Türk Kültürünün En Fantastik Ögelerinden Birini Yansıtan ”Altın Kartal Avı” Festivali'nden 19 Fotoğraf
1. Kartalla avcılık Türklerin en eski avlanma şekillerinden biridir. Tarihi 2-3 bin yıl eskilere kadar takip edebilmektedir.
2. Günümüzde bu gelenek Kazak Türkleri tarafından sürdürülmektedir.
3. Kazak Türkçesinde, kartalı yakalayıp eğiten ve avda kullanan kişilere (kusbegi) kuşbeyi denilmektedir.
4. Galerimizdeki fotoğraflar, Moğolistan’da her yıl düzenlenen ve Kazak avcıların hız ve çevikliklerinin test edildiği Moğolistan Altın Kartal Festivali'nden.
5. Kuşbeyleri, henüz bir yavru iken yakalayıp eğittikleri kartallara, elde büyütülen anlamına gelen “kolbala” derler. Yetişkin iken yakalanıp eğitilen kartallara ise “tuz kartalı” yani doğa kartalı olarak adlandırırlar.
6. Kazak kuşbeyleri ayrıca, kartalları huyları açısından; “akbeyil” yani munis ve “kingi” ters mizaclı olarak ikiye ayırırlar. Akbeyil kuşlar sorun çıkarmadan insana çabuk alışırlar. Ters huylu kuşların ehlileştirilmesi ise uzun zaman alabilir.
7. Yetişkinliğinde yakalanan kartalların ehlileştirilmesi zorlu bir süreçtir. Bunun için önce yakalanan kartal, kuşbeyleri tarafından adına 'ırgak' denilen yerden yüksekçe bağlanarak gerilmiş bir ipe kondurulur.
8. Daha sonra ipi devamlı salıncak gibi salladırarak, kartal birkaç gece uykusuz bırakılırlar. Bu süre boyunca kartalın çevresinde olan insanlar şarkılar söyleyerek, hayvanı hem yorgun düşürürler hem de insan sesine alıştırırlar.
9. Bu zorlu süreç kartalın bir anda kendini bırakarak yere düşmesiyle son bulur. Bitkin düşen kartal o dakikadan sonra uysallaşmaya başlar.
10. Kuşbeyleri bu zaman zarfında kartala asla fiziki bir müdahalede bulunmazlar. Çünkü, kartal kinci bir hayvandır. Maruz kaldığı kötü davranışları unutmaz. Hatta günün birinde intikam alabilir.
Nitekim, efsaneye göre, Naymanların Tolegetay isimli beyinin oğlu Kitay, fiziki şiddet göstererek eğittiği kartalın saldırısı sonucu ölmüştür.
11. Kartalın tilki avı için eğitilmesi:
Kuş iyice ehlileşip yeme gelmeye başladığında, avcılık eğitimine geçilir. Bunun icin “sırga” veya dalbay denilen sahte av hayvanları hazırlanır. Sırga veya dalbay içi yün, saman vs. ile doldurulmuş tilki veya tavşan derisinden hazırlanmış bir nevi torbadır. Buna tilki kuyrugu da eklenir.
Böylece uzaktan bakıldığında tilkiye benzer sahte av hazırlanmış olur. Uzun bir ipe bağlanan sırgayı bir kişi ata binerek sürükler. Buna “sırga çekmek” denir. Kuşbeyi elinde kartalı olduğu halde atlı adamın geçeceği bir yerde durur ve kartalın tomagasını (başlık) çıkarır.
Aç olan kuş sırgayi görür görmez saldırır. Sırgaya konan kuş bir yem verilerek alınır. Böylece bu talimler devam eder. Kartal daha sonra ava çıkıldıgında, sırgaya saldırdığı gibi tilkiye de saldıracaktır
12. Bir kartalın “kıran” yani iyi avcı olup olmadığı, yarış atı gibi, dış görünüşünden de belli olur. İyi kartallar genelde büyük başlı, iri gagalı ve çökük gözlü olurlar.
13. Kanat tüyleri büyük, paçaları kızıl ve dilinin altında parmak büyüklüğünde siyah bir ben bulunur. Ayakları ise kalın ve pütürlüdür.
14. Kazakistan’daki Trans-İli Ala Dağları civarındaki Narinkol kartalları, cüsseleri ve güçleri sayesinde avcılıkta öne çıkarlar.
15. Kuşbeyleri, kartalın 12 yaşının her birine özel isim verirler. Bunlar şunlardır:
1. Balaban
2. Tırnek
3. Tastulek
4. Kantulek
5. Kumtulek
6. Kuvtulek
7. Koktubıt
8. Kana
9. Cana
10. Bersin
11. Barkın
12. Songel
16. Günümüzde Kazak Türkleri arasında kartalla avcılık geleneği en iyi şekilde Moğolistan Kazakları arasında muhafaza edilmiştir.
17. Kazaklar, Çin, Moğolistan ve Rusya sınırları bölgesinde Altay Dağları eteklerinde binlerce yıllık gelenekleri olan “Altın Kartal Avı Festivali’ni halen sürdürüyorlar.
18. Ayrıca bazı turizm şirketleri festival döneminde turistler için ortalama iki bin dolar karşılığında 10 günlük kartalla avcılık turları tertiplemektedirler.
19. İmkanınız varsa kaçırmayın deriz..
