15 Örnekle Dünya Haritasının Gelişimi
İlk örnekleri M.Ö. 6. yüzyıla dayanan ve dünyanın hala düz olduğu inancıyla çizilen dünya haritaları daha sonra Helenistik Dönem'le birlikte küre şeklinde çizilmeye başlanıyor. Bu dönemde coğrafya biliminde meydana gelen gelişmeler, Roma İmparatorluğu döneminde Batlamyus'un çizdiği dünya haritasına önayak oluyor ve bu harita Orta Çağ'ın sonuna kadar kabul görüyor. 15 ve 18. yüzyıllar arasındaki coğrafi keşiflerle birlikte, dünya haritaları gittikçe aslına daha uygun olmaya başlasa da, Afrika'nın iç kısımları ve Antarktika 19. yüzyıla kadar keşfedilemiyor. İşte tarihteki haritalardan bazıları:
1. Babil Dünya Haritası (M.Ö. 600)
Bilinen en eski dünya haritası olan Babillilere ait bu harita, kil bir tablet üzerine oyulmuştur. Üzerinde çivi yazısıyla yazılmış bir metin bulunduran ve dünyayı Babillilerin perspektifinden yansıtan bu tablet, British Museum'da sergilenmektedir.
2. Anaksimandros'un haritası (M.Ö. 610-546)
İyonlu bir filozof olan Anaksimandros'un çizdiği bu haritada Ege Denizi dünyanın merkezinde, kıtalar onun etrafında yer alıyor. En dışta ise okyanus bulunuyor. Haritanın aslı günümüze ulaşmasa da, yukarıdaki temsilin haritaya benzediği düşünülüyor.
3. Eratosthenes'in haritası (M.Ö. 276-194)
Büyük İskender'in yaptığı seferlerden aldığı bilgiyle gelişmiş bir dünya haritası çizen Eratosthenes'in haritasında Asya, gerçeği daha iyi yansıtacak bir biçimde daha geniş çizilmiş. Aynı zamanda bu harita, Eratosthenes'in küre biçimindeki dünya anlayışını destekleyecek şekilde paralel ve meridyenleri içeriyor.
4. Posidonius'un haritası (M.Ö. 150-130)
Canopus yıldızını referans alarak dünyanın çapını küçük bir yanılmayla tahmin eden Posidonius'un haritası, Orta Çağ bilginlerini Eratosthenes'in haritasının mı yoksa bunun mu daha gerçeğe uygun olduğu konusunda tartışmalara sürüklemiştir.
5. Batlamyus'un (Ptolemy) haritası (M.S. 150)
Bu haritanın en önemli özelliği enlem ve boylamları gösteriyor olması ve Batlamyus'un geniş astronomi bilgisi sayesinde öncekilere göre çok daha ayrıntılı bir örnek olması. Başta da belirttiğimiz gibi bu harita çok uzun zaman boyunca geçerliliğini korumuştur.
6. Tabula Peutingeriana (M.S. 300)
Bu harita Roma İmparatorluğu'ndaki yolları göstermek için tasarlanmıştır. Resimde gördüğünüz harita, aslının 13. yüzyılda yapılmış bir kopyasıdır. Harita Avrupa'yı, Asya'nın bir bölümünü ve Kuzey Afrika'yı kapsar.
7. İbn Havkal (M.S. 900)
10. yüzyılda yaşadığı bilinen Arap bilim insanı İbn Havkal, kendi seyahat deneyimlerine dayanarak ve büyük bir ihtimalle Batlamyus'un çalışmalarından etkilenerek bir dünya haritası çizmiştir.
8. Anglo-Sakson dünya haritası (M.S. 1040)
Özellikle Britanya'nın detaylı bir görünümünü sunan bu harita, Romalıların kullandığı bir harita esas alınarak yapılmış olsa da, aynı zamandan pek çok kaynaktan derlenen bilgilerle oluşturulmuş. Daha sembolik bir görünüm sunan diğer Orta Çağ haritalarının aksine Kudüs'ü merkeze koymayan ve Doğu'yu daha yukarıda gösteren bu harita, Hindistan ve Sri Lanka'yı da içeriyor.
9. Kâşgarlı Mahmud'un haritası (M.S. 1072)
Kâşgarlı Mahmud'un Divânu Lügati't-Türk adlı eserinde Türk dünyasını yani doğuyu merkez alarak çizdiği bu harita, Balasagun'u (bugünkü Kırgızistan) dünyanın merkezi olarak gösterir. Harita aynı zamanda dünyayı çevreleyen bir okyanus içerir. Harita bugün Pera Müzesi'nde sergilenmektedir.
10. Pietro Vesconte'nin dünya haritası (M.S. 1321)
İtalyan coğrafyacı Pietro Vesconte'nin dünya haritası, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerini aslına uygun biçimde gösteren ilk harita olarak biliniyor. Harita, Kuzey Avrupa kıyılarını da diğer haritalara göre daha gerçeğe uygun gösteriyor.
11. Katalan Dünya Atlası (M.S. 1375)
Mayorka Kartografya Okulu tarafından hazırlanan bu harita, ortadan katlanabilen 4 parşömenden oluşuyor ve dünyanın küresel şekline dikkati çeken metin ve illüstrasyonlar içeriyor. Diğer haritalardan farklı olarak kuzey, bu haritada altta yer alıyor.
12. Behaim'ın "Erdapfel" küresi (M.S. 1492)
Günümüze kadar ulaşmış en eski yerküre modeli olarak bilinen Erdapfel, Martin Behaim tarafından üretilmiş. Üzerindeki harita ise Georg Glockendon'a ait. Haritada, henüz Kolomb İspanya'ya dönmediği için Amerika kıtası yer almıyor. Harita, Avrasya'yı olduğundan daha büyük gösteriyor ve Avrupa ile Asya arasında sadece okyanus olduğunu varsayıyor.
13. Juan de la Cosa'nın haritası (M.S. 1500)
İspanyol bir kartograf olan Juan de la Cosa'nın çizdiği bu harita, Amerika kıtasını gösteren ilk harita olma özelliğini taşıyor.
14. Piri Reis'in dünya haritası (M.S. 1513)
Piri Reis'in çizdiği bu haritanın günümüze ulaşan kısmı Avrupa ve Kuzey Amerika'yı aslına yakın olarak gösteriyor. Haritanın bir başka önemli özelliği ise, Antarktika kıtasının varlığının bilindiğine dair ipuçları içeriyor olması.
15. Abraham Ortelius'un dünya haritası (M.S. 1570)
İlk modern atlas olarak kabul edilen bu atlas, 16. yüzyıl haritacılığının bir özeti olarak kabul edilir. Atlasta yer alan haritaların çoğu, nadir kaynaklardan edinilmiş. Yukarıda bu haritada yer alan dünya haritası görülüyor.
