Kara Delik Etrafında Evrenin En Hızlı Rüzgarları Keşfedildi

Aralarında Erciyes Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünden Yrd. Doç. Dr. Nurten FİLİZ AK’ın da bulunduğu bir grup astrofizikçi, evrenin şimdiye kadar keşfedilmiş en hızlı rüzgarlarını bir süper kütleli kara deliğin etrafında gözledi.

Amerika Birleşik Devletlerinde bulunan Sloan Digital Sky Survey teleskobu ve Hawaii ve Şili’de bulunan Gemini ikiz teleskoplarından alınan mor-ötesi ışınımları inceleyen ekip, süper kütleli kara delikleri araştırmak için onların etrafındaki rüzgarların dinamiğini inceliyor. Evrenin bilinen en parlak cisimleri olan bu süper kütleli kara delikler etrafındaki madde ile beraber kuasar olarak isimlendiriliyor.

Araştırmanın başyazarı Kanada York Üniversitesinden Jesse Rogerson, “Keşfettiğimiz rüzgarların hızı saatte 200 milyon kilometreden daha fazla. Böyle bir hız dünya üzerinde gördüğümüz kasırgalara kıyasla 77. kategoriye karşılık geliyor” diyor.  Dünya üzerinde şimdiye kadar görülmüş en güçlü kasırgaların en yüksek hızı, saatte 300 kilometreye ulaşıyor. Kara delikler etrafında keşfedilen rüzgarların hızı ise bunun yaklaşık bir milyon katı. Dr. Rogerson sözlerine “Evrende bundan daha hızlı rüzgarlara sahip kuasarların da olduğunu düşünmek için elimizde veriler var” diye ekledi.

Astrofizikçiler, bazı kuasarların etrafında güçlü rüzgarların olduğunu 1960’lı yıllardan bu yana biliyorlar. Veriler, her dört kuasardan bir tanesinin güçlü rüzgarlara sahip olduğunu gösteriyor. Kuasarlar, etrafında disk şeklinde gaz ve tozun bulunduğu süper kütleli kara delikler içeriyorlar. Boyutları güneş sistemimizden daha küçük olsa da, yaptıkları güçlü ışınım sayesinde gözlenebilen evrenin sınırlarını oluşturuyorlar.

Yrd. Doç. Dr. Nurten Filiz Ak, “Bu kara delikler Güneş’in kütlesinden bir kaç milyar kat daha büyük bir kütleye sahipler. Etraflarında yeterince yakında bulunan her şeyi yutabiliyorlar. Bu yutma süreci de tıpkı bir-iki yaşında bir çocuğun kendi kendine yemek yemesine benziyor; tabağındakilerden çoğu etrafa saçılırken, az bir kısmı midesine gidiyor. Kuasarlar da etraflarındaki maddeleri yutarken güçlü rüzgarlar oluşuyor ve bu rüzgarlar sayesinde maddenin bir kısmını etrafa saçıyorlar. Biz de bu rüzgarları inceleyerek kara delikleri anlamaya çalışıyoruz. ” dedi.

Kanada York Universitesinden Pat Hall; “Bu kuasarda şimdiye kadarki en hızlı rüzgarı keşfettik, ayrıca çok daha yavaş olan bir başka rüzgarın da yeni oluştuğunu gözlemledik. Yeni oluşan rüzgarın hızı yaklaşık 140 milyon kilometre. Daha sonra neler olacağını görmek için bu kuasarı gözlemeye devam edeceğiz.” açıklamasını yaptı.

Çalışmayı yapan ekip, Sloan Digital Sky Survey tarafından keşfedilen birkaç yüz bin kuasar içerisinden seçtikleri 100 kadar örnek cismin daha ayrıntılı gözlemlerini elde ettiler. Ayrıntılı gözlemler için biri Hawaii’de diğeri Şili’de bulunan, Gemini isimli ikiz teleskopları kullandılar.  Her biri 8 metre çapında olan bu teleskoplardan alınan ayrıntılı veriler, kuasarlardan gelen mor-ötesi ışınımları incelemek için kullanıldı.

Süper kütleli kara delikler etrafında keşfedilen en hızlı rüzgarın özelliklerinin incelendiği bu çalışma, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society dergisinin internet sayfasında 20 Ocak 2016 tarihinde yayınlandı. Ekibin bu çalışmasının basılı halinin yayınlanma tarihi ise  21 Mart 2016. .

Bu çalışmanın temel amacı, kuasar rüzgarlarının nasıl oluştuğunu ve  onların dinamiğini incelemek. Bu sayede kara deliklerin nasıl büyüdüğünü ve beslendiğini araştırmak.

Dr. Rogerson, “Kuasar rüzgarları, içinde bulundukları galaksilerin yapısında önemli değişiklilere yol açıyor. Galaksilerin oluşum sürecinde, bu güçlü rüzgârlarla sürüklenen madde ve ısı, yeni yıldız oluşumunu kesintiye uğratıyor. Eğer böylesi güçlü rüzgarlar olmasaydı, büyük galaksilerde çok daha fazla sayıda yıldız oluşacak ve galaksilerin görüntüleri de bugünkü hallerinden daha farklı olacaktı.” açıklamasını yaptı.

Çalışma ekibinde, Kanada York Üniversitesinden Dr. Jesse Rogerson, Dr. Patrick Hall, Dr. Paola Hidalgo, Dr. Patrik Pirkola ile Pensilvanya Eyalet Üniversitesinden  Dr. W. Niel Brandt ve Erciyes Üniversitesinden Dr. Nurten Filiz Ak yer alıyor.

• Bilim Fili