İtaate Meyilli İnsanların Kandırılmaya Müsait Olduğunun Kanıtı: Ogborn Telefon Aldatmacası
Zaman zaman isteklerini yaptırmak için bizi etkilemeye çalışan insanlarla karşılaşıyoruz. Bu bir dolandırıcı olabildiği gibi, işyerindeki patronumuz ya da bir siyasetçi olabiliyor. Yasal bir otorite figürü emir verdiğinde insanlar bunu yerine getirmeye meyillidir. Sosyal psikoloji sosyal etki ve uyma başlığı altında buna sebep olan 'itaat' kavramını açıklasa da somut örnekler her zaman daha çarpıcı. Artık haberlerde görmeye alıştığımız, kendini polis olarak tanıtan insanlar tarafından kandırılanlar sadece bize özgü bir durum değil. Çok başkaymış gibi görünen ama altında aynı motivasyonların yattığı sarsıcı bir olay üzerinden bu tuzağa nasıl düşülüyor bir bakalım.
1. 2004 yılı Nisan ayı.
ABD'deki bir McDonald's restoranının telefonu çalar. Telefonu restoranın müdür yardımcısı Donna Summers isimli kadın açar. Kendini polis dedektifi olarak tanıtan adam restorantta bir sorun olduğunu söyler. Çalışanlardan biri restoranın parasını çalmıştır.
2. Polis çok net ifadelerle konuşur.
Şirket merkezi ve Summers'ın müdürüyle de konuştuğunu söyleyen polisin verdiği isimler doğrudur. Polis dedektifi paraları çalan kişiyi kabaca tarif edip genç bir kadın olduğunu söyler.
3. Restoranda bu kabataslak betimlemeyi andıran birisi vardı.
Müdür yardımcısı Summer da restoranda çalışan 18 yaşındaki Louise Ogborn'un bu tarife uyduğunu düşündü. Dedektif, Summers'a, çalınan parayı bulmak için hemen Louise'in üstünü araması gerektiğini söyledi. Aksi halde Louise tutuklanarak hapse atılacaktı. Üst araması hemen orada, restoranda, telefonda verilen talimatlara göre yapılmalıydı.
4. Müdür yardımcısı görev bilinciyle işe koyuldu.
Summers Louise'i restoranın arka tarafındaki küçük bir odaya aldı ve kapıyı kilitledi. Polis telefonda Summers'a, yapması ve söylemesi gerekenleri detaylıca anlatıyordu. Polisin talimatlarına uyan Summers, Louise'den üzerindeki elbiseleri çırılçıplak kalana kadar tek tek çıkarmasını istedi. Daha sonra tüm kıyafetleri bir çantaya koydu, çantayı da odanın dışına çıkarttı.
5. Louise ne olduğunu anlamamıştı bile.
Hırsızlıkla suçlanan ve korkuya kapılmış olan Louise oldukça sarsılmıştı ve ağlıyordu. Tam 1 saat boyunca türlü aşağılamalara maruz kalarak çırılçıplak bir biçimde bir odada ayakta dikilen Louise için kabus bitmemiş, hatta yeni başlıyordu.
6. Devreye Nix girdi.
Summers 1 saat sonra artık görevinin başına dönmesi gerektiğini söyleyince polis ondan Louise'e gözcülük etmesi için başka birini çağırmasını istedi. Bunun üzerine Summers nişanlısı Walter Nix'i aradı. Nix restorana geldi ve artık iyice kendini kaybetmeye başlamış olan, dehşet içinde ve çırılçıplak haldeki Louise ile odaya kapandı. Bu noktadan sonra işler iyice tuhaflaşmaya başladı.
7. Nix kendisine verilen emirlere Summers'tan daha katı bir şekilde uyuyordu.
Tam 3 saat boyunca telefondaki polisin direktifleri ile Nix Louise'e pek çok şey yaptı. Taciz ve aşağılama devam ediyor, polisin talepleri de artarak devam ediyordu. Polis, Louise'in çeşitli cinsel isteklere boyun eğmesi gerektiğini söylüyor, Nix de bunları yerine getiriyordu. Ayrıca polis arada Louise ile de konuşuyor, söylediklerini yapmadığı taktirde başına gelecekleri anlatıp gözünü korkutuyordu.
8. Neyse ki aklı başında biri olaya dahil oldu.
Saatler sonra telefondaki ses Nix''e yerini bir başkasını bırakmasını söyledi. Odaya çağrılan 58 yaşındaki restoran çalışanı Thomas Simms bu işte bir terslik olduğunu anladı ve müdür yardımcısı Summers ile konuşarak onu ikna etti. O esnada dedektif de telefonu kapatmıştı. Böylece Louise'in kabusu sona erdi.
9. Louise tek kurban değildi.
Yapılan soruşturma sonrası kendini telefonda polis olarak tanıtan kişinin 38 yaşındaki Floridalı David Stewart olduğu anlaşıldı. Evli ve beş çocuk babası olan Stewart, eski bir cezaevi gardiyanıydı. Bir alışveriş merkezinde güvenlik görevlisi olarak çalışmış hatta gönüllü şerif yardımcılığı dahi yapmıştı ve tabii ki polis dedektifi falan değildi. Stewart'ın 32 eyalette farklı zincirlere bağlı 70 restoranı aynı şekilde arayarak benzer şeyler yaptırdığı ortaya çıktı. Restoran yöneticilerinin tamamı kendilerini polis gibi arayan Stewart'ın talimatlarına uymuştu.
10. Bu iş Stewart'ın eğlencesiydi ve hiç zorlanmamıştı.
1999 ylından 2004 yılına kadar, eğitimli ve üst pozisyonlarda görev yapan onlarca insan otoriter bir sese ikna olup, polis olduklarını düşündükleri şahsın her istediğini yerine getirmişlerdi.
11. Yakalanmasıyla birlikte restoranlara yapılan aramalar bıçak gibi kesildi ve bir daha böyle bir vakayla karşılaşılmadı.
Buna rağmen yakalanıp yargılanan Stewart sadece ikinci dereceden delillere ulaşılabildiği için bir şekilde ceza almaktan kurtuldu. Summers şartlı salıverilirken nişanlısı Nix 5 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Olayın sonrasında pek çok psikolojik sorunla boğuşan Louise ise McDonalds'a dava açtı ve 6,1 milyon dolar tazminat almaya hak kazandı.
12. Uyma davranışı hem olumlu hem de olumsuz pek çok sonuç doğurabiliyor.
Bu ve benzeri durumlar psikolojideki 'uyma' davranışı ile ilgilidir. Uyma; 'Bir kişinin davranış ve hatta bazı durumlarda düşünce ve duygularını gerçek (somut) yada sosyal etki aracılığı ile değiştirmesi ve baskı yönüne doğru uyum göstermesi' demektir.
13. İtaat, çoğu zaman kişinin menfaatine olmayan sonuçlara gebedir.
Uyma davranışı türlerinden biri 'itaat'tir. Kişinin toplumsal nitelikteki bir uyarıcıya, gerektiği kadar incelemeden, çok fazla soruşturup sorgulamadan, doğruluğunu-yanlışlığını tartışmadan, eleştirmeden kesin bir uyma davranışı göstermesidir.
14. Hem Summer hem de Louise tek bir şeye kurban gitmişlerdi: Otoriter bir ses.
Summers daha sonra, aslında başta aklının biraz karıştığını ama telefondaki sesin son derece otoriter olduğunu, ikna edici bir biçimde konuştuğunu ve neticede söz konusu kişinin polis olduğunu düşündüğünü, polislere de itaat etmemiz gerektiğini söyledi. Louise ise; 'Benden daha üstün bir otoriteyi temsil ettikleri ve yasayla başımın dertte olduğunu düşündüğüm için korkmuştum' diye konuştu.
15. İnsanları kandırmak, sömürmek ve kendine menfaat devşirmenin birinci kuralı onla üzerinde otorite kurmak ya da kurduğuna onları inandırmaktır.
İtaat, uyma davranışı gösterenin, uyduğu kaynağın üstünlüğünü ve denetimini kabul etmesidir. Kendilerini polismiş gibi arayıp dolandıranların her söylediklerini yerine getirip bir ömür biriktirdikleri paralardan olan insanlar yalnız değil. Dünyanın her yerinde, insanlar farklı bir biçimde otoriteye itaat ediyor ve bunun sonuçlarını farklı şekillerde tecrübe ediyorlar. Dolandırıcıların olduğu gibi diktatörlerin başarısının sırrı da biraz burada yatıyor.
Yorum Yazın
E Türkiye'de de kaç tane insan telefondaki sese itaat edip evini barkını satmadı mı? Hatta bunlara savcılar bile dahil yani. Çok uzağa gitmeye gerek yok yani.
sonuç olarak kız dava açıp 6 milyon dolar tazminat kazanmış canım ülkemde böyle bi olay olsa o kızı televizyonlara çıkarıp rezil edip hayatını karartırlardı
Suçun en iğrenci mağdurun kişiliğini küçük düşüreni. Mağdurda kandırılmış, kullanılmış hissi doğuranı.