Kıdem ve İhbar Tazminatı Nedir? İşçilik Alacakları Nasıl Hesaplanır?
İşçilik alacakları günlük hayatta oldukça sık karşımıza çıkmakta olan, hem işçiyi hem de işvereni yakından ilgilendiren, gözden kaçırıldığı takdirde hak kaybına yol açacak olan önemli alacak türleridir. İşçi alacakları ya da işçilik alacakları 4857 Sayılı İş Kanunu’nda düzenlenmiş olup işçinin çalışmasının karşılığı olan ücret ve tazminat niteliğindeki parasal değerlerdir.
Bu yazımızda işçilik alacaklarını başlıklara ayırarak her birinin nasıl hesaplandığını, şartlarının neler olduğunu ve nitelikli hallerini toplu bir şekilde bir araya getirdik.
Kıdem tazminatı
İhbar Tazminatı
İhbar tazminatı, belirsiz süreli iş akdini haklı bir neden (haklı neden hukuki anlamdaki haklı nedendir) olmaksızın ve usûlüne uygun bir bildirim yapmadan fesheden tarafın karşı tarafa ödemesinin gerektiği bir tazminattır. Hem işçinin hem de işverenin ödemesi mümkündür. İhbar tazminatı kıdem tazminatı ve yıllık izin ücreti gibi en az 1 yıl süreyle çalışmış olma şartına bağlanmamıştır.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesi gereğince iş akdini feshetmeden önce durumun diğer tarafa yazılı olarak bildirilmesi esastır. Maddeye göre tazminatı ödememek için bildirim (ihbar) yapılması gereken süre aşağıdaki gibidir:
• 6 aya kadar olan çalışmalarda 2 hafta,
• 6 aydan 1,5 yıla kadar olan çalışmalarda 4 hafta,
• 1,5 yıldan 3 yıla kadar olan çalışmalarda 6 hafta,
• 3 yıldan uzun süren çalışmalarda 8 hafta bildirim (ihbar) süresi.
Bu süreler kanunda asgari olarak belirtilmiş olup sözleşmeler ile iradî olarak arttırılabilir.
İhbar tazminatı nasıl hesaplanır?
İhbar tazminatı; ihbar süresi, brüt maaş ve giydirilmiş maaş üzerinden değerlendirilir. Örnek vererek açıklayacak olursak; 30 günlük brüt maaşı 9.000-TL olan bir işçi, aynı işyerinde 5 yıl çalışmışsa 8 haftalık bir ihbar tazminatı ödenecektir. 9.000 TL / 30 gün = 300 TL günlük 300-TL x 7 Gün = 2100-TL haftalık 2100-TL x 8 hafta = 16.800-TL olarak brüt ihbar tazminatı bedeli hesaplanır. Gelir Vergisi: 16.800 x %15 = 2520 TL Damga Vergisi: 16.800 TL x %0,66 = 110,88-TL 16.800-TL – (2520-TL + 110,88-TL) = 14.169,12-TL net ihbar tazminatı ödenmesi gerekmektedir.
İhbar tazminatı hangi durumlarda ödenmez?
İş sözleşmelerinin işçi tarafından feshi, işveren tarafından deneme süresi içinde veya 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesi ile düzenlenmiş esaslar çerçevesinde feshi halinde işçi ihbar tazminatına hak kazanamaz.
İhbar tazminatı için mevzuatta bir zamanaşımı süresi öngörülmediğinden ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu; “kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça alacak 10 yıllık zamanaşımına tabidir” hükmünü haiz olduğundan ihbar tazminatı alacağının zamanaşımı süresi de 10 yıldır ve bu 10 yıllık süre geçirildiğinde tazminat talep edilemez.
Yıllık izin ücreti alacağı
İş Kanunu’nda işçilerin dinlenme hakkı 50. madde ile düzenlenmiştir. Kıdem tazminatında da olduğu gibi yıllık ücretli izin hakkı için de 1 yıllık çalışma süresi şartı mevcuttur. İş Kanunu'nun 59. maddesinin birinci fıkrasına göre iş akdinin herhangi bir sebeple sona ermesi durumunda; işçinin hak kazandığı ancak kullanmadığı yıllık izin günlerine ait ücretin, sözleşmenin sona erdiği tarihte işçinin aldığı günlük brüt ücret üzerinden ödenmesi gerekir.
Yıllık izin ücreti alacağı nasıl hesaplanır?
Yıllık izin ücreti; yıllık ücretli izin günlerinin kullanılmaya hak kazanıldığı ancak kullanılmadığı ve iş akdinin de sona erdiği durumda hesaplanır. Hesaplamak için ise çalışanın iş akdinin feshedildiği tarihteki günlük brüt maaş ücreti ile kullanılmayan izinli gün sayısı çarpılır. Ulaşılan meblağdan gerekli kesintiler yapılarak işçinin eline geçmesi gereken (net) tutar elde edilir. Yıllık İzin Ücreti, ücret ile aynı yasal kesintilere tâbi olup bu kesintiler Gelir ve damga vergisi ile SGK işçi ve işsizlik primidir
İşçinin hizmet sözleşmesinin feshi durumunda, sigortalı işçinin kazanıp kullanmadığı yıllık izinlerine ait ücret, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki ayın kazancına dahil edilmelidir.
Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse; brüt ücreti 10.000 TL ve kullanılmamış izin gün sayısı 10 olan işçinin, işten çıkarılması durumunda kullanılmamış günlere ait ücretin hesabı aşağıdaki gibi olacaktır.
10.000/30x10= 3.333,33 TL (Brüt)
İşyerinde çalıştığı süre 1 ila 5 yıl arasında olan işçiler (5 yıl dâhil) 14 gün; 6 ila 14 yıl arasında olan işçiler 20 gün, 15 yıl veya daha fazla olan işçiler 26 gün yıllık ücretli izne hak kazanmaktadırlar.
Yıllık izin ücretine ilişkin zamanaşımında ilk gün iş akdinin sona erdiği olup zamanaşımı süresi 5 yıldır ve ödenmediği günler için alacağa yasal faiz (güncel olarak %9) işleyecektir.
Yorum Yazın