüsünün uzatıldığı ve neredeyse ayakkabı numarasının 85’e çıkartıldığı gözlerden kaçmamıştır. Aynı şekilde, Galatasaray Gaziantepspor’a karşı oynadığı maçta Onyekuru’nun golünü geçerli saymak için rakip defans oyuncusunun poposunun büyütülmesi örneği var. Bunların yanı sıra, ofsayt çizgisinin çizildiği an ile topun ayaktan çıktığı anların eşleşmemesi gibi hatalar da gözlerden kaçmıyor. Bu tür tartışmalı ve şaibeli kararlarda VAR görüntülerinin pozisyondan dakikalar sonra gelmesi de şüpheleri artırmaktadır.
Bazı kulüplerin ve taraftarların, bu hatalardan kurtulmak için yabancı hakem uygulaması talepleri gittikçe artma eğilimi gösteriyor. Bu konuya girmeden önce kimsenin dikkatini çekmeyen bir başka hakem kurumunu mercek altına almak istiyorum; gözlemciler…
Gözlemciler, Merkez Hakem Kurulu’nun alt kurullarında biridir. Sadece Süperlig’de hakemlik yapmış kişiler gözlemci olabiliyor. Dolayısıyla sayıları da çok fazla değil; Süperlig’de toplam 36 gözlemci görev yapıyor. Gözlemciler maç başına para alıyor ve 65 yaşına kadar görev yapıyorlar.
TFF’nin hazırladığı ‘Gözlemci El Kitabı’nın girişinde bu meslek şöyle tanımlanıyor:
“Gözlemcilik kurumu hakemliğin ayrılmaz bir parçasıdır.
Gözlemci raporları hem hakem gelişimine katkı sağlar hem de yöneticilerin hakem performansları hakkında bilgi sahibi olmalarında yönlendirici rol oynar. Nihai olarak hakem kategorilerinin oluşturulmasında da en önemli referanstır.
Gözlemci Raporu, hakemin o maçtaki performansını, hakemlik yeteneklerini, geliştirilmesi gereken yönlerini yansıtmalıdır. Hakemlerin eğitiminde ele alınacak konuların seçimine yardımcı olmalıdır. Gözlemci, hakemin neden hatalı kararlar verdiğini bulup değerlendirmeli ve aynı hataları daha sonraki maçlarda tekrarlamaması için hakeme rehberlik yapmalıdır.
Gözlemci, görevlendirildiği maçta hakemlerin performansını objektif ve bağımsız bir şekilde değerlendirmeli ve MHK’ye destek sağlamalıdır.”
Özetleyecek olursak, gözlemcilerin hazırladığı raporlar, bir yandan hangi alt klasman hakemlerinin bir üst klasmana çıkacağını belirlerken, bir yandan da her maç sonunda yazdıkları raporlarla, üst klasmandaki hakemlerin geleceğini tayin etmektedirler. Aslında hakemlerin tepesindeki Demokles’in kılıcı gözlemcilerdir.
Gelelim yabancı hakem konusuna
Öncelikle Türk hakemlerinin mesleki yeterliliklerine bir göz atmamız gerekir; Şampiyonlar Ligi, UEFA Kupası ve Dünya Kupası organizasyonlarında pek çok Türk hakemi görev aldığına göre, mesleki yeterlilik konusunda bir sıkıntı olduğunu zannetmiyorum. Ama bu hakemlerin, uluslararası turnuvalarda yapmadıkları hataları Türkiye’de yönettikleri maçlarda yapmaları ve aynı performansı gösterememeleri şüphe doğurmaktadır.
VAR hakemlerimizin ise şu ana kadar hiçbir organizasyona davet edildiklerini duymadım. Bu da uluslararası organizasyonlar nezdinde güvenilir bulunmadıklarının işaretidir.
Bence ülkemiz futbolunun bir ‘temiz eller’ operasyonuna ihtiyacı var. Öncelikle TFF’nin, lobilerin elinde kurtarılıp, gerçek anlamda özerk hale getirilmesi gerekmektedir. Bu da genel kurul yapısının değiştirilmesi ile mümkün olabilir. Böyle bir operasyon ile birlikte MHK içindeki çürük elmaların temizlenmesi operasyonunda uluslararası organizasyonlardan yardım alınabilir.
Kısa vadeli çözüm olarak, yabancı hakem yerine VAR uygulaması ve gözlemci uygulamasının yabancı organizasyonlarca yürütülmesi sorunun hızlı bir şekilde çözülmesine katkıda bulunabilir. Tarafsız VAR kararlarının alınması ve tarafsız gözlemciler tarafından performans değerlendirmesi yapılması hakemleri baskı altından kurtarıp, performanslarının artmasına neden olacaktır. Bu arada hakemler arasındaki çürük elmalar da doğal seleksiyona uğrayıp, bir kenara çekilirler.
Elbette bu operasyonun başarısının kalıcı olması için TFF içinde de bir ‘temiz eller’ operasyonuna kesinlikle ihtiyaç vardır. Üstelik operasyon geriye doğru da yapılmalı, geçmişin şaibeleri de ortadan kaldırılmalı, suça bulaşmış kişiler varsa haklarında yasal işlem başlatılmalıdır.
Türkiye için ne büyük bir ütopya, değil mi?