5 Madde ile Yemen'de Yaşananlar ve Son Durum

Arap Yarımadası'nın en fakir ülkesi Yemen, 2015'e büyük bir siyasi krizle girdi. Ülkenin kuzeyindeki Şii Husi hareketi Eylül 2014'te başlayan ayaklanmasının sonucunda Ocak ayında başkent Sana'yı ele geçirdi.

Ev hapsine alınan Cumhurbaşkanı Abdurabbu Mansur Hadi ise 21 Şubat'ta ülkenin güneyindeki Aden kentine kaçarak daha önce verdiği istifasını geri çekti ve 'Görevimin başındayım' dedi.

Ülkede rakip Sana ve Aden yönetimlerinin yanı sıra oldukça güçlü bir El Kaide varlığı var. Son olarak başkent Sana'da iki camiye gerçekleştirilen ve 100'e yakın kişinin ölümüne neden olan saldırıları da Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) üstlendi.

Ve bugün Suudi Arabistan ve bölge müttefikleri, TSİ 01.00’de Yemen'e yönelik askeri operasyon başlattı. 10 ülkenin katıldığı operasyonda İrandestekli Şii Husilerin denetimindeki Başkent Sana havadan bombalandı. ABD Başkanı Obama, operasyona lojistik destek emri verdi.

Suudi Arabistan'ın ABD Büyükelçisi Adel el Cubeyr, Yemen'de Husilere karşı kapsamlı bir askeri operasyon başlattıklarını açıkladı ve 'Suudi Arabistan'ın, Yemen Cumhurbaşkanı Abdurrrabu Mansur Hadi'nin meşru hükümetini korumayı amaçladığını' söyledi, hava saldırılarına Körfez ülkelerinin de destek verdiğini bildirdi.

BBC savunma muhabirinin aktardığına göre, Suudi bir kaynak Yemen'deki saldırıya 150 bin asker ve 100 savaş uçağıyla katıldıklarını söyledi.

Aynı kaynağa göre Suudi Savunma Bakanlığı, Yemen hava sahasının tamamen kontrol altına alındığını, Yemen limanlarına yanaşma girişiminde bulunacak her türlü donanma gemisinin de vurulacağını bildirdi.

Koalisyonda ayrıca Birleşik Arap Emirlikleri'nin 30, Bahreyn'in 15, Kuveyt'in 15 ve Katar'ın da 10 savaş uçağıyla yer aldığı kaydediliyor.

İran destekli olduğu öne sürülen Husi isyancılar ülkede son aylarda önemli kazananımlar elde etmiş ve Hadi'nin başkent Sana'dan kaçmasına neden olmuştu.

Bu arada isyancıların, Yemen'deki ABD operasyonlarıyla ilgili gizli Amerikan istihbarat dosyalarını ele geçirdikleri iddia edildi.

Yemen'de yaşanan son krizi anlamaya çalışmak için öncelikle krizi tetikleyen Şii Husi hareketinin ne istediğine bakmak gerekiyor.

Şii mezhebinin Zeydi kolundan olan Husi aşireti, ismini 2004'te ilk isyanı başlatan Hüseyin Bedrettin El Husi'den alıyor.

25 milyonluk Yemen nüfusunun yaklaşık yüzde 30'unu oluşturan Husilerin lideri, 2004 yılında dönemin lideri Ali Abdullah Salih'e karşı ayaklanmıştı.

Aynı yıl Yemen askeri birliklerinin operasyonunda öldürülen Hüseyin Bedrettin El Husi'nin yerini kardeşi Abdül Malik El Husi aldı.

Husi hareketi, 2011'de Arap Baharı ayaklanmaları ile devrilen Salih'in yerini alan Abdurabbu Mansur Hadi'ye de karşı çıktı.

Ülke yönetiminde daha fazla söz sahibi olmak isteyen Husiler, Yemen'i 6 bölgeye ayırmayı öngören anayasa tasarısını reddederek, kendilerine daha fazla söz hakkı doğruacak olan iki bölgeli yapıya geçiş çağrısı yapıyordu.

2014'ün son aylarında Husilerin ayaklanması hızla büyüdü ve başkent Sana'ya kadar ulaştı.

Devlet Başkanı Hadi'yi 'Batı yanlısı Amerikan piyonu' olmakla suçlayarak görevden aldıklarını ilan eden Husiler, parlamentoyu da feshedip bir 'Devrim Komitesi' kurdu.

Ancak şu ana kadar uluslararası anlamda Husi hükümeti tanınmış değil.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ülkenin meşru hükümetinin Abdurabbu Mansur Hadi yönetimi olduğunu söylüyor.

Türkiye, ABD ve Avrupa Birliği üyeleri dahil çok sayıda ülke Yemen'in başkenti Sana'daki büyükelçiliklerini kapattı.

Husilerin temsil ettiği kesim nüfusun yarısından az. Ülkedeki Sünni çoğunluk, Şii Husi hareketine kuşkuyla yaklaşıyor.

Husilerin başkenti ele geçirmesini protesto etmek isteyenlere ise Husi milisleri izin vermiyor.

Geçtiğimiz hafta Pazar günü ülkenin batısındaki Ibb kentinde düzenlenen Husi karşıtı protestoyu milisler göstericilerin üzerine ateş açarak dağıttı.

Olay sırasında bazı protestocuların Husi milisler tarafından alıkonulduğu da belirtildi.

Washington, El Kaide örgütünün en tehlikeli yapılanmasının Yemen'de olduğunu düşünüyor.

Husilerin son ayaklanmasından önce de Arap Yarımadası'ndaki El Kaide olarak bilinen Yemen El Kaide'si bölgede çok sayıda kişinin ölümüne neden olan saldırılar düzenliyordu.

Ancak ülkenin büyük bir siyasi karmaşanın içine düşmesi ve devlet sisteminin çökme noktasına gelmesiyle El Kaide'nin Yemen'de daha da güçlenebileceği endişeleri var.

Washington Post gazetesinde geçtiğimiz hafta yer alan bir analizde Husilere karşı olan Sünnilerin de El Kaide'ye destek vermeye başladığı belirtildi.

Yemen'deki El Kaide yapılanması son karışıklıktan önce de Husi hareketine karşı eylemler düzenliyordu. Örgüt militanları geçen yıl 14 askeri Husi olduğu iddiasıyla başlarını keserek öldürmüştü.

El Kaide, Husilerin Devlet Başkanı Hadi karşıtı protestoları sırasında da başkent Sana’da intihar saldırısı düzenlenmiş ve 47 Husi'yi öldürmüştü.

Husi hareketi her ne kadar kendisini Şii mezhebi üzerinden tanımlamaktan kaçınsa da, oluşumun İran'ın desteğini aldığı iddiaları oldukça yaygın.

Yemen'in komşusu Suudi Arabistan'ın ise ülkedeki Sünni hareketi desteklediği iddia ediliyor.

İngiltere merkezli düşünce kuruluşu Chatham House'tan Peter Salisbury, Yemen'i ele aldığı bir makalede 'Bölgesel etkisini artırmak için birbiriyle rekabet eden İran ile Suudi Arabistan'ın bu yarışı, iki ülkenin çatışan karşıt grupları desteklemesine yol açıyor. Buna Yemen'deki durum da dahil' yorumunu yapıyor.

Hem İran, hem de Suudi Arabistan ise Yemen'deki gelişmelere doğrudan müdahale ettikleri iddialarını reddediyor.

Riyad: Ne gerekiyorsa yapılacak

Cubeyr, 'Suudi Arabistan'ın, komşu ülke Yemen'in halkını ve Yemen'in meşru hükümetini korumak için ne gerekiyorsa yapacağını' söyledi.

Washington'da konuşan Cubeyr, hava saldırılarını kapsayan operasyona Körfez ülkelerinin de destek verdiğini söyledi.

Suudi Basın Ajansı tarafından yayınlanan açıklamaya göre Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri, Hadi’nin yardım çağrısına yanıt vereceklerini söyledi.

Bu ülkeler, Hadi’nin müdahale çağrısında bulunduğu Körfez İşbirliği Konseyi (GCC) üyesi.

Operasyon ardından patlama seslerinin Sana'da ve Sana havaalanında duyulabildiği bildiriliyor.

Reuters haber ajansı ise Husilerin liderlerinden Muhammed el-Bukhaiti'nin 'Suudi Arabistan'ın Yemen'deki saldırısının bölgede geniş çaplı bir savaşı başlatabileceğini' söylediğini aktardı.

ABD'den destek

ABD’de ise Beyaz Saray sözcüsü Bernadette Meehan, Başkan Barack Obama'nın operasyona lojistik ve istihbarat desteği sağlama yetkisini verdiğini söyledi.

Gün içinde Yemen Dışişleri Bakanı Riyad Yasin Abdullah, Cumhurbaşkanı Hadi'nin ülkeden kaçtığı iddialarını yalanlamıştı.

BBC'ye konuşan Abdullah, Hadi'nin hala Yemen'de olduğunu söyledi.

Abdullah, ülkesindeki sorunun müzakerelerle çözülmesi umutlarını kaybettiklerini belirtti.

Daha önce başkent Sana'yı ele geçiren isyancı Şii Husiler, Hadi'nin kaçtığı ülkenin güneyindeki Aden kentine doğru ilerliyor.

Kent dışında yoğun çatışmaların sürdüğü, Husilerin Aden Havaalanı'nı ele geçirdiği bildirildi.

Havaalanı güvenlik gerekçesiyle kapatılmıştı.

Hadi'nin Aden'deki Başkanlık Sarayı savaş uçaklarınca bombalanmış, Cumhurbaşkanı'nın ise güvenli bir yerde olduğu açıklanmıştı.

Yemen Savunma Bakanı Mahmud es-Subeyhi'yi yakaladıklarını açıklayan Husiler, Hadi'nin yakalanmasına yardımcı olacaklara da 20 milyon Yemen Riyali (93 bin dolar) ödül vadetti.

İran Dışişleri, Riyad'ın Yemen'e askeri operasyonunun uluslararası hukuka ve egemenlik hakkına aykırı olduğunu söyledi, İranlı milletvekili Burucerdi, 'Ateş tüm bölgeye yayılacak' dedi.

Sağlık kaynaklarından alınan bilgilere göre, operasyonun yoğunlukla hedef aldığı Sana'nın kuzey bölgelerinde sivil kayıplar olduğu aktarıldı. Operasyonlarda 25 sivilin öldüğünü bildiren kaynaklar, 40 kişinin de yaralandığını ifade etti. Husilere ait el-Mesire televizyonu Sana'daki tüm sağlık personelinin acilen hastanelere gelip görev başında olmalarını istedi.

Dışişleri Bakanlığı'dan 'Ülkemize Suudi Arabistan tarafından önceden bilgisi verilen askeri harekatı destekliyoruz' açıklaması geldi. Açıklamada ayrıca Hutiler (Husiler) kınandı ve 'Yemen'de varılan tüm anlaşmaların yanısıra, 2201 sayılı BM Güvenlik Konseyi kararını da reddederek, Sana'dan ve Hükümet kurumlarından çekilmeyen Huti Hareketi milislerinin tek taraflı eylemlerini sürdürmesini ve meşru Cumhurbaşkanı Hadi'nin sığındığı ve geçici başkent ilan ettiği Aden'i ele geçirmek üzere askeri harekat başlatmasını şiddetle kınıyoruz' denildi.

CHA'nın verdiği bilgiye göre, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry'nin, Yemen'deki Husilere operasyon başlatan Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkelerinden mevkidaşlarını arayarak kutladığı bildirildi. 

Rusya Dışişleri Bakanlığı, Suudi Arabistan’ın Yemen’e yönelik operasyonundan ciddi şeklide kaygılandıklarını, askeri operasyonun hemen sona erdirilmesini ve tarafların diyalog başlatmasını istedi.

Arap Birliği bir süredir oluşturmayı tartıştığı ortak Arap ordusu fikrini, Yemen'deki Şii Husi ilerleyişi sonrasında hayata geçiriyor. Hazırlanan taslak, yarın Suudi Arabistan'da toplanacak Arap Birliği zirvesinde oylanacak.

Taslak ilk olarak Arap Birliği’ne üye ülkelerin dışişleri bakanları tarafında görüşülerek kabul edildi.

Oluşturulacak ortak gücün görevini, 'terörle ve terör örgütlerinin faaliyetleri ile mücadele için acil müdahale etme, barışın korunması çalışmalarına destek verme, insani yardım faaliyetlerinin ve sivillerin güvenliğini sağlamanın yanı sıra güvenliği koruma ve Arap ülkeleri arasında karşılıklı bilgi paylaşımı konusunda işbirliği' olacak.

Taslak yarın başkent Riyad’da toplanacak Arap Birliği zirvesinde oylanacak.

Hadi Riyad'da

Cumhurbaşkanı Mansur Hadi Çarşamba günü Husilerin kuşatması altındaki Aden'deki Cumhurbaşkanlığı Sarayı'ndan ayrılarak açıklanmayan güvenli bir yerde saklanmıştı. Hadi, Cuma günü Riyad'da Arap Birliği zirvesine katılacak.

Zirve öncesinde konuşan Arap Birliği Genel Sekreteri Nebil Arabi, Şii Husileri kınayarak bunun bir darbe olduğunu söyledi. 

Kaynak: BBC Türkçe Al Jazeera ve ajanslar