Hazzın Sinirbilimi: 8 Maddede Hayatlarımızın Gerçek Patronu Dopamin ve Etkileri

Dopamin beyin ve vücutta çok önemli roller üstlenen bir nörotransmitterdir. 3,4-dihidroksifenetilamin ismindeki bu molekül adeta size kendinizden daha yakındır ve sizden daha çok hayatınıza yön verir. Neden madde bağımlısı oldunuz? Neden durduk yere yeni bir telefon aldınız? Hepsinin cevabı beyninizdeki dopaminde saklı!Hedefe giden yolda çekilen çile kutsaldır. Peki neden hırslanır ve bu çileyi çektikçe mutlu oluruz? Dopaminin en temel ve bilinen görevi ödül mekanizmasındaki rolü ve motivasyondur. Örneğin ortalamamızı yükseltmek gibi bir hedefimiz var; dopamin bu hedefe ulaştığımız andan çok çaba harcadığımız süreçte bizi çeken kimyasaldır. Ders çalıştıkça içimizde doğan güneş, huzur ve mutluluk tamamen dopamin salınımı sayesinde olur.Geçen yıl aldığınız telefonu satıp yeni çıkan bir modeli alma isteğiniz nereden geliyor? Beklentilerinizi mi karşılamıyor, ihtiyaçlarınızı mı? Aslında bu isteği uyandıran yeni çıkan modeli ilk gördüğünüzde salgılanan dopamin miktarıdır. Dopaminin salgılanma miktarına göre bu alışverişin mantık dışı olduğunu düşünmeye fırsat bile bulamadan gidip alabilirsiniz. Hepimizin etrafında böyle insanlar var değil mi? Onlara kızmayın, dopamine kızın!Madde bağımlılığı tam anlamıyla yağmurdan kaçarken doluya tutulmaktır. Stres, üzüntü yorgunluk gibi durumlardan kaçınmak için bazı maddelere sığınırız. Oysa bu maddeler ilk kullanımda yüksek miktar dopamin salgılayarak kendilerini bir kurtarıcı gibi gösterir. Rahatlatır, unutturur. Zaman geçtikçe ise aynı hazzı almak için daha fazlasını kullanır ama asla ilk heyecanı tadamayız. Çünkü artık bağımlıyız ve maddeler eskisi kadar dopamin salgılatmıyor.İktidarsızlık problemiyle seks terapistine gitmeye zorlanan erkeklerin, terapistlerine başkalarıyla yaşadığı seks deneyimlerinde problem yaşamadıklarını ancak eşleriyle yaşadıklarını söyledikleri gözlemlenmiş. Bu duruma Coolidge Etkisi diyoruz. Orgazm aslında bağımlılık potansiyeli taşıyan bir eylemdir. Aynı uyuşturucularda olduğu gibi aynı partnerle yaşanan cinsel deneyimler bir süre sonra zevk vermiyor ve farklı bireylere yönelim artıyor. Yani dopaminin azlığı orgazmın yokluğu demek. Teşekkürler dopamin!Çok yüksek seste metal müzik dinleyenlerin kafalarını salladığını ya da dünyaca ünlü müzisyenimiz Fazıl Say'ın piyano çalarken nasıl kendinden geçtiğini görmüşsünüzdür. İnanılmaz bir coşku seline kapılan bu insanlar yaşadıkları hazzın neticesinde sıradışı hareketlerde bulunabilir.Dopaminin bize yaptığı şey tam da budur: Aklımızı başımızdan almak! Bu durum müzik ile olabilir, egzersizle olabilir. Her nasıl olursa olsun, yüksek düzeyde dopamin salgılamak beynimizde ve vücudumuzda aşırı bir heyecan yaratabilir.Şizofreni, Parkinson hastalığı ve Tourette sendromu olmak üzere 3 temel hastalığın altında dopamin yatar. Beynin hareket kontrolünü sağlayan bazal ganglia bölümünde dopamine ihtiyaç duyulur. Dopamin ve reseptörünün eksikliğinde hareket yetilerinde azalma ile bilinen Parkinson hastalığı ortaya çıkarken, fazlalığında istemsiz tikler ve sesler çıkarmamıza yol açan Tourette Sendromu oluşur. Şizofreninin ise dopaminin fazla salgılanmasıyla ilişkili olduğu bilinmekte fakat detaylarına henüz ulaşılamamıştır.Az önce dopamin eksikliğinde bazı hastalıkların ortaya çıkabileceğinden bahsettik. Yaşlandıkça, özellikle 40-50 yaşından sonra beynimizdeki dopamin miktarı azalır ve hücrelerimizdeki dopamin reseptörleri yıkılmaya başlar. Çok sayıda araştırma dopaminin yaşa bağlı olarak azaldığını kanıtladı. Dopamin miktarı azaldıkça öğrenme, motivasyon, orgazm gibi işlevler de sekteye uğruyor ve yaşlanmanın etkilerini daha fazla hissediyoruz.Şimdiye kadar hep dopaminin beyindeki işlevlerinden bahsettik ama dopamin vücudun geri kalanında çok önemli görevler üstleniyor. Bağışıklık sisteminden tutun da sindirim sistemine kadar çok sayıda işlevi vardır. Dopamin başta lenfositler olmak üzere kemik iliği, dalak ve kanda dolaşım halindeki birçok bağışıklık hücresini harekete geçirebilir. Böbreklerde üretilen dopamin, kanın daha hızlı akmasını ve süzülmesini tetikler. Eğer buradaki dopamin miktarı yeterli seviyede olmazsa kan yeterince hızlı süzülmez ve yoğunluğu artarak yüksek tansiyona neden olur.