30 Liraya Yükselerek Gündem Olan Soğan Fiyatının 10 Maddede Son 5 Yıllık Serüveni
Son günlerin gözdesi, enflasyon suçlusu, zam şampiyonu, tencerelerin hâkimi, yemeklerin lezzeti: Soğan!
Kimi markette 30 TL'ye satılırken, halkın pazarında 20 TL etiket bulan, geçen yıllarda depoları basılan soğan, çok uzakta olmayan bir geçmişte kalabalık ailelerin çuval çuval aldığı biri üründü. 'Yemeğin salçalısı' gibi deyimlerimiz olsa da soğansızını düşünemeyiz bile. Peki o halde her tencerenin pembeleşeni, harcının ana neferi, mutfakların görseli olan bu temel ürün nasıl bu fiyatlara ulaştı?
Geçen günlerde 20 TL'ye erişen fiyatlarla soğan gündemini başlattığımız için de gururla paylaşımımızı sunarak başlayalım.
TÜİK verilerine göre, Türkiye kuru soğan üretiminde kendine yüzde 114,7 oranında yeterli bir ülke. Ülkede kişi başı yıllık soğan tüketimi 23,1 kilo olurken, dünyada soğan üretiminde ilk 5 ülkenin içinde olduğumuz gibi ihracatta da ilk 6 ülkeden biri oluyoruz. Peki neden yaşıyoruz? Tarım dünyasının önemli habercisi Ali Ekber Yıldırım, detaylı analiziyle 10 maddede bugüne nasıl gelindiğini anlatıyor.
Kaynak: Kuru soğanda 25-30 liralık fiyat, tarımdaki başarısızlığın faturası
1. Fiyatların ithalat yaparak düşürülmeye çalışılmasıyla süreç başlıyor.
2018 yılında da soğan fiyatları gündeme gelmişti. Mayıs ayında iklim koşullarıyla da destekli üretimde azalma, hastalık ve depolardaki artışla görülen çürümeler arz edilen soğan miktarında azalma oluşturdu. Markette ve pazarda 1,5-2 TL'den 5 TL'ye yükselen fiyatlar dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi'nin artışlara engel olması için ithalat yapacaklarını açıklamasıyla fiyatlar düşürülmeye çalışıldı. 'Bugün kuru soğan fiyatı 5 yıl öncesinin 5 katı' olurken, geçici çözümler yani ithalat duruma çare olmamış görünüyor. Hiç bir gıda ürününde olmadığı gibi.
2. Merkez Bankası da enflasyon için soğanı suçladı.
2018 3. Enflasyon Raporu'nda Merkez Bankası, gıda enflasyonunda artışın önemli nedenlerinden biri olarak kuru soğan fiyatını işaret etti.
3. Yaşı yetenler hatırlar: Depo baskınları, soğan tüccarlarının suçlu ilan edilmesi haber bültenlerinin ana konusu oldu.
Artan soğan fiyatları Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın da harekete geçirdi ve soğan depolarına baskınlar düzenlendi, stoklarında soğan olan tüccarlar terörist ilanına varana kadar suçlandı.
Medyada hemen her gün farklı baskın haberleri yer alırken, adeta narkotik operasyonları misali soğan başlıkları atıldı: “Yapılan baskın sonucu 30 ton soğan ele geçirildi.”
21 Kasım 2018, Cumhurbaşkanı Erdoğan, muhtarlar buluşmasında konuşmasında soğana yer verdi.
Patatesi stokluyorsunuz. Soğanı stokluyorsunuz, sebzeyi, meyveyi stokluyorsunuz. Bundan sonra aldığımız ihbarlar sebebiyle bütün bu stokların yapıldığı depoları basacağız. Kimse benim vatandaşıma, benim halkıma pahalı ürün yedirme hakkına sahip değil, bu böyle biline. Ondan sonra da ne diyorlar, hastalıklı, çürüdü. Ya sen çürüttün be. Sen hastalıklı hale getirdin. Bunlar havasız kalınca ne olacak, tabii ki çürüyecek. Onun için asla taviz yok.
4. Peki soğan depolamak suç muydu?
Türkiye’de soğan ekim ve hasadı yılda iki dönem halinde yapılıyor. 'Turfanda ve depolanabilir' olmak üzere biri Eylül-Ekim'de ekilip, Nisan-Mayıs'ta hasadı yapılır. Bu soğan, turfanda olur kısa gün soğanı olarak tüketilir, depolanamaz. 'Uzun gün soğanı' ise Ocak, şubat, mart aylarında ekilip, Temmuz-ağustos-eylül aylarında hasat edilir ve depolanır: 'Çünkü sonbahar ve kış döneminde bu soğanlar piyasaya arz edilerek tüketilir. Depolanmazsa yiyecek soğan olmaz. Fiyat artar.'
5. İthalat vergisinin sıfırlanarak kapıların açılması soğana çare olmadı.
2018'de depo baskınları fiyat düşürmeye yetmeyince ithalatın kapısı sonuna kadar açıldı. 15 Ocak 2019 tarihli Resmi Gazete’de yerel seçimlerden önce kararname ile soğanda yüzde 49,5 olan gümrük vergisi şubat sonuna kadar sıfırlandı.
6. İthalat serbest kalırken, ihracat izne tabi oldu.
Dönemin Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, soğan ve patates ithal etmemek için ihracatı izne bağladıklarını söyledi. İthalat serbestçe yapılırken, 7 Ocak 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan tebliği ihracat iznine bağlandı.
İthalat serbest, ihracat fiili olarak durdurulunca 2020 yılı Nisan ayında üreticide soğanın kilosu 1 TL'nin altına indi. Tarladan toplama maliyetinin de altına düşen fiyatlar büyük sorun oluşturdu.
7. Pandemide tüketim azalırken, fiyatlar geriledi.
Mart ayında Türkiye'de ilk vakanın görülmesiyle herkes eve kapandı. Özellikle restoran, lokanta ve otellerde kapanma ile soğan tüketimi de düştü. Irak Tarım Bakanlığı'nın da Mart 2021’de soğan ithalatını yasaklamasıyla Türkiye’nin soğan ihracatında ilk adres olduğundan üretici büyük darbe yedi. Fiyatlar düştü, üretici zarar etti, soğan ekimi de azaldı.
8. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) depolardaki soğanları aldı.
Pandemide restoran ve turistik işletmeler kapanınca tüketim azalmasıyla depolarda bekleyen soğanlar dururken, yeni ürünler yetişti. Üretici tarlada hasat yerine maliyetin artmaması için ürünle birlikte sürdü. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, “İVEDİ” damgasıyla 8 Nisan 2021’de 81 İl Valiliği’ne yazı göndererek elde kalan soğan ve patatesleri TMO'un alacağı yazıyı imzaladı. Bu alımlar İl Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca Valiliklerin de gözetiminde, ihtiyaç sahibi tüketicilere ücretsiz olarak dağıtıldı.
9. Üretimin azalması yeniden soğan fiyatlarını fırlattı.
Günübirlik çözümler üretildiğinden TÜİK'e göre 2021 yılında 2,5 milyon ton olan üretim, 2022 yılında yüzde 6 oranında düştü. Gerçekte ise rakamların daha farklı olduğu iddia edilirken, pandemi bitiminde de tüketim hızla arttı. Ancak depolarda çürüyen soğanlarla arz miktarı azalınca soğan fiyatı 10 TL'nin üzerine çıktı.
10. İhracata yine bir kısıtlama gelince de yeni yükseliş kaçınılmaz oldu.
Kasım 2022’de İzmir İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden Ege İhracatçı Birlikleri’ne gönderilen yazıda “Bazı Tarım Ürünlerinin İhracatına İlişkin Tebliğ” kapsamında taze patates ve kuru soğan ihracatına kısıtlama getirildi.
8 Mart 2023’te de Resmi Gazete’de yayınlanan tebliğde bazı tarım ürünlerinde dönemsel olarak ihracatı düzenleme yetkisi Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan Ticaret Bakanlığı’na verildi. Ticaret Bakanlığı da 25 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlana tebliğ ile kuru soğanın da içinde olduğu 6 ürüne “ihracatı kayda bağlı mallar listesine” alarak kısıtlama getirdi.
Soğanda sonuç bu 👇 oldu.
Yorum Yazın
Piyasa yatırım haberleri.... dolar altın borsa soğan..... .... 🤪🤪🤪
Parayla da bulamıyoruz, dün 3 tane market gezdim. İlkinde hiç yoktu. İkinci markette olanlar hep yumuş yumuştu, içleri gitmiş. 3. markette az miktarda bulabi... Devamını Gör
neyse soğan midemi yakıyordu zaten yemeyiz artık...