Petrolün Stratejik Konumunu Nadir Metaller mi Alacak?
Mesleğim madencilik olunca, bu soruyla sık sık karşılaşıyorum: Cep telefonunuzdaki nadir metaller veya elementler ile ilgileniyor musunuz?
Ah keşke işim bu olsa!.. Nadir metaller, uzmanlık istiyor ve sınırlı ülkedeki maden kaynaklarında üretiliyor. Fakat her telefon kullanıcısı, nadir metaller hakkında temel bilgilere sahip olmalı ki hem elindeki cihazın kıymetini bilsin hem de teknolojinin geleceğine dair bir görüşü olsun.
Geçenlerde bir haber okudum: İsveç'te nadir toprak elementleri bulundu: Kuzey Kutbu'na yakın Kiruna kentinde 1 milyon tondan fazla nadir toprak elementi içeren maden yatağı keşfedildi. Maden yataklarındaki cevherlerin elektrikli araçlarının, rüzgar türbinlerinin ve diğer yüksek teknoloji ürünlerinin üretimi için kritik olduğu belirtildi.
Bunun anlamı şu: Bu kaynaklar, maddi değeri 100 milyarlarca dolar değerinde olmasının yanı sıra, teknolojide söz sahibi olacak ve çevresel dönüşümde yerli etkin hammadde kaynaklarını harekete geçirecek. Böyle bir buluşu hangi ülke istemez ki…
Peki, nedir bu nadir metaller?
Adı üstünde nadir bulunuyor, her ülkede bulunmuyor, yüksek teknoloji cihazlarının neredeyse hepsinde kullanılıyor, talebi her yıl artıyor ve az olması sebebiyle de yüksek fiyatlardan talep görüyor.
Avrupa Komisyonu bir raporunda nadir metallerin 2030 yılına kadar talebinin 5 kat artacağını açıklamıştı.
Cebimizde servet taşıyoruz… Temmuz 2022 itibarıyla 5,3 milyar insan akıllı telefon, 5 milyar insan ise internet kullanıyor. Nadir olmayan ama kıymetli olan metaller bakımından şöyle de düşünebilirsiniz. Bu kadar cep telefonu üretiminde 170 ton altın, 1.700 ton gümüş ve 80 bin ton bakır kullanılıyor. Bunlardan daha fazla da nadir metal ile üretilmiş olduklarını unutmayın.
Ve her yıl 1 milyardan fazla akıllı cep telefonu satılıyor. Yani her yıl, şimdiye kadar harcananlara ek olarak beşte bir değerinde altın, gümüş, bakır, lityum ve nadir metal ihtiyacı doğuyor. Bunun yanı sıra yüksek teknoloji aletleri, elektrikli otomobiller, tabletler ve diğer akıllı cihazlarını düşünün… Evet, nadir metaller her ülke için stratejik önemi artmaya devam ediyor.
Afrika’da Ruanda ve Kongo’da yaşanan karışıklıkların sebebinin nadir metal olduğu söylendi. Antarktika’nın sahipliği mücadelesinde, Arktika’da Çin’in haritalama çalışmalarında da nadir metal amaçları olduğu konuşuluyor. Hatta uzaydaki yeni gezegen keşifleri yarışında da nadir metal rekabeti olduğu biliniyor.
Eskiden petrol için söylenen “stratejik hammadde” ifadesi artık nadir metaller için kullanılabilir.
Dünyada nadir elementler arasında lantan, yttrium, terbiyum, dysprosium, neodymium, praseodymium, samarium, europium, gadolinium, terbiyum, holmium, erbium, thulium, ytterbium, lutetium, prometium, scandium ve yttrium gibi elementler bulunuyor. Neredeyse bunların hepsi, akılı cep telefonlarında da kullanılıyor.
Cep telefonu pillerinde ve elektrikli otomobillerin bataryalarında çok kullanılan lityumun önemli ama nadir metal olmadığını hatırlatayım. Çin, Bolivya, Chile ve Arjantin gibi ülkelerde lityum madeni bolca bulunuyor.
Nadir metaller ile kıymetli taşları da ayırmakta fayda var. Elmas, zümrüt, safir, yakut, topaz gibi taşlar değerli taşlar arasında ilk akla gelenler… Türkiye’de bir iki tanesi hariç nadir metal üretilmiyor. Türkiye'de Bigadiç ve Çine bölgesinde lityum, neodymium, dysprosium, terbiyum, yttrium, europium, samarium, holmium, erbium, thulium, ytterbium, lutetium, prometium, scandium ve yttrium gibi nadir elementlerin üretimi yapılıyor. Dünya ölçeğindeki üretime göre çok küçük oranlarda ve Türkiye’nin ihtiyacına yetecek miktarda olmadığı biliniyor.
Ancak kıymetli taşlar bulunabilir. Yıllar önce bir belgeselde görmüştüm. Yabancı kıymetli taş avcıları, Muğla yakınlarında açılan bir alüminyum boksit madeninde Zultanite taşı bulmuştu. Elmastan binlerce kat daha kıymetli olan Zultanite, sadece bu bölgede çıkarılıyor. Sultan kelimesinden üretilen Zultanite, madencilikte “diaspor” olarak da biliniyor.
Eğer teknolojide var olmak istiyorsanız, nadir metallerle ilgileneceksiniz! Gelecekte var olmak istiyorsanız nadir metallere sahip olmak zorundasınız!
Başka nerelerde kullanıldığına bir bakalım: Nadir elementler genellikle teknolojide ve sanayide kullanılıyor. Ama günlük hayatımızda pek çok ürün ve cihazda da karşılaşabiliriz.
Lantan, neodymium ve praseodymium, permanent mıknatıslar yapmak için kullanılır. Bu mıknatıslar, elektronik cihazlar, trenler, ve elektrikli arabalar gibi birçok farklı uygulamada kullanılıyor.
Samarium ve europium, lazerler ve optoelektronik cihazlar için vazgeçilmez nitelikte.
Yüksek sıcaklıklı mıknatıslar yapmak için dysproium aranılan bir metal.
Terbiyum, ısıtma elemanları ve floresan lambalar için tam bir terbiye elementi.
Gadolinium sağlık teknolojisi için gerekiyor. MRI ve NMR gibi tıbbi görüntüleme cihazları için kullanılıyor.
Scandium, alüminyum alloys için bir zorunluluktur.
Nadir elementler genellikle özel madenlerden ve sınırlı sayıda ülkede çıkarılır:
Lantan, neodymium ve praseodymium, Çin, Birleşik Devletler, Rusya, Kanada ve Avustralya gibi ülkelerde bulunan madenlerden çıkarılır.
Dysprosium, terbiyum ve yttrium sadece Çin, Rusya ve Avustralya’da bulunur.
Samarium, europium ve gadolinium ocakları ise Çin, Rusya ve Belçika ülkelerinde yer alır.
Scandium ise Çin, Rusya, Kanada ve Avustralya ülkelerinden çıkarılır.
Ancak, üretim kapasitesi ve yatakların büyüklüğüne göre bu durum değişebilir. Örneğin Çin, neodymium ve praseodymium için dünya üretiminin önemli bir kısmını gerçekleştiriyor, dysprosium için ise Rusya en fazla üretiminde bir nevi tekel durumunda bulunuyor.
Dünya nadir metal ticaretinde, 2020 yılında sadece neodymium ve dysprosium gibi nadir elementlerin ekonomik değeri yıllık olarak yaklaşık 30 milyar dolara yakın bir değer taşıdığına dair veriler var.
Teknolojide iddiasını sürdürmek isteyen Amerika Birleşik Devletleri, nadir metal ithalatı için yılda milyarlarca dolar ödüyor. 2019 yılında ABD, sadece Çin'den ithal ettiği nadir metaller için yaklaşık 2.5 milyar dolar ödedi. Pandemi ve Çin ile gerginlik sonrası 2020 yılında bu maliyetlerin arttığı söylenebilir. Ayrıca bu işlenmemiş metal maliyetidir; işlenmiş ve cihaz parçası olarak satışlar ve akıllı telefon gibi aletlerin içindeki nadir metal değerini hesaplamak mümkün değildir.
Son yıllarda Çin’in teknoloji alanında öne sıçramasının en önemli avantajlarından biri nadir elementlere sahip olması olarak gösterilebilir.
Nadir metallere sahip ülkeler şimdilik avantaja sahip olsa da bunlar nadir olduğu için tükenme ihtimali yüksektir. Çeşitli uzay araştırmaları ve savunma sanayiinde kullanılan metaller arasında platin, rutenyum, iridyum gibi elementler de gerekiyor.
İşte burada sadece maden varlığı değil, araştırma geliştirme kabiliyeti de öne çıkıyor. Nadir elementlerin muadillerinin laboratuvar ortamında üretilmesi, genellikle mümkün olmasa da; bilim insanları, nadir elementlerin muadillerinin laboratuvar ortamında üretilmesi için çeşitli yöntemler geliştiriyor. Örneğin, nükleer transmutasyon yöntemi ile nadir elementlerin muadilleri üretilebilir hale geldi. Bu yöntemde, nükleer reaksiyonlar kullanılarak bir elementin başka bir elemente dönüştürülmesi sağlanabilir. Ayrıca, sıvı metal redüksiyon veya elektrolitik indirgenme gibi yöntemler de kullanılabilir.
Ancak, laboratuvar ortamında üretilen nadir elementlerin miktarı genellikle çok azdır ve üretim maliyeti yüksektir. Bu nedenle, laboratuvar ortamında üretilen nadir elementlerin endüstriyel ölçekte kullanımı şimdilik sınırlıdır. Teknolojide var olmak isteyen ülkeler, bu alanı ihmal etmemelidir.
Nadir element veya metaller geleceğimizle doğrudan ilgilidir. Bu kaynaklarına sahip değiliz ama nadir element araştırma ve geliştirilmesinde rol alabiliriz. Araştırmayı ve geliştirmeyi de yapacak olan biz ve siz olacaksınız… Talep etmeyince sonuç alınamıyor!
Yorum Yazın
Şahane, bilgilendirici ve farklı bir bakış, elinize sağlık. İşte bu noktada da elimize geçen bu nadir elementleri içeren cihazlara sahip çıkıp toplama, ayrış... Devamını Gör