Ercan Altuğ Yılmaz Yazio: Ebeveynler için Oyunlaştırma 2
Ve işte belki de hepimizin oyunlaştırmayla karşılaştığı ilk an!
Oyunlaştırma gerçek hayattaki motivasyonel problemleri oyun mantığıyla çözmektir diyebiliriz ve bu tanıma göre bir problem olmalı!
İşte size problem: Faydalı bir yemeği yemeyen bir çocuk!
Annelerimiz de dünyanın en başarılı oyunlaştırma uzmanlarıdır hep derim. Çalışan bir taktiği devamlı akılda tutarlar ve deneme-yanılma geliştirerek uygulamaya devam ederler. Yüzyıllardır da biz küçükken, yemeklerimizi yok uçak hangara girecek, yok düştü, yok uçtu derken bir bakıverdik normalde yemediğimiz mama ağzımızda :) İşte oyunlaştırma çalışıyor :)
Her şeyde olduğu gibi ebeveynlikte de oyunlaştırma, motivasyon ve davranış şekillendirmek için kullanılabilecek en başarılı disiplinlerden biridir. Normal şartlarda çocukların yapmayacağı şeyleri, seve seve yapar hale gelmelerini ancak oyunlaştırma ile yapabilirsiniz. Markete gittiniz, çocuğunuz yakanızı paçanızı çekiştiriyor, hadi hadi diyor ya da zararlı yiyecekler istiyor, sürekli mızmızlanıyor.
Bunun için harika çalışan bir örnek;
Ebeveyn alışveriş yaparken, çocuğu sanki kendisi arabayı sürüyormuş gibi bir arabanın içinde tutmak. Çocuk arabaya kendisi yön veriyormuş gibi hissettiğinden artık alışverişler daha keyifli hem sizin hem çocuğunuz için. Bu yöntem standart bir AVM alışveriş marketlerinde uygulanan bir yöntem oldu. Çünkü basit ama çalışıyor :)
Oyunlaştırma temelde motivasyon kavramına hizmet etmektedir ve bunu yaparken çeşitli yöntemlere başvurur:
Ödüller
Ödül en güçlü ama bir o kadar da tehlikeli bir oyunlaştırma kurgusudur. Çok iyi bir dışsal motivasyon oluşturucusu aynı zamanda davranış bozucusu da olabilir. Kendi kendine çok güzel çizim yapan bir çocuğunuz olduğunu varsayın. Babası olarak size bu çizimleri getirdiğini ve sizden geri bildirim beklediğini düşünün. Siz bunun karşılığında iyi niyetle de olsa çeşitli ödüller verdiğiniz anda o çizimlerin kalitesi düşecek, yapılış süresi azalacak ve çocuğunuz ödül için daha kötü çizimlerle yanınıza gelmeye başlayacaktır.
Yani ödül, aslında kontrolsüz olduğunda ‘var olan desteklemek istediğiniz bir davranışı’ da bozabilir. Ödül için çocuğa belki her gün bir adet güzel çizim yaparsa hafta sonu bir resim sergisine götürme ya da çizim kursuna yazdırma gibi uzun vadeli ve süreci destekleyici ödüller verilmelidir. Gabe Zichermann’ın SAPS Ödül tipleri burada göz atmak isteyeceğiniz bir model olabilir.
Görev
Bir hayvanat bahçesi ziyaretinde üç yaşındaki çocuğunuzun eline bir sopa alıp etraftaki nesnelere vurduğunu düşünün. Siz artık onu kucaklayıp eve götürmek istiyorsunuz ancak çocuğunuz buna pek yanaşmıyor. Oyunlaştırma yöntemleriyle bu sorunu da çözebiliriz. Siz de elinize bir sopa alıp, çocuğunuz gibi çevredeki nesnelere vuruyor gibi yapabilirsiniz.
İlk başlarda sizi takip bile etmeyebilir ancak sonrasında ona hanginizin daha sert vurduğunu sorup meydan okuma yaratabilirsiniz. Çocuğunuz medyan okuma ile oyunlaştırma dizaynının içine girmiş olacak. Aşama aşama ilerleyip sonrasında, çıkışın yakınında bir ağaca ilk kimin vuracağı ilgili bir mücadele yaratın.
Ağaca kadar koştuktan sonra çocuğunuz yorulacak ve sizin onu kucağınıza almanızı isteyecektir. Ya da yarışı arabaya kadar devam ettirip arabada ona küçük bir ödül verebilirsiniz. Emin olun arabaya daha hızlı bir şekilde gelecek ve rahat bir yolculuk yapmış olacaksınız. Ama mutlaka bu süreçte pasif oyuncu olun ve çocuğunuzun yenmesine izin verin.
Rol Değiştirme
1930’lu yıllarda yapılan bir araştırmada, 4-5 yaşındaki çocukların harekesiz olarak 2 dakika kalabildiği, ancak onlara bir rol verildiğinde bu sürenin 11 dakikaya kadar uzayabildiği gözlemlenmiştir. ‘Şimdi sen bu ülkeyi koruyan en büyük güçsün, şu şekilde korumalık yapmalısın’ gibi basit bir cümle ile 5 kattan daha fazla etkili olabiliyorsunuz. Bu inanılmaz değil mi? Sadece basit küçük bir cümle.
Yetişkinler ise 7 yaşında bir çocuk gibi düşündüklerinde yaratıcılıkları iki kat artmakta. Çocuklara bir senaryo içerisinde bir plan yapmaları istendiği zaman, yapılan plana, yarattığı karakter içerisinde 45 dakikadan fazla kendi motiveleri dahil oluyor. Diğer türlü bu zaman 10 dakikanın altına düşüyor. Eğer plan içerisinden çıkmak isterlerse de bunun kendi planları olduğu onlara hatırlatılıp, rollerine dönmesi kolaylaşıyor.
Geri Bildirim
Geri bildirimler ile motivasyon ve davranış değişikliği güçlü bir şekilde sağlanabiliyor. Geri bildirim özellikle istenilen davranışın pekiştirilmesinde ve istenmeyen davranışın azaltılmasında birçok eğitimci için en değerli ve basit oyun mekaniğidir.
Eğitimlerde de doğru davranışlarda bulunan çocuklara anında olumlu bir geri bildirim verme, “Aferin Zeynep arkadaşınla silgini paylaştın tebrik ederim” gibi, çok çok etkili bir yöntemdir. Geri bildirim teşekkür etmekten başlayıp çak bir beşlik, göz kırpma gibi bir vücut diline kadar yaygınlaşabilir. Sadece nedenini mutlaka paylaşmanız ve diğer tüm katılımcılarında duyması gerekmektedir.
Geri bildirim ile övgü karıştırılmamalıdır. Geri bildirimin tehlikeli olduğu bir durum övgüdür. Çocuğun gösterdiği performans değil de kendisi övülürse, bir sonrakinde daha düşük performans göstermesine ve davranışlarında tutarsızlığa sebep olur.
Bunun için;
1) Kişileri değil, kişilerin yaptığı övülmeli
2) Övgü olabildiğince spesifik olmalı
3) Yapmacıklıktan sakınmalı
4) Bir yarışa sokacak övgüler yapılmamalıdır
Örnek vermek gerekirse.
Yanlış Övgü: “Akıllı çocuk”
* Çocuğu kendi zekasıyla ilgili mücadeleye sokar
* Kendisini başarısız olmayacağı basit şeylere yönlendirir.
Doğru Övgü: “Yapış seklini sevdim.”
* Çocuk, değişik yollar deneyerek yaratıcılığını artıracaktır.
* Övgü ile, zeka testi değil, işi becerebilme hissi duyacaktır.
* Eleştiri almadan öneri getirebileceğini hissedecektir.
Eleştiri
Reddedilme korkusuna sahip kişiler, eleştiriyi reddedilme olarak hissedebilirler. Yaşları 11 ve 17 arasındaki 25 kız çocuğunun, annelerinin eleştirisi üzerine yapılan beyin aktivitesi incelemesinde, beynin üç bölgesi incelenmiştir. Negatif duyguların üretildiği limbik sistem, duyguları düzene sokan alın korteksi ve başka bakı açılarını anlayan şakak ve parietal kavşak lobu.
İncelemenin sonucunda; duygu kontrolü ve empati ile ilgi alanlarda aktivitelerin azaldığı, negatif duyguların arttığı gözlemlenmiştir. Çocuk yanlış bir davranış yaptığında tıpkı övgü de bahsedildiği gibi sadece yapılan iş eleştirilmeli çocuk ile eleştiri özdeşleştirilmemelidir.
Yanlış eleştiri: Seni dikkatsiz çocuk, yine kırdın bardağı.
*Dikkatsiz kelimesini kendisine yapıştırır ve her şeyde dikkatsiz biri olduğunu düşünür.
*Bir şeyler taşımaktan çekinir
*Özgüveni sarsılır
Doğru eleştiri: Dikkat etmediğin için düştü değil mi bir daha ki sefere daha dikkatli olalım. (Hatta Neden düştü bir fikrin var mı? diye soru sorup dikkat etmediğini kendisinin fark etmesi sağlanmalıdır)
*Sadece o an dikkat etmediğinin farkına varır
*Bir sonraki denemede buna dikkat etmeye çalışır
*Kendisini dikkatsizlikle özdeşleştirmez
Bağımsızlık
Çocukların bağımsız hareket ve sorumluluk almalarını güçlendirmek için seçimlerin onlara ait olduğunu ve sonuçların da onları ilgilendireceğini anlamalarında yardımcı olmalıyız. Ama önce onlara gerçek seçenekler sunulmalı.
Aşırı kontrolcü ebeveynlerin çocukları keşfetme duygusunda eksik kalır. Çocukları için bu konuda başarılı yöntemlerden biri rol değiştirmektir. Çocuklara ailelerine ve öğretmenlerine ödül veya ceza verme yetkisi verilirse, bağımsız davranmayı hissedeceklerdir. Bu durum çocukların zayıf, yetersiz ve alçak hissetmelerini önler.
Mesela bir akşam 1 saatliğine çocuğunuz ebeveyn, siz ise çocuk olun. Ama bunu gerçek manada rollere girerek yapın. Hem sizin duygularınızı anlamasına izin vermiş hem de kendisini güç ve söz sahibi hissetmesine yardımcı olmuş olursunuz. En önemlisi empati yeteneğini geliştirirsiniz.
Rozetler
Rozetler şekil değiştirse de gerçekten çok çalışan bir sistem. Zaten dünyada da en geçerli oyunlaştırma modeli olan askerlikte tamamen rozetler üzerinden kurgulanmış. Özellikle ilkokulda da okumayı sökene kurdele, ödevini yapana çıtçıtlı yıldız gibi alışılmış ve beğenilen rozet sistemleri çocukları motive etmeye devam ediyor.
Bunların da yanında okul öncesinde de siz de istediğiniz basit anlık davranışlarda rozetleri kullanabilirsiniz. Tabi ki fiziksel rozet takmak biraz zor ve tehlikeli olabilir, yutma gibi durumlardan, ancak ben evdeki bazı kartvizitleri rozet haline getirip yakasına asıyordum, ya da annelerin bazı takıları, nazarlıklar rozet olarak gayet güzel konumlandırılabilir, yeter ki iyi bir neden olsun.
Rozet sistemi artık birçok yetişkin oyunlaştırmasında da dijitalde keşfedilirken, Disney Junior’ın Miles isimli fütüristtik çizgi filminde de Holo-Bagdes isimli bir rozet her bölüm sonunda bir başarı yapıldığında mini bir törenle dijital olarak takılıyor. Bu çizgi filmi izleyenler büyüdüklerinde de rozet bekleyeceklerdir :)
Son olarak gelin bir örnekle bitirelim. Uzun bir yolculuğunuz var ve bu yolculuğa 5 yaşlarında yerinde durmak bilmeyen çocuğunuz ile birlikte katılıyorsunuz. Haydi ağaçları saydıralım, arabaları saydıralım, plaka toplasın gibi basit oyunlar zaten oynarsınız. Ama bir süre sonra sıkıcı gelmeye başlayacaktır çünkü sonu yok. Burada yine oyunlaştırmayı devreye
sokabilirsiniz.
Game dediğimiz gamification design için öyle bir tasarım olmalı ki çocuk yolculuğun bir parçası hissetmeli. Mesela ”3 kırmızı araba sayarsan sana istediğin yerde 15 dakika mola verme hakkı.” Ona, çikolata gibi birden çok kazanınca vazgeçebileceği ya da oyuncak gibi sadece ödül için motive olacağı bir kazanım yerine bir sürücü rolü paylaşarak yolculuğu da içselleştirmesini sağladınız. Bunları puan, rozet ve seviye gibi mekaniklerle desteklerseniz yolculuğunuzu güzel bir şekilde oyunlaştırmış olursunuz.
Rozetleri, seviyeleri isimlendirirken de lütfen eğlenceyi unutmayın, Yolların yıldızı, kitap kurdu, mola müfettişi, hava uzmanı gibi :). Vardığınız yerde de “işte yollların yıldızı geldii bakıın” gibi destekleyici sözler söyleyerek motivasyonunu bir sonraki oyunlaştırma için de arttırmış olursunuz.
Oyunlar çocukların dilidir. Onları büyüklerin dünyasına taşırken iletişimi o dil üzerinden yaparsak, her şey ne kadar farklı olacak bir bak. Sıkıcı bir araba yolculuğunu biz yapıyoruz onu yanımızda taşıyoruz, hayvanat bahçesinden kendi işimiz için biz çıkmak istiyoruz o da bizimle gelsin istiyoruz, markette bizim işimiz var ve onu da yanımızda sürüklüyoruz. Kendi dünyamıza onları ancak onların dilleriyle konuşarak alabiliriz. Sadece biraz oyunlaştırma! Sizde eğleneceksiniz ve pozitif sonuçlarını aldıkça çok şaşıracaksınız.
Bu yazı Gamfed Türkiye Gönüllülerinden Mualla Yılmaz’ın katkılarıyla yazılmıştır.
Yorum Yazın