20 Fotoğraf ile Dünden Bugüne Atatürk Kültür Merkezi
Atatürk Kültür Merkezi (AKM) yedi yıldır seyirciye kapalı...
Dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç'un 'Ömrünü tamamladı, yıkılmalı' demesinden bu yana ise 10 yıl geçti. O günden bu yana AKM'yle ilgili tartışmalar zaman zaman durulsa da asla tam olarak dinmedi. Son olarak bu ay 30'u aşkın meslek örgütü, dernek ve birlik #AKMdeyiz başlıklı bir girişim için bir araya geldiler.
'AKM neden hala kapalı?' diye soruyor, binanın güçlendirme ve iyileştirme çalışmalarının derhal başlamasını talep ediyorlar. AKM'deyiz İnisiyatifi, 7 yıldır kapalı olan Atatürk Kültür Merkezi (AKM) için bugün suç duyurusunda bulundu.
Eski Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay, projenin, kendisinin görevden alınmasından sonra emirle durdurulduğunu söylüyor.
'(AKM'nin) ihalesi yapılmıştı, ihale kurulundan, kültür varlıkları koruma kurulundan geçmişti, yer teslimi yapılmıştı. Bakanlık olarak biz fon ayırmıştık, 40 milyon lira civarına gelmişti bu fon. Sabancı Vakfı'nın ayırdığı 30 milyonluk bir kaynak da vardı. Yani kaynağı da hazırdı, şantiyesi kurulmuştu, çalışmalar başlamıştı. Gezi olaylarının ardından (o dönemki) Başbakan Erdoğan sesini yükseltince bakanlık çevreleri bunu derhal ferman kabul etti. Bir yazı yazdılar ve çalışmalar durduruldu. Bu durdurma kararı tamamen hukuksuzdur.' diyor Günay.
Ertuğrul Günay, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı'nın ilk projeye ayırdığı 90 milyonluk kaynağın, yargının iptal kararının ardından ikinci projeye aktarılmamasının da hükümetin tercihi olduğunu söylüyor.
'Sayın Erdoğan hiçbir zaman AKM'nin restorasyonundan yana değildi. Yıkılıp yeniden yapılmasından yanaydı. Galiba ikinci kez kaynak ayırmayı da o frenledi.'
Bu konuda Kültür ve Turizm Bakanı Ömer Çelik'in de konuyla ilgili görüşlerini almak istediğimizi, ancak mülakat talebimizin geri çevrildiğini belirtelim.
Aynı şekilde Meclis Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanı Emrullah İşler ve Başkanvekili Avni Erdemir de mülakat talebimize olumlu yanıt vermediler..
Türkiye'nin ilk opera binası olarak tasarlanan Atatürk Kültür Merkezi,'nin temelleri 1946 yılında atıldı. İlk projesi Mimar Feridun Kip ile Mimar Rüknettin Güney tarafından çizildi. Ancak maddi kaynak yetersizliği nedeniyle inşaat yedi yıl sonra Bayındırlık Bakanlığı'na devredildi.
Bayındırlık Bakanlığı, Almanya'da tiyatro binaları üzerine doktora yapan Mimar Hayati Tabanlıoğlu'nu yeni proje mimarı olarak görevlendirdi. 1956'da Tabanlıoğlu projesiyle inşaata devam edildi.
İnşaat 1969'da tamamlandı ve bina işletme amacıyla İstanbul Devlet Opera ve Balesi ile İstanbul Devlet Tiyatrosu müdürlüklerine verildi. Yapı, İstanbul Kültür Sarayı adıyla gösterime açıldı.
Açılışta Ferit Tüzün'ün Çeşmebaşı Balesi ile Verdi'nin Aida Operası sahnelendi. Açılışa dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Başbakan Süleyman Demirel, Meclis ve Senato başkanları, milletvekilleri ve eşleri katıldı.
27 Kasım 1970'de Arthur Miller'ın Cadı Kazanı adlı oyunu oynanırken binada yangın çıktı. Can kaybı olmadı ancak binanın tüm sahne ve seyirci bölümleri büyük hasara uğradı.
Ayrıca 'IV. Murat' oyunun galası için Topkapı Sarayı'ndan getirtilen padişaha ait kaftan, değerli bir Kuran ve onu resmeden bir tablo da yandı.
Mimar Tabanlıoğlu'nun onardığı bina sekiz yıl sonra 6 Ekim 1978'de ikinci kez, bu sefer İstanbul Atatürk Kültür Merkezi adıyla işletime açıldı.
1 Kasım 1999'da İstanbul 2 No'lu Koruma Kurulu, AKM'yi 1. grup kültür varlığı olarak tescil etti.
2005'te dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç, binanın ekonomik ömrünü tamamladığını söyledi, yıkımını önerdi. Öneri gerek sanat gerek mimarlık çevrelerinden gerekse seyirciden yoğun muhalefetle karşılaştı. Yıkım gerçekleşmedi.
Atatürk Kültür Merkezi, 31,702 metrekarelik arsa üzerinde 14,616 metrekarelik bir alana inşa edilmişti. Binada 1307 kişilik Büyük Salon, 502 kişilik konser salonu, 296 kişilik tiyatro salonu, 206 kişilik sinema salonu ve 1993'te eklenen 190 kişilik 'Aziz Nesin Sahnesi' bulunuyordu. Üst katlarda büyük bir sergi salonu da vardı.
AKM 31 Mayıs 2008'de tadilat nedeniyle kapatıldı. Son gösterim Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali kapsamında sahnelenen Danimarka yapımı 'Operation: Orfeo' adlı oyundu.
AKM yenileme projesi Tabanlıoğlu Mimarlık'a verildi. Hazırlanan ilk proje, Kültür Sanat ve Turizm Emekçileri Sendikası'nın açtığı dava sonucunda yargı kararıyla iptal edildi.
Binanın olduğu gibi korunarak yenilenmesi ve güçlendirilmesi için ilgili tüm taraflar arasında 2009'da bir protokol imzalandı.
Restorasyonu yapmak üzere projenin ilk mimarı Hayati Tabanlıoğlu'nun oğlu Murat Tabanlıoğlu görevlendirildi.
Şubat 2012'de Sabancı Vakfı tadilata 30 milyon liralık katkı sağlamayı taahhüt etti. Restorasyon çalışmaları başladı. Açılışın 29 Ekim 2013 Cumhuriyet Bayramı'nda yapılması planlanıyordu.
Mayıs 2013'te restorasyon çalışmaları Kültür Bakanlığı kararıyla durduruldu.
Gezi Parkı olayları sırasında AKM'nin ön cephesi birçok farklı parti ve grubun flama ve bayraklarıyla donatıldı, AKM, Gezi olaylarının sembol fotoğraflarından biri haline geldi.
Yıllar sonra ilk kez şantiye alanına girenler, AKM'nin son halini gösteren fotoğrafları kamuoyuyla paylaştı.
Gezi olaylarından sonra AKM bir yılı aşkın süre polis karakolu olarak kullanıldı. Mimarlar Odası, Nisan 2014'te binanın polis karakolu olarak kullanılmasına karşı suç duyurusunda bulundu. Ekim 2014'te kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildi.
Mart 2015'te #AKMdeyiz girişimi kuruldu ve binanın güçlendirme ve iyileştirme çalışmalarının derhal başlamasını talep etti. 27 Mart'ta 'Kapattınız, işgal ettiniz, talan ettiniz! AKM'yi istiyoruz!' diyerek bir suç duyurusunda bulunuldu.
Akılda kalan sorular...
AKM'nin çökmesi ihtimali var mı?
Mücella Yapıcı: Elimizdeki statik raporlara göre binanın çökme ihtimali olamaz. Ama her geçen gün binanın güçlendirme maliyeti artmakta, kamu zarara sokulmaktadır.
Koltuklar başka salonlara mı gönderildi?
Ertuğrul Günay: İnşaat içinde koltuklar, perdeler bulunamaz. Bunların hepsi resmi kayıtlarla Üsküdar'da açılmış olan iki yeni tiyatro salonuna, İstanbul'da açılmış yeni salonlara, Anadolu'da yenilenmesi gereken opera salonlarına gönderildi.
Teknik aksamın söküldüğü, hurdacılara satıldığı gibi iddialar doğru mu?
Sami Yılmaztürk: Kültür Bakanlığı'nın elinde bu bina içindeki tabloların, halıların, her türlü malzemenin dökümü vardır. 'Bu şuradadır, AKM talan edilmedi' der, biter bu iş. Ama Bakanlık bunu yapmıyor. Bu da iddiaları doğruluyor diye düşünüyoruz.
Gezi Pastanesi, AKM'ye tahsis edilmiş alanı işgal mi ediyor?
Sami Yılmaztürk: Gezi Pastanesi AKM'nin gişelerinin önündeki alana taşmış durumda. Belediyeden izin alarak kaldırımı kullanabilir. Ama AKM'ye tahsis edilmiş alanı izinle dahi işgali mümkün değil. Tescilli yapıya işgalde bulunamazsınız. Bu suçtur.
Bugün restorasyon çalışmaları başlasa ne zaman biter?
Ertuğrul Günay: Çok iyi bir ekiple bir yıl içinde biter. Ama bina çürümeye terk ediliyor. Sinsi amaç şudur: Binayı böyle kaderine terk etmek ve bir vadede 'Canım bu iyileşmez, bunu yıkalım, yenisini yapalım' demektir. İş oraya sürükleniyor.
Kaynak: BBC Türkçe - Selin Girit
Fotoğraflar: Tolga Adanalı Depo Photos
