Toplumun En Neşeli İnsanları Çingeneler (Romanlar) Hakkında Bilinmeyenler
Çingenelerin Kökenleri
Çingeneler, aslen kuzey Hindistan kökenli olup günümüzde ağırlıklı olarak Avrupa'da yaşayan göçebe bir halk. Türkçede Roman sözcüğü de sıklıkla Çingene anlamında kullanılır.[ Hindistan'ın Pencap-Sind (Pakistan, Karaçi) nehir havzası boyunca Pakistan ve Afganistan'ın da içinde bulunduğu bölgelerden 1050 civarında İran ve Anadolu üzerinden dünyaya yayılmış bir Hint-Avrupa halkıdır.
Çingene Tarihi
Çingenelerin vatanlarını neden terk etmek zorunda kaldıkları bugün bile yanıtsız kalmaktaysa da tarihçiler üç görüş üzerinde durmaktadır:
Gazneli Mahmut’un Sindh ve Penjap’ı işgali sırasında 500.000 Hintliyi esir aldığı bilinmekte olup, Hindistan’ı fetheden Müslümanların, Romanları köle olarak alıp ülkelerine götürülmesi en yaygın teoridir.
En düşük kast olduğu sanılan Çingenelerin, Müslüman fatihlere karşı paralı asker olarak kullanılmış olabilirler ki, yenilginin ardından göç etmek zorunda kalmış olabilirler.[40]
Firdevsi’nin Şehnamesi’ne göre MS 420 yılında vatanlarını (Hindistan, Karaçi) terk edip dünyaya yayılan 12.000 kişilik Luri halkı, eğer Çingeneler ise dünyaya yayılmalarının Hindistan'ın işgali ile ilişkisi olamaz.[40]
İlk kez 1505'te İrlanda'da, 1514'te de İngiltere'de nüfus kayıtlarına geçirildiler. Aynı tarihlerde, Avrupa'nın birçok ülkesinde gezgin çalgıcı ve falcılardan oluşan bazı göçebe toplulukların kayıtlarına rastlanır. Günümüzde Çingeneler dünyanın dört bir yanına dağılmış olarak yaşarlar. Büyük bölümü Avrupa'nın güney kesiminde toplanmıştır. 19. yy.ın sonlarına doğru Kuzey Amerika'ya da göç etmişlerdir. Çingeneler yaşadıkları her ülkede değişik adlarla anılırlar.
Çingeneler, dünyanın en renkli göçebe topluluklarından biridir. Türkiye'de yoğun olarak yaşadıkları yerlerin başında özellikle Adana (Cono aşireti) olmak üzere, Çanakkale, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Düzce, İstanbul ve İzmir gelir.
Çingenelerin büyük bölümü gelenek, göreneklerini ve topluluklarının yönetim biçimlerini korumuştur. İlk olarak 19. yy.da Avrupa'da, sayıları 10-100 aile arasında değişen Çingene toplulukları şefler seçmeye başladı.
Çingene sözcüğü yerleşik düzeni olmayan göçebe insanları çağrıştırır. Oysa Çingenelerin çok azı günümüzde göçebedir. Bazıları kendi istekleriyle göçebeliği bırakmış, yaşadıkları ülkenin yaşam biçimini benimsemişlerdir. Edirne-Kırklareli yöresinde göçebe olarak yaşayan çingenelere 'Çerge' denir. Çergeler genellikle pazarlama (bohçacılık) ve kalaycılık işiyle uğraşırlar. Roman olmayanlarla evlenen Romanlar da vardır.Bazı ülkelerde de yerleşik yaşama zorlanmışlardır.Soykırıma uğramışlardır.
Yarı göçebe, yarı yerleşik bir topluluğun sayımının yapılması güç olduğu için Çingenelerin kesin nüfusu bilinmemektedir.
Nisan 1971'de, Çingenelerin sorunlarını tartışmak üzere Londra yakınlarında ilk Uluslararası Roman Kongresi toplanmış olup bu kongreye atfen, 1990'dan itibaren 8 Nisan Dünya Romanlar Günü olarak kutlanmaktadır
Etimoloji
Çingene sözcüğü bir teoriye göre Eski Türkçe çıgan (yoksul) sözcüğünden gelir. Zamanla sözcüğün Farsça formu (çingane) Türkiye Türkçesinde benimsenmiştir.[36]
Bir diğer teoriye göre ise Yunanca 'Tsinganos / τσιγγάνος' (Çingene) sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Yunancada Tsinganos kelimesi bugünkü anlamında ilk kez 1378 yılında kullanılmıştır ve modern Yunancaya Bizans Yunancasından geçmiştir. Sözcüğün kökeni Antik Yunanca Aigyptos / Αίγυπτος (Mısır [ülke]) sözcüğüdür. Eski Yunanlılar Roman halkının Mısır kökenli olduğuna inandığından bu tanımı kullanmaktaydı.[kaynak belirtilmeli] Batı dillerinde kullanılan Gypsy terimi bu kelimeden gelişmiştir. İlginç bir benzerlik olarak, Osmanlı ve Anadolu Türkçesi'nde Çingeneleri tanımlamak için kullanılan diğer bir terim olan Kıpti aynı zamanda Mısır halklarından birisinin adıdır.
Roman kelimesi, Roman dilinde rom 'koca' kelimesiyle ilişkilendirilmekte olup Sanskrit Rama (रम) ve Ramaṇa (रमण) aynı anlama gelmektedir.
Türkiyede Çingeneler
Anadolu Türkçesi ve yayıldıkları bölgelerde Çingenelere çeşitli isim ve sıfatlar takılmıştır. Sıfatlar daha çok yapılan meslekle ilgili olup özellikle Balkan Yarımadasında gümüşçü, demirci, kalaycı, nalbant, müzisyen, kaşık yapımcısı, madenci terimlerinin yerel dillerde karşılıklarıdır. Aşağıdaki listede ise isimler yer almaktadır:[
İspanyol Romanları, National Geographic Magazine, Sayı 31 (1917), sayfa 267.
Türkçede Romanlar, yaşadıkları yöreye bağlı olarak Çingene sözcüğünün versiyonları olan çeşitli isimlerle anılırlar. Bunlardan bazıları şunlardır: Çingen, Cingen, Cıngan, Çingan, Çingân, Cingan, Çincane ve Cingane. Bunun haricinde kullanılan bazı yöresel isimler şunlardır:
Cono (Adana)
Roman (İzmir)
Şopar (Tekirdağ, Kırklareli)
Cingan (Bolu, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Çorum, Afyon, Ankara, Kırşehir)
Mıtrıp (Van, Diyarbakır)
Mutruf (Ardahan)
Bala (Ilgın, Konya)
Poşa (Erzurum, Artvin, Kars). Anadilleri Ermenice olup Doğu Anadolu'da yaşamaktadırlar.[39]
Kareçi (Birecik, Diyarbakır, Niğde ve civarında)
Abdal (Dörtyol , Hatay - Kahramanmaraş)
Çerge, Firavun (Edirne)
Dom (Van,Hakkari)
Aşık - (Diyarbakır)
Kıpti
Ole (KKTC)
Dünyada Çingeneler
Athingani, Atzinganoi (Yunanistan)
Bohem, Bohemian (Fransa'da, Çek bölgesi Bohemya'dan göçenlere)
Cadegipti, Cingali, Cinguli, Zingari, Zingaro (İtalya)
Cascarots (Baskça)
Cigani (Slovenya)
Cigány, Ciganyok, Pharaones 'Firavun'un halkı' (Macaristan)
Cikan (Çek)
Cyganie (Polonya)
Garaçı (Azerbaycan)
Giofog (Galce, İrlanda)
Gipcyan, Gipson, Gypsy (İngiltere)
Gitan, Manouches, Tzigane, Saracens 'Araplar' (Fransa)
Gitano (İspanya
Gypsy (İngilizce)
Luri, Luli (İran)
Qereçi (Mıtırıb,Elikci) (Kürtçe)
Rom/Roma/Rroma (birçok dilde)
Ţsigani (Romanya)
Ţsıgan /цыган/ (Rusya)
Zegynen (İsviçre)
Zigenare (İsveç)
Zingarelle, (İtalya), Verdi bazı eserlerinde çingenelere değinmiştir ve La Traviata'da da bir çingeneler korosu bölümü vardır.