CHP'den Suriye ve Irak Raporu: Türkiye'ye Faturası 17 Milyar Dolar

CHP'nin 'Suriye ve Irak Krizleri: Türkiye’nin Ödediği Fatura' raporu, Suriye ve Irak’ta yaşanan kaosun Türkiye’ye etkilerini ortaya koyuyor. Rapora göre Suriye ve Irak’ta yaşanan kargaşa ile izlenen yanlış politikalar birleşince, Türkiye’ye büyük bir ekonomik fatura çıktı. 

Suriyeli sığınmacılar için yapılan harcamalar, potansiyel ihracat ve turizm kayıpları hesaplandığında toplam fatura 17 milyar doları buluyor. Sosyal etkiler de azımsanacak gibi değil. Türkiye’deki Suriyeli sayısı 70 ilin nüfusundan fazla. Bu, özellikle sınır illerinde ve sınıra yakın illerde kamu hizmetlerinde önemli aksamalara neden oluyor.

Suriye’de ve Irak’ta yaşanan savaş, Türkiye’nin güney sınırlarını radikal terör örgütleri için yaşam alanı haline getirdi. Raporda, “Sınırlarımızın Peşaverleşmesi olarak tanımlanabilecek bu durum ülkemiz için ciddi bir tehdittir” denildi.

CHP’nin raporunda, “Suriye meselesi giderek büyümekte, kısa ve orta vadeli bir sorun olmaktan çıkmaktadır. Sorun, ülkemizi uzun dönemde de farklı boyutlarıyla etkileyecek kalıcı bir hal almaktadır” değerlendirmesinde bulunuldu.

Genel Başkan Yardımcısı Faik Öztrak’ın başkanlığındaki CHP İş Dünyası Grubu üyesi milletvekillerinin Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Adana, Mersin ve Hatay’da yaptığı incelemeler ve görüşmeler sonrasında hazırlanan raporda, yaşanan iki krizin, Türkiye’ye sosyal ve ekonomik etkileri ile güvenlik alanında etkileri değerlendirildi. Hafta içinde CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun Mersin ziyaretinde iş dünyasıyla tartışılan raporda, AKP Hükümeti’nin Suriye’deki iç savaşta izlediği politikayla savaşın taraflarından biri haline geldiği ve oynadığı “kolaylaştırıcı rolle” yaşanan sıkıntılarda pay sahibi olduğu belirtildi.

Rapora göre Suriye’deki iç savaş nedeniyle 3,9 milyon Suriyeli ülkesini terk ederek sığınmacı durumuna düştü. Bu sığınmacıların resmi rakamlara göre 1 milyon 698 bini Türkiye’de yaşıyor. Bu sayı Türkiye’deki 70 ilin nüfusundan fazla. Gayrı resmi rakamlarla Türkiye’deki Suriyelilerin sayısı ise 2 milyonun üzerinde. Rakamlar, savaş nedeniyle ülkesini terk eden her iki Suriyeliden birinin Türkiye’de olduğunu gösteriyor. Suriyeli sığınmacılar, 9 il hariç, Türkiye’nin bütün illerine yayılmış durumda. Barınma merkezlerinde kalan Suriyelilerin sayısı ise sadece 270 bin.

Şehirlerin alt yapısı kaldırmıyor

Yaşanan yoğun göçten en çok etkilenen ise sınır illeri ve sınıra yakın iller. Yoğun göç bu illerde başta sağlık ve belediye hizmetleri olmak üzere kamu hizmetlerine ulaşmayı zorlaştırdı. Raporda, vatandaşların tarihten gelen Muhacir-Ensar geleneği gereği Suriyelilere misafirperver davrandığı, fakat kriz uzadıkça vatandaşların dayanma gücünün azalmaya, rahatsızlıklarının ise artmaya başladığıifade edildi. Suriyelilerin yoğun yaşadığı illerde kira ve konut fiyatlarında ciddi artışlar yaşandı. Şanlıurfa ve Mardin’de işsizlikte ciddi artış oldu.

Türkiye'de Suriyeli 'kayıp kuşak'

Raporda Türkiye sınırları içinde “Suriyeli kayıp kuşak riskine” de dikkat çekildi. Türkiye’ye gelen Suriyelilerin 500 bini eğitim çağında olduğunun ve bunların sadece 175 binine eğitim verilebildiğinin belirtildiği raporda, “Bu durum Türkiye’de Suriyeli kayıp kuşak riskini ve sosyal riskleri artırıyor” ifadelerine yer verildi.

CHP’nin raporuna göre bölgede yaşanan olaylar Türkiye’yi güvenlik boyutuyla da olumsuz etkiledi. Kriz sürecinde 2012’de Türkiye’nin bir savaş uçağının Doğu Akdeniz sularında düşürülmesi, Suriye tarafından ateşlenen ve Şanlıurfa’nın Akçakale ilçesine top mermisi düşmesi, 2013’te Cilvegözü Sınır Kapısı’na düzenlenen bombalı saldırı, Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde gerçekleştirilen terörist saldırı ve bu olaylarda hayatını kaybeden vatandaşlar da raporda yer aldı. Türkiye’nin Süleyman Şah Türbesi’ni boşaltılmasına ve Türkiye’nin Musul Konsolosluğu işgal edilip 49 vatandaşın haftalarca teröristlerin elinde rehin kalmasına da değinilen raporda, “Suriye’de ve Irak’ta yaşanan savaş, Güney sınırlarımızı radikal terör örgütleri için yaşam alanı haline getirmiştir. Sınırlarımızın Peşaverleşmesi olarak tanımlanabilecek bu durum ülkemiz için ciddi bir tehdittir” denildi.

Suriyeli göçmenler için bugüne kadar bütçeden 5,5 milyar dolar harcandığına belirtilirken; bunun dışında ihracat ve turizm, başta olmak üzere ticaret üzerinden ekonomiye çıkan faturaya da değinilen raporda, potansiyel kayıplara da yer verilmesi dikkat çekti. 

CHP’nin raporunda, savaştan önceki eğilimle, Türkiye’nin Suriye’ye ihracatının, 2011-2014 arasında, 10,5 milyar dolar olabilecekken, savaş nedeniyle bu ülkeye yapılan toplam ihracatın 4,5 milyar dolarda kaldığı ifade edildi. Buna göre Suriye’deki iç savaş nedeniyle Türkiye, 2011-2014 arasında 6 milyar dolarlık bir ihracat gelirinden mahrum kaldı.

2014’te Irak’ta yaşanan kaos da Türkiye’nin ihracatını vurdu. 2010-2013 yılları arasındaki eğilim göz önünde bulundurulduğunda, 2014’te Türkiye’nin Irak’a ihracatı 14,2 milyar dolar olabilecekken 10,7 milyar dolar oldu. Irak’ta yaşanan kriz nedeniyle Türkiye 2014’te, 3,6 milyar dolarlık ihracat gelirinden mahrum kaldı.

Her iki pazardaki ihracat kaybı ise, 2011 ve 2014 arasında, toplam 9,6 milyar dolara ulaştı.

Rapora göre bölge illeri (Adana, Mersin, Hatay, Osmaniye, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Mardin) bazında bakıldığında Suriye’deki potansiyel ihracat kaybından en çok etkilenen il Adana oldu. 2011-2014 yılları arasında Adana ekonomisi 212 milyon dolar potansiyel ihracat kaybı yaşadı. Irak pazarındaki kaybın bölgedeki en büyük kurbanı ise Gaziantep oldu. Irak’taki kargaşanın Gaziantep’i 2014 yılında 750 milyon dolarlık ihracat gelirinden mahrum bıraktığı hesaplandı. 2014’te tüm bölge illerinin ihracat kaybı toplamı ise 1,4 milyar dolara ulaştı. Diğer bir ifadeyle, 2014’te Irak pazarına potansiyel ihracatın gerçekleştirilememesi nedeniyle Türkiye’nin uğradığı her 100 dolarlık kaybın 40 doları bölge illerinden geldi. 

1,6 milyar dolar turizm geliri yitirildi

İç savaştan önce özellikle Akdeniz ve Güneydoğu illerinin ticari hayatına katkı yapan Suriyeli turistler, savaşla beraber sığınmacı oldu. CHP’nin yaptığı hesaplamalara göre 2011-2014 arasında Türkiye’ye gelemeyen Suriyeli turistler nedeniyle yitirilen turizm geliri 1,6 milyar doları buluyor.

Toplam fatura 17 milyar dolar

2011’den bu yana Suriyeli sığınmacıların ikameti için harcanan para, Suriye ve Irak pazarında 2011’den 2014’e kadar yitirilen ihracat geliri ve kaybedilen turizm geliri birlikte hesaplandığında ekonomiye gelen toplam yük 16,7 milyar dolara ulaştı.

Rapora göre kayıplar bununla da sınırlı değil. Güney sınırlarındaki karışıklık Türkiye’nin Ortadoğu ve Doğu Akdeniz pazarlarına erişimini de tehlikeye düşürdü. Ulaştırma ve lojistik sektörü ciddi darbe yedi. Özellikle Suriye ile ilişkiler iyi iken, borçla TIR filosunu yenileyen firmaların bir kısmı, işler bir anda bozulunca ya battı ya da elindeki araçları yok pahasına sattı. Suriye’deki savaşın ilk günlerinde ulaşım yollarındaki sorunu aşabilmek için alternatif yollar arandı. Mısır ile RO-RO hatları oluşturuldu. Raporda, bu alternatif güzergahların da kapanma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu belirtilirken, Kızıldeniz Liman İşletmeleri Müdürlüğü, hafta içinde yaptığı açıklamada, Türkiye ile Ro-Ro ve Karayolu Transit Taşımacılığı Alanında İşbirliğine Dair mutabakatın sonlandığını duyurdu.

Ticari entegrasyon zayıfladı: Kişi başına fatura 208 dolar

Dünya Bankası’nın verilerine de yer verilen raporda, Ortadoğu’da ticari entegrasyonun, Suriye ve Irak’taki savaşa bağlı olarak, zayıflaması nedeniyle Türkiye’de kişi başına gelirin olması gerekenden yüzde 2 daha az olduğuna yer verildi. Buna göre 2014’teki kişi başına düşen gelir dikkate alındığında her bir vatandaş başına kaybedilen gelir 208 dolar oldu.

Kısa ve orta vadeli bir sorun olmaktan çıkıyor

Suriye ve Irak krizlerinin tetiklediği ekonomik ve sosyal sıkıntılar ile güvenlik

sıkıntılarına rağmen, vatandaşların yaşananları büyük olgunlukla karşıladığının belirtildiği raporda, “Buna karşın Suriye meselesi giderek büyümekte, kısa ve orta vadeli bir sorun olmaktan çıkmaktadır. Sorun, ülkemizi uzun dönemde de farklı boyutlarıyla etkileyecek kalıcı bir hal almaktadır” denildi.

Raporda, yapılan tespitlerden sonra bir de “Alınması Gereken Önlemler” kısmına yer verildi. CHP’nin önerilerinden bazıları özetle şu şekilde:

• Suriyelilerin kayıt altına alınması ve göçmenler için sağlıklı bir veri tabanı oluşturulması çalışmaları hızlandırılmalı,

• Suriyelilerin yoğun yaşadığı illerde Belediyelerin bütçeden aldığı pay artırılmalı,

• İhtiyaç olan illerde “sağlık” ve “eğitim” yatırımlarına hız verilmeli,

• Gaziantep, Kilis gibi illerde TOKİ eliyle yeni konutlar inşa edilmeli ve yeni imar alanlarının açılmasına dönük adımlar atılmalı,

• Kaçakçılık ve kayıt dışılıkla etkin mücadele edilmeli,

• Alternatif ulaşım güzergâhları geliştirilmeli, ulaşım maliyetlerini düşürecek adımlar atılmalı,

• Suriye ve Irak’ın yeniden yapılanmasının sunacağı ekonomik fırsatlar için şimdiden hazırlık yapılmalı bölgede “tarım organize sanayi bölgeleri” ve “inşaat organize sanayi bölgeleri” kurulmalı.

Kaynak: CHP