15 Maddede 'Akıllı Ürünler Dünyasında Yarım Akıllı Tüketici Olmak' Bizi Nasıl Soyuyorlar?
Teknolojinin gelişmesi ile birlikte, üretilen ürünlerin daha kaliteli olması, bununla birlikte de daha uzun ömürlü olarak kullanılabilmeleri umulur. Ne var ki, küreselleşen dünyada işler böyle yürümez.
Gündelik sohbetlerimize sürekli konu olan ve garanti süresi henüz dolmuş olmasına karşın çürüğe çıkan çamaşır makineleri, buzdolapları, televizyonlar; sapasağlam görünüyor olmasına rağmen birdenbire çalışmamaya başlayan ve tamirat, parça değişikliği bedeli yenisinin fiyatından daha fazla olan yazıcılar; sürekli yapılan güncellemelerin ardından iki yılın sonunda artık yeni çıkan hiçbir programı düzgün çalıştıramadığı için ıskartaya ayrılan “akıllı” telefonlar; ilk giyişte kaçan çoraplar; bir yıl bile dayanmayan ayakkabılar “yaşamın acı gerçekleri”dir.
1. Bir Ampul Kaç Yıl Çalışır?
Sanırım kimsenin aklına 114 yıl demek gelmez. Ancak ABD’nin Kaliforniya eyaletinde Livermore İtfaiye Müdürlüğüne hediye edilen ampul tam 114 yaşında. 1903, 1937 ve 1976 yıllarında yaşanan elektrik kesintileri dışında hiç sönmediği söyleniyor.
Not: Bu arada 114 yılda sadece 3 kez elektrik kesintisi yaşanmış olması da ayrı bir yazı konusu.
2. Ampulün Sırrı ve Planlı Eskitme Kavramı
Bilim adamları ampulün sırrını ortaya çıkartamamışlardır. Fakat nedeninin planlı eskitme denilen kavramla ilgili olduğu söylenilmektedir. Planlı eskitmenin ne olduğu nasıl işlediği ile ilgili biraz bilgi verelim.
Planlı eskitme, ürünün belirli bir kullanımının ardından işlevini yitirmesi olarak tanımlanır. Bunu yapan kişiler ise üretici firma üretici firmalardır. Çünkü bir ürüne ihtiyacı olan kişi mağazalardan ürünü tedarik eder. Ürün belli zaman sonra ömrünü doldurduğunda tüketici tekrar bu ürünü yeniden almak zorunda kalacaktır. Bu da üreticinin işlerini artıracaktır.
3. "Nereden Çıktı Bu Planlı Eskitme?" Sorusunun Cevabı Geçmişte
I. Dünya Savaşı'ndan sonra ardı ardına yaşanan buhranların batı ekonomilerini çökme noktasına getirmesi, devletleri ekonomik alanda yapısal dönüşümleri gerçekleştirmeye yöneltmişti.
Ekonominin çarkları dönmüyor, işsizlik inanılmaz düzeylerde seyrediyordu. Gerçeklere takla attırıp kafaları karıştırma konusunda mahir iktisatçıların “talep yetersizliğine” bağladıkları, ama aslında bir aşırı üretim krizi olan 1929 buhranı ile birlikte çözüm arayışları hız kazandı. “Yetersiz talebi” ortadan kaldırabilmek için kamusal ve bireysel harcamaları arttıracak politikalar uygulanmaya başlandı.
4. Aranan Yanıt 1932'de Bulunur
Amerikalı Ekonomist Bernard London, Büyük Buhran sonrasında ekonominin sürdürülebilir olması için, her ürünün ömrünün kanunen belirlenmesini gerektiğini öneren bir makale yayınlar.
Böylece insanlar sürekli satın almaya teşvik edilecek, “yetersiz talep” sorunu olmayacaktı. Ekonominin çarklarının dönmesi talebin artması ile birlikte sağlanınca istihdam sorunu da ortadan kalkacaktı.
Bu öneri London’un dile getirdiği gibi yasalar zoruyla hayata geçirilemeyecekti belki ama büyük şirketler ilerleyen yıllar boyunca yasalardan daha etkili yollarla bunun gerçekleşmesini sağlayacaklardı.
5. London'un Bıraktığı Yerden Vance Packard Devam Eder
1960 yılında Vance Packard’ın kaleme aldığı “The Waste Makers”da ise yazar kavramı iki şekilde ele almıştır;
Fonksiyonların eskitilmesi.
Arzuların eskitilmesi.
Arzuların eskitilmesi, psikolojik eskitme olarak da anılmaktadır. Bu kavram daha çok moda ve trend yönünden ürünlerin müşterilerin zihinlerinde eskitilmesi ile eş tutulmaktadır.
6. 100 Yıl Çalışan Ampul Ekonomiyi Batırır!
110 yıldan uzun süredir çalışan bir ampulün var olabileceğini yukarıda görmüştük. Kısacası, kabullenmesi ne denli güç olursa olsun 100 yıl önce üretilen ampuller bugünkülerden çok daha dayanıklıydı.
20. yüzyılın başlarında üretilen ampullerin kullanım ömrü 2500 saat civarında idi. Ne var ki, sonraları çok uluslu şirketler bir araya gelerek bir kartel oluşturmuş ve ampulün kullanım ömrünü kısaltmak için uzun süreli bir faaliyete girişmişlerdir.
Phoebus Karteli denen bu oluşum kademeli olarak ampullerin ömrünü kısaltarak 1940 yılında, hedefledikleri süre olan 1000 saate düşürmüştür.
7. Planlı Eskitme Yöntemi Nedir?
Teknoloji geliştiren firmalar uzun dönemde piyasaya sürecekleri ürünleri önceden tasarlamakta ve en düşük özellikliden başlayarak belirli periyotlarla piyasaya sürmektedirler. Böylece piyasaya sürülen her yeni üründe bir önceki ürün daha vasıfsız, yeni ihtiyaçları karşılamaktan daha yoksun ve daha demode olmaktadır.
Dolayısı ile kavram sadece belirli bir dönemde kullanılamaz hale gelen üründen, uzun süre kullanılabilmekle beraber gelişen ihtiyaçları karşılamaktan bilinçli olarak yoksun kalacak şekilde tasarlanmış ürünleri de kapsayacak şekilde genişlemiştir.
8. Planlı Eskitme Nasıl İcra Edilir
Sistem iki temel unsura dayanır:
Kasıtlı: Verimliliğin planlı olarak önlenmesi yoluyla ürünün kullanılmaz hale getirilmesi.
Dolaylı: Üretimde maliyetten kaçınmak ve müşterilerin sürekliliğini sağlamak için çoğunlukla kalitesiz malzeme/ucuz tasarım yoluyla kâr amaçlı kestirmelere gidilir. Bu doğrudan adi mal olarak nitelendirilebilir.
Örneğin, Elektronik muhafaza için plastiğin kullanılması hem firma, hem de tüketici için ucuzluk demektir fakat bu malzemenin dayanıklılığı, örnek vermek gerekirse çok pahalı olan titanyum metaline kıyasla azdır.
Üretimin önceki sürümlerinin artan verimliliğini dengede tutmak için yeni ürünlerin ve hizmetlerin sunulması işlevsel yararlarına ve sonsuz israfa bakılmaksızın daimi olmalıdır.
9. Planlı Eskitme Türleri (Sistematik Eskitme)
Sistematik eskitme: Periyodik olarak ürünlerin daha üst versiyonlarının üretilmesi ve yeni ürünün eskisine olan üstünlüklerinin vurgulanması ile yapılır. Yazılım piyasasında sık görülmektedir.
10. (Stil Eskitmesi)
Stil eskitmesi: Ürün tasarımının sürekli olarak yenilenmesi ile uygulanır. Aklınıza hemen araba kasalarını her yıl yenileyen otomotiv üreticileri ve tekstil sektörü gelmedi mi?
11. (Bildirimle Eskitme)
Bildirimle eskitme: Bu yöntem nadiren kullanılmakla beraber firmaların ürünlerine genelde dijital yöntemlerle ekledikleri ve belirli bir kullanım sonunda uyarı vererek ürünün değiştirilmesi gerektiğini söyleyen sistemler ile yapılmaktadır. Her ne kadar ürün kullanım ömrünü tamamlamadıysa da tüketici yaşadığı panik ile satın almaya yönelmektedir.
12. (Tüketerek Eskitme)
Tüketerek eskitme: Bu tip eskitme, ürünün çalışması için ekstra bir başka ürüne ihtiyaç duyduğu durumlarda gerçekleşir. Örnek olarak bilgisayar yazıcılarının kartuşları verilebilir.
13. Kendimize Bir Soru Sormanın Zamanı Gelmedi mi? "Çöp" Desek Kafanızda Bir Ampul Yanar mı?
Buraya kadar nasıl tükettiğimizi ve soyulduğumuzu gördük. Şimdi kendinize sormanız gereken soru şu, 'birkaç yılda ıskartaya çıkan bilgisayarlarımız, cep telefonlarımız, türlü elektronik aletlerden oluşan devasa çöp yığınlarımız nereye giderler?'
Cevap verelim. Elbette buharlaşıp yok olmazlar. Gelişmiş ülkelerdeki bu çöpler genellikle dünyanın çeşitli yoksul bölgelerine gönderilirler. Bu ülkeler oraları çöplüğe çevirerek bu dertten kurtuluverirler. Meselâ bilgisayar parçaları ve elektronik devrelerin atıklarının çok büyük kısmı Gana’ya ikinci el ürün diye “ihraç” edilir. Buraya dikkat!
Aslında milletlerarası antlaşmalarda elektronik çöplüklerin taşınması yasaktır. Fakat ikinci el ürün olarak giderse sorun olmaz. Bu da ayrı bir medeni kurnazlıktır.
14. Ganalı Çocuklar Size Minnettar!
Böylece kullanılamaz durumdaki bu ikinci el ürünler atıldıkları yerleri çöp dağlarına çevirerek tam anlamıyla bir doğa tahribatına neden olurlar. Gana’nın birçok bölgesinde nehir yatakları gibi doğal alanlar bu çöpler yüzünden geri dönülemez biçimde yıkıma uğramıştır. O bölgelerde yaşayan insanların geçimlerini sağladıkları balıkçılık benzeri faaliyetler de ortadan kalktığı için insanlar daha da yoksullaşmışlardır. Bu durum sadece Gana özelinde değildir.
15. Siz Kullanıp Attınız Ama Gezegen Aynı Şeyi Yapamıyor!
Gezegenimiz günbegün kirleniyor. Bu kirlilik yüzünden doğal kaynaklar kullanılamaz hale geldiği gibi, milyarlarca insanın hayatı da risk altına giriyor. Açlık, susuzluk, salgın hastalık tehdidi belki bugün sizin kapınızda değil. Ama yılanın 1000 yıl yaşamasına izin verirseniz, o da sizi bir gün mutlaka ziyaret eder.
Tüketim alışkanlıklarımızı ivedilikle değiştirmemiz gerekiyor. Sadece bu kadarı da yetmez. Yukarıda size, büyük şirketler tarafından nasıl soyulduğunuzu ve tüketim alışkanlıklarınızın nasıl manipüle edildiğini göstermeye çalıştık. Bir ampul 110 yıl çalışabiliyor. Eğer istenilirse hayatlarımızın değişilmez birer parçası haline gelen tüm diğer ürünler de çalışır. Unutmayın!
Kaynaklar:
**http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/114-yildir-sonmeyen-ampul/14652#ad-image-1**
**http://tantalosmaket.blogspot.com.tr/2012/02/planli-eskitme.html**
