Bülent Fidan Yazio: Trend ve Modaya İlişkin Bazı Kavramlar

Günlük yaşantımızda  giydiğimiz kıyafetten kullandığımız cep telefonuna, bindiğimiz otomobilden gittiğimiz kafeye kadar hemen her eşyayı, özellikle markaları ve tarzları ile, kendimizi karşımızdakilere anlatmak için tercih eder, seçer, satın alır ve kullanırız.

Trendler ve trendlerden günlük modaya yansıyan unsurların içinde en çok da “akımlar” ve “tarzlar” bizim kimliğimizi ve kişiliğimizi yansıtır. Bu kadar önemli olmasına rağmen özellikle tarzların temelindeki bazı kavramları hep yanlış kullanmaya devam ederiz. Bunların içinde antika, vintage, retro ve hatta kiç ayrıcalıklı yere sahip. Çok sık kullanıp içeriğini yanlış kullandığımız bu dört kavrama bir bakalım.

Latince “antiquus” kavramından gelen “antika” sözcüğü genel olarak “eski” sözcüğü ile karıştırılır. “Antika”, “eski” sözcüğünden farklıdır. Her antika nesne eski olmasına karşın, her eski olan antika olarak adlandırılmaz. Antika olarak kabul edilen nesne (artık sadece “antik” dönemden kalan değildir), genel olarak en az bir asırlık olan, yapıldığı dönemin belirgin önemli tasarım, uygulama-yapım, sanat akımı, el becerisi, kullanılan malzemenin ayrıcalığı, estetik yapısı, bir anıyı ya da özel bir tarihi ifade ediyor olmasının yanı sıra  adet olarak günümüze belli sayıda ulaşması ile bir koleksiyon ve sergi değeri taşıyor olması gerekir. Bu özellikleri nedeniyle de bir üretim maliyeti değeri dışında, daha yüksek bedelde değişim ve koleksiyon değeri ile hayatına devam eder. Bazı nesnelerde 100 yıl yerine daha kısa süreler değerlendirilir. Otomobil, cam, mobilya ya da artık çok bulunamayan ama yaş dışında diğer özelliklere sahip nesneler de genel olarak, 50 – 100 yıl arasında da olsa antika olarak değerlendirilir (özellikle otomobillerde “antika” yerine “klasik” sözcüğü de kullanılır).

Fransızca 'bağbozumu' anlamına gelen 'vintage' kavramı, bir nesnenin değerini ifade etmek için kullanılan sözcüklerden biridir. Vintage eskidir ama her eski ürün 'vitage' olamaz. “Geçmiş bir dönemin modasına ait” tanımı çerçevesinde (1920’ler, 30’lar... 80’ler moda akımları gibi), nesnenin üretim döneminin belli özellikleri ile ortaya çıktığı, gerçekten o dönem üretilip bugün kullanılabilecek derecede korunmuş, bazen ikinci el de olabilen, özel parçalar ya da özel parçalardan oluşan bir koleksiyondur. Vintage “eski görünümlü” değil, gerçekten eskidir. Ancak antika da değildir. Vintage eski olması nedeniyle antika kavramı ve tarz olarak eskiyi ifade etmesi nedeniyle de retro sözcüğü ile karıştırılıyor.

Retro kavramı 1960’lardan itibaren sanat ve mimaride ortaya çıkan bir kavram olarak hayatımıza girdi. “Geçmişe ait”, “geriye doğru”, “o dönem” ifadesi olarak kullanılmaktadır. Retro nesneler eski değildir. Önceki belli bir dönemin, yaygın ve en belirgin özelliklerini yansıtan, o dönemde üretilmiş nesnelere benzeyen, o dönemi hatırlatan-anlatmaya çalışan yeni üretilmiş güncel olandır. Retro nesneler üretmenin amacı, günün tarzına eski tarzı ekleyerek zenginleştirmektir. Retro nesneler eski dönemin malzemesi, yapım şekli ya da içerik olarak tıpatıp aynısı değildir. Eski tarza yeni teknoloji, yeni üretim tekniği, yeni yapım uygulanır.

Endüstri devrimine kadar pek çok nesnede olduğu gibi sanat eserlerinde de belli sınıfın sahipliği vardı. Endüstri Devrimi ile kapitalist yaklaşımla çoklu üretilip satılabilir olan her şey gibi önce sanatta “herkes için sanat” kavramı ortaya çıktı. Bu da zamanla “kitsch” olarak tanımlanan nesnelerin ortaya çıkmasına neden oldu. Kitsch sözcüğü Almanca kökenli ve değersiz, zevksiz, çirkin olan anlamına gelir (tam olarak yaymak, karıştırmak anlamındaki “kitschen”).