İdam Cezası: Kim Yasaklıyor, Kim Uyguluyor?

Türkiye'de 15 Temmuz darbe girişiminden sonra idam tartışmaları yeniden gündeme gelmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan meydanlardaki 'idam isteriz' sloganları üzerine 'Millet ne istiyor, idam. Öyleyse parlamento bunu görüşmek durumunda' demişti. 

Peki dünya genelinde idam cezası uygulayan kaç ülke var ve sistem nasıl işliyor?

BBC Türkçe'de yer alan habere göre; 1998 yılında dünyada ölüm cezasını kaldırmış olan ülkelerin sayısı sadece 35'ti. Bugün bu sayı bunun üç misli.

Fakat idamı hala bir ceza olarak uygulayan 39 ülkede bu ceza çok daha sık uygulanmaya başladı. Bu ülkelerin çoğunluğu Afrika, Orta Doğu ve Asya'da fakat ABD de bu ülkeler arasında.

Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International) 2015 yılında idam edilen insanların sayısının 1989 yılından bu yana en yüksek düzeyine ulaştığını bildiriyor.

Bu idamların yüzde 90'ı üç ülkede gerçekleşiyor: İran, Pakistan ve Suudi Arabistan.

Çin bu konudaki istatistikleri vermeyi reddettiği için bu rakamlar Çin'i kapsamıyor.

Ne var ki birçok ülkede idam cezası hala resmen kaldırılmış değil.

Altı ülkede idam cezası çok olağanüstü suçlarda kullanılıyor. Bunlardan biri de idamın 'soykırım' ve 'savaş zamanı vatana ihanet' suçlarına uygulandığı İsrail.

Genellikle idam cezasını resmen kaldırmamış olan birçok ülkede, cezanın yıllarca kullanılmadığına da tanık olunuyor.

Örneğin ölüm cezasının sadece savaş sırasında askerlerin işlediği suçlara verilebildiği Brezilya'da 1855 yılından bu yana kimse idam edilmemiş.

Fakat idam cezasını düzenli olarak uygulayan ülkelerden daha büyük, 49 ülkelik bir kategori var ki bunlarda idam hala hukuk sistemi içinde bazı suçlara verilebilen bir ceza ve bu ülkelerin yarısı son beş yıl içinde en az bir idam cezası uygulamış.

Kağıt üzerinde idam cezası hala kalkmamış olan ama minimum on yıldır kimseyi idam etmemiş ülkelere 'uygulamada idamı yasaklayan ülkeler' deniyor.

Ölüm cezasına karşı dünya çapında hukuki kampanya yürüten, itirazlar için avukat desteği sağlayan Death Penalty Project'den Parvais Jabber, uygulamada idamı yasaklayan ülkelere tipik bir örneğin Kenya olduğunu söylüyor.

BBC'ye konuşan Jabber, 'Kenya'da cinayet ve ağır hırsızlık gibi birçok suç için idam cezası öngörülüyor. Bu sebeple Kenya cezaevlerinde idam cezası almış 4 bin kişi var. Ama ülkede 30 yıldır kimse idam edilmedi' diyor.

Jabber bir başka örneğin de Karayiplerdeki 12 ülke olduğunu, buralarda da çok sayıda idam cezası almış mahkum olduğunu fakat cezanın infaz edilmediğini anlatıyor.

İnsanların idama mahkum edilip cezalarının infaz edilmemesi halinin sebeplerinden bir tanesi, uluslararası hukuk örgütlerinin infazlara karşı başka ülkelerden örnekler de vererek ciddi itirazlar getiriyor olmaları.

Örneğin Belize'de 1999 yılında bir ölüm cezası, diğer Karaip ülkeleri, Afrika ve Güney Doğu Asya'daki örneklere dayanılarak yapılan itirazlar neticesinde, müebbet hapse çevrilmiş.

Ne var ki, bazı başka ülkelerde eğilim tersine olmuş. Örneğin uygulamada idam cezasını hayata geçirmeyen ülkeler listesindeki Çad, yeniden infazlara başlarken Maldivler ve Tacikistan da başlayacaklarının sinyallerini veriyorlar.