Yeşilçam'ın Futbolcu Yönetmeni: Memduh Ün

İSTANBUL (AA) - SAADET FİRDEVS APARI - Kariyeri boyunca, yapımcı olarak 124, yönetmen olarak 72, oyuncu olarak ise 48 filmde yer alan Yeşilçam'ın başarılı isimlerinden Memduh Ün'ün vefatının üzerinden 5 yıl geçti.

Arif Memduh Ün, polis Mustafa Ün ile Makbule Ün'ün çocuğu olarak 14 Mart 1920'de İstanbul'un Kasımpaşa semtinde dünyaya geldi.

Vefa Lisesinden mezun olduktan sonra 1938'de girdiği İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinden üçüncü sınıfta ayrılan Ün, futbola ilgisi dolayısıyla, 1940 -1942 arasında BJK Beşiktaş'ta, 1941'in yaz mevsiminde Ankara Demirspor'da oynadı.

Yönetmen, senarist, yapımcı ve oyuncu Ün, 1946'da Ankara'da askerliğini tamamladı.

Memduh Ün, askerliğinin ardından İstanbulspor ve İETT futbol takımlarında antrenmanlara katıldı. Aynı dönemde Eskişehir Şeker Fabrikası, TCDD ve Elektrik İdaresinde memurluk yaptı.

• 'Damga' filmiyle sinemaya giriş yaptı

Yapımcı Hürrem Erman'ın teklifi sonucu 1947'de rol aldığı 'Damga' filmiyle sinemaya giriş yapan Ün, 1951'de Hayat Acıları filmlerinde yer aldıktan sonra Arşavir Alyanak ile Yakut Film'i kurarak yapımcılığa başladı.

Ün, 1954'te 'Yetim Yavrular' ile yönetmenliğe adım attı. Yapımcılık ve yönetmenliğin yanı sıra si­nema oyunculuğunu da sürdürdü.

Yakut Film ve başka şirketlerin filmlerinde oyunculuk yapmaya devam eden Ün'ün, ilk yönetmenlik deneyimi 'Düşman Aşıklar' filmi beklediği ilgiyi görmedi.

Usta yönetmen film anılarının yer aldığı 'Memduh Ün Filmlerini Anlatıyor' adlı kitapta bu durumdan şu sözlerle bahsetti:

'İlk filmim olacaktı, kendime çok güveniyordum. O güne kadar üretilmiş en iyi filmi yapacağıma inanıyordum.Bitirdiğimde değil en iyi filmi çekmek o güne kadar ülkemde üretilmiş en berbat filmi yapmış olduğumun ayırdına vardım.Ciddi şoka girdim.'

• Sinemada çocuk yıldızlar dönemini başlattı

Ün, 1955'te 'Yetim Yavrular' ile başarıyı yakaladı, 1959'a kadar çoğunda Muhterem Nur'un başrol oynadığı koyu melodram filmler yapmaya devam etti.

Başarılı yapımcı, 1958'de yapay bir duygusallık motifi içinde, da­yanışma, karşılıklı sevgi ve gerçekleşmesi olanaksız iyimserlikleri bir arada, büyük kentin küçük insanları çevresinde işleyen 'Üç Arkadaş' filmini yaptı.

Filmin ardından büyük bir üne kavuşan yönetmen, 1960'ta Kurtuluş Savaşı'nı konu alan 'Ateşten Damla', 1961'de duygusallığı bu kez küçük çocuk mo­tifinde tekrarlayan 'Ayşecik' filmini yaptı.

Ün, 'Ayşecik' filmiyle sinemada çocuk yıldızlar dönemini başlattı. Bu başarısının ardından Arşavir Alyanak ile Yakut Film'de olan ortaklığına son vererek Uğur Film'i kurdu.

Bir röportajında 'Ayşecik filminde 4.5 yaşında bir çocuğa ben başrol oynattım. Bugün böyle bir riski hangi yönetmen alır?' diyen Ün, oyuncu seçerken nelere dikkat ettiğini ise şu sözlerle anlatmıştı:

'Hikayeyi kafamda canlandırırım. Ve ona uygun insanlar arıyorum. 'Aman çok iyi oyuncu olsun' diye bir kaygım yok. Görüntü olarak oraya uyacak, o karakteri taşıyacak oyuncuyu arıyorum. O kim olursa olsun, 'Ben onu oynatırım' diyorum. İster sokaktan aldığım birisi olsun, isterse başka biri. Zıkkımın Kökü'nü çekeceğim zaman bir kız oyuncu arıyordum. Bir gün, Uğur Film'e gelirken sokakta bir kadın gördüm, yanında da güzel bir kız vardı. Büroya geldiğimde, hemen birini sokağa gönderdim, 'Gidip şu anne ve kızını buraya getirin' dedim. Getirdiler, hakikaten küçük kız filmde oynamak istiyormuş. Hayatında hiçbir filmde oynamamış. O küçük kız, Yardımcı Kadın Oyuncu Ödülü'nü aldı.'

• Fatma Girik ile güçlü kadın tipleri üzerinden filmlere imza attı

Ün, 1961'de Edmund Morris'in 'Tahta Çanak­lar' adlı piyesinden yola çıkarak 'Kırık Çanaklar'ı çekti. Gerçek hayattaki kişileri beyazperdeye olduğu gibi yansıtması ve iki ayrı kuşağın dayanışmasını melodram ögelerinden arınmış olarak ele alması, Kırık Çanaklar'ı hem Ün'ün, hem de Türk sinemasının başarılı yapıtları arasına kattı. 1963'ten sonra Ün, yapımcılık ve yönetmenlik gereğince ticari amaç güden melodramlar, güldürüler, polisiyeler ve yabancı kaynaklı filim, roman, piyes uyarlamaları yaptı. 1994'ten itibaren ise Mimar Sinan Üniversitesinde uygulamalı montaj dersleri verdi.

Ayhan Işık ile polisiye ve komedi filmleri yapan Ün, Fatma Girik ile güçlü kadın tipleri üzerinden filmlere imza attı.

Filmleriyle 'En İyi Yönetmen' ve 'En İyi Film' gibi ödüllere layık görülen Ün, yerli ve yabancı uyarlamalara yönelerek Orhan Kemal, Kerime Nadir, Graham Green, William Irish, Peride Celal gibi isimlerin eserlerini sinemaya uyarladı.

Memduh Ün, 1961'de Türk Filmleri Yarışması’nda 'Kırık Çanaklar' filmiyle, 1966'da 3. Antalya Film Festivali’nde Namusum İçin' filmiyle 'En İyi Yönetmen' ödüllerini kazandı. 1990'da çektiği 'Bütün Kapılar Kapalıydı' filmiyle Antalya Film Festivali’nde en iyi kurgu dalında aldığı ödülle birlikte jüri özel ödülünün de sahibi oldu. 1998 Antalya Film Festivali’nde 'Yaşam Boyu Onur Ödülü'nün sahibi oldu.

• Yapımcı olarak 124, yönetmen olarak 72 filme imza attı, 48 filmde rol aldı

Yapımcı olarak 2005'e kadar 124, yönetmen olarak 72 filme imza atan, oyuncu olarak ise 48 filmde rol alan Ün, yetenekle ilgili olarak kitabında 'Ben bir insanın oyuncu, yönetmen ya da ressam doğduğuna inananlardanım. Eğitimi ikincil unsur olarak görüyorum. Başarı ile eğitim doğrudan ilişkilendirilmemeli. Ressamların çoğu akademi mezunu olsalar da Balaban benzeri sanatçılar kolayca çıkabiliyor.' ifadelerine yer vermişti.

Memduh Ün 16 Ekim 2015'te 95 yaşındayken Bodrum'da tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.

Oyuncu Olarak 'Sinema Bir Mucizedir', 'Düş Gezginleri', 'Gün Ortasında Karanlık', 'Vazife Uğruna', 'Garip', 'Çarıklı Milyoner', 'Zübük', 'Orta Direk Şaban', 'Bekçiler Kralı', 'Yıkılmayan Adam', 'İnsanlar Yaşadıkça', 'Kırık Hayatlar', 'Yetim Ömer', 'Karadeniz Postası' ve 'Damga' gibi filmlerde rol alan sanatçının yönetmenlik yaptığı filmlerden bazıları şöyle:

Yetim Yavrular - 1955

Ana Hasreti - 1956

Yetim Ömer - 1957

Üç Arkadaş - 1958

Ayşecik - 1960

Kısmetin En Güzeli - 1962

Üç Tekerlekli Bisiklet - 1962

Belalı Torun - 1962

Güneş Doğmasın - 1961

Akasyalar Açarken - 1962

Yavaş Gel Güzelim - 1963

Ağaçlar Ayakta Ölür - 1964

Yıldız Tepe - 1965

Fakir Çocuklar - 1966

Yaprak Dökümü - 1967

İnsanlar Yaşadıkça - 1969

Sezercik Aslan Parçası - 1972

Ağrı Dağı Efsanesi - 1975

Cevriyem - 1978

Kanlı Nigar - 1981

Garip - 1986

Gün Ortasında Karanlık - 1990

Yer Çekimli Aşklar - 1995

Sinema Bir Mucizedir / Büyülü Fener - 2005