Enflasyon Gerçekten Düştü mü? Baz Etkisine Düşüş Denilebilir mi?
Türkiye'nin enflasyonla mücadelesinde dün bir eşik geçildi. Boynunu büktü diyen de oldu, diz çöktüreceğiz diyen de, düşüş trendine girdik diyen de! 1,5 yılın ardından Türkiye'de enflasyon 'baz etkisiyle' yükselişini durdurdu. Peki fiyatlarda gerileme görmezken, enflasyondaki düşüş, nasıl oluyor da oluyor? Bu da burada iktisat, finans ve matematik alanlarına okuryazarlık katkımız olarak bulunsun. Sayılarla anlatalım, grafiklerle de anlatalım, bir de yazıyla anlatalım hatta yer yer ekonomistler anlatsın. Ne dersiniz?
"Enflasyon nasıl hesaplanır?" kısmından başlarsak, bunu basitleştirelim önce.
Toplumda belli başlı ürünler ve hizmetler alınır. Ev kiralamak, ekmek, benzin, giyim eşyası almak, diş çektirmek, ev temizletmek gibi. Bunlardaki fiyat değişimleri hesaplanır. Hemen hemen hepsindeki yükseliş ya da düşüş de enflasyondur. Bunlar kullanım oranlarına göre 'ağırlıklandırılarak' endekslerle hesaplanır. Burada basit matematik anlatacağız.
Örneğin herkes evine ekmek alır ama herkes kirada oturmaz ya da herkes elektrik kullanır ama herkes doğal gaz kullanmaz. Bunlar için TÜİK vardır.
İstatistik bir yandan bir toplum bilimidir. Buna göre bir sepet yapılır. Gıda ve alkolsüz içecekler, Alkollü içecekler ve tütün, Giyim ve ayakkabı, Konut, Ev eşyası, Sağlık, Ulaştırma, Haberleşme, Eğlence ve kültür, Eğitim, Lokanta ve oteller, Çeşitli mal ve hizmetler şeklinde ana grupların altında da 409 ürün ve hizmet her ay farklı bölgelerden ve farklı periyodlarla toplanan fiyatlarla endeks bazında hesaplanır.
Bu grafikte 2020-2022 dönemi yıllık, yılbaşına göre birikimli ve 12 aylık ortalama ile TÜİK'in enflasyon hesaplamalarını görüyoruz.
Gelecek ay yeşil ve sarı çubukların eşitlenmesi lazım çünkü aynı dönemi gösterecekler. Uzun zaman sonra sarı çubuk da önceki aya göre gerilemiş. Nedenine gelelim.👇
Bunlar da 2020-2022 dönemi aylık enflasyon çubukları! En uzun boylular geçen yıl bu zamanlar gibi düşünülürse düşüş de burada başlıyor.
Önce Dr. Mahfi Eğilmez gibi basitçe anlatalım. Bu rakamlar geçen yıl ve bu yılın başında aylık enflasyon oranları. Geçen yıl kasım ayında, 3,51 olan enflasyon bu yıl kasım ayında 2,88 oldu.
Kabaca, Aralık 2022'de aylık enflasyon yüzde 13 dahi gelse bu enflasyon 'baz etkisiyle' düşecek. Dönemsel verilerde geçen yıla göre, geçen aya göre, 5 yıl önceye göre, 2013'e göre dediğimizde 'göre' olan tarih 'baz'dır. Kaynak: Mahfi Eğilmez
Buradaki sayıları basit bir anlatımla Kasım 2022 enflasyonu olan 84,39'dan gerçekleşenleri çıkarıp yerine beklentileri koyarsak Nisan 2023 enflasyonu yüzde 50 seviyelerine gelecek.
Ki şu dip notu da düşelim; 2020 ila 2021 Eylül arası 21 aylık enflasyon artış ortalaması yüzde 1,24 oranında gerçekleşmiş. Yüzde 2 de normal şartlarda yabana atılır bir durum değil yani.
Şöyle de düşünebilirsiniz; geçen yıl kasım ayı başında aldığınız 100 liralık ürün ayın sonunda 103,51 olmuş. Bu yıl kasım ayı başında 100 liraya aldığınız bir ürün ay sonunda 102,88 olmuş.
Şimdi de Prof. Dr. Hakan Kara gibi anlatalım. Hatta bırakalım kendi anlatsın👇"Baz etkisi nasıl hesaplanır?"
2022 Kasım yıllık enflasyonu %84,4
2021 Aralık’ta aylık enflasyonu %13,6 idi
Bu yıl Aralık’ta aylık enf. %2 gelirse
2021 Aralık hesaptan çıkıp 2022 Aralık girdiğinden 2022 yılsonu enflasyonu 84,4 - 13,6 + 2 =%72,8 olur değil mi ?
Yanıt: HAYIR
Çünkü aslen enflasyon endeksle hesaplanır. Yukarıda anlatılmaya çalışılan matematik sadece basit matematik ile finansal okur yazarlık kısmı. Hakan Kara, işin daha doğru hesaplamasını yapıyor. Bakalım doğrusu neymiş?
Doğru hesap için %değişim değil endeksten gitmek lazım.
Kasım 2021 TÜFE=100 olsun
Aralık 2021 TÜFE=113,6
Kasım 2022 TÜFE=184,4
Aralık 2022 aylık enflasyonu %2 olursa Aralık TÜFE 184,4*(1,02) = 188,1 olur
Bu durumda 2022 yıl sonu enflasyonu [(188,1/113,6)-1]*100 = %65,6 olur.
Bir de Alaattin Aktaş gibi anlatalım: "Baz etkisi sağolsun, matematik sağolsun!"
Fiyatlar artmaya devam edecek. Hem zaten fiyatların düşeceğini söyleyen de yok ki. Ama yıllık enflasyon oranındaki düşüş, sanki fiyatlar geriliyormuş gibi servis edilecek. Hem alıcı olduktan sonra niye edilmesin!
Bu matematiksel bir gerçek çünkü.
Yıllık artış hesabından yüksek oran çıkıyor, yerine düşük oran giriyor. Kaynak: Enflasyonda Yeni Dönem
Son benzetmeyi de Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu yapsın o halde!
Bir araba saatte 90 km hızla uzaklaşıyor (bu yıllık enflasyon), başka bir araba da onu 50 km hızla takip ediyor (bu da yıllık gelir artışı).
Giderek aradaki mesafe açılıyor (bu da alım gücündeki erime).
Öndeki araba yavaşlar 80-85 km hıza düşerse hala iki araba arasındaki fark açılmaya devam ediyordur. Kaynak: Büyük enflasyon demagojisi kapıda
Kısa ve net olarak; düşen değil ama daha az artan fiyatlar var... Sizce?
Bu içerikler de ilginizi çekebilir👇
Yorum Yazın
Bu enkazın kalkması en az 2 nesil sürer... 20 yılda 100 yıllık koca bir birikim eridi, gitti... Yazık... Yazık oldu gencecik fidanların hayallerine... Çok am... Devamını Gör
yorumalamak icin devletin verdigi veriler gercek olmali once ikincisi bunlar teoride ve de evet uygulamada boyle fakat Turkiye gibi ulkelerde beklemek absurd... Devamını Gör
ortalık sahtekar dolandırıcı kaypak namussuz kaynarken mi enflasyon düşecek siktirlan