Tanrı'yla Birlikte Tanrı'nın Getirdiği Dinlere de İnanan ve Sıkça Deizmle Karıştırılan Teizm Felsefesi Nedir?
Teizm, özellikle de ülkemizde oldukça yaygın olan bir inan türüdür. Ülkemizde çok yaygın bir şekilde inanılan fakat aslında ne olduğunun tam olarak bilinmediği teizm felsefesi hakkında doğru bilinen yanlışları önlemek ve teizmin ne olduğunu kısa bir şekilde anlatıldığı bu içerikte Teizm Nedir?, Teist Ne demektir? Teizm Türleri ve Kuramları Nelerdir? gibi soruların cevaplarına yer verildi. Teizm hakkında bilgi edinmek için içeriğe göz atabilirsiniz.
Teizm Tanrı'ya ve Tanrı'dan gelen dinlere, kutsal kitaplara, peygamberlere inanan bir din felsefesidir.
Teizm Felsefesi nedir?
Bir diğer adı 'Tanrıcılık' olan Teizm, Tanrı'nın varlığını kabul eden ve Tanrı'yı ilk sebep olarak gören bir felsefedir. Tanrı'nın tüm evrenin yaratıcısı olduğuna inanan ve Tanrı'nın insanlara din gönderdiğine inan bir düşünce akımıdır. Teizme göre Tanrı ve insan sürekli bir iletişim halindedir ve Tanrı'nın insanları yola sokmak için dünyaya gönderdiği peygamber ve dinler olduğuna inanırlar.
Teizmde insan ile Tanrı arasında hiç bitmeyen bir bağ vardır.
Teizm, Tanrı inancına bağlı bir felsefe türüdür. Teizmi ise Deizm, Panteizm ve Panenteizm gibi diğer Tanrı inanışına sahip din felsefelerinden ayıran özellik; Teizm 'de insanlara gönderilen bir din vardır. Peygamberlere, kutsal kitaplara inan bu felsefi düşünce, İslamiyet, Hristiyanlık ve Yahudilik gibi semavi dinler ile Zerdüştlük ve Hinduizm gibi çok tanrılı dinleri de içerir.
İngiliz filozof Alfred North Whitehead teizm felsefesini ''Tanrı'dan ayrı idrak edilen bir dünya reel değildir. Dünya'nın realitesi Tanrı'nın realitesidir.'' sözleriyle tanımlamıştır. Teizm felsefesinde evren düzeni, doğa yasaları ve var oluş gibi konular Tanrı'nın varlığı ile açıklanır.
Teist ne demektir ve Teistler neye inanırlar?
Tanrı'nın dünya ve insan ile sürekli bir iletişin halinde olduğuna, dinlere, peygamber ve kutsal kitaplara inanan kişilere Teist denir. Akıllı tasarıma, insan ile Tanrı arasındaki bağa ve Tanrı'nın dünya ile evren üzerindeki hâkimiyete inanan kişilere Teist denir. Teizm her ne kadar tek Tanrılı bir din felsefesi gibi algılansa da aslında en az bir tanrı inanışından tek tanrı inanışına kadar teizm inanış türleri vardır.
Teistler yalnızca Tanrı'ya değil aynı zamanda cennet, cehennem, kader, ahiret, kıyamet, kutsal kitap, peygamber gibi kavramlara da inanırlar.
Aynı zamanda vahiy, sevap, günah, melek, şeytan, cin, ibadet gibi kavramlara da inanırlar. Teistlere göre Tanrı evreni yarattıktan başıboş bırakmamıştır aksine dünya ile bağını hiç koparmamıştır. Teizm inanışı da kendi içerisinde Tanrı'ya insana özgü duygular yükleyen kişisel teizm ve tanrıyı tüm nesnelerin sebebi olarak gören ussal teizm olarak ikiye ayrılır.
Teizm Felsefesi nasıl ortaya çıktı?
Teizm felsefesi aslında kökeni eskilere dayanan bir inanış biçimidir ancak Teizmin felsefi bir terim haline gelmesi 17. yüzyıla dayanıyor. Tezim başlarda tüm Tanrı inanışlarını içerisinde barındıran geniş bir tanımken deizm felsefesinin ortaya çıkmasıyla birlikte tanımı daraltılmıştır. Deizim ile teizim arasındaki farkı dile getirebilmek için inanış biçiminin tanımı daraltılıp daha net bir yapıya getirilmiştir. Yunanca'da Tanrı anlamına gelen theos kelimesinden türeyen teizmi ilk kullanan kişi Ralph Cudworth isimli İngiliz teologdur.
17. yüzyıldan önceki klasik teizm, Hz. İsa zamanında yaşadığı bilinen Philo'nun antik düşüncesi ve Yahudiliği uzaklaştırma çabası ile Eflatun'un düşüncelerinden oluşur.
Thales ilkçağ düşüncesinde evren ruhu bakış açısı, Anaxsimandros sonsuz yıldızlara hakim olan görüşü, Kenophanes her şeye hakim zihin gücüyle evrene hareket veren ancak hareketsiz olan düşüncesiyle ve Heraklit'in gözle görülmeyen, insani duygular taşımayan, her şeye yeten, tüm evrenin hakimi olan ruh görüşüyle birlikte teizmin felsefedeki etkisi görülmeye başlanmıştır. Aynı zamanda Sokrat dönemi öncesinde yaşayan Empedokles ve Anaxagoras gibi filozoflarda da teizm düşüncesinin ilk izlerine rastlanılabilir.
Batı Felsefesinde Teist Kuramlar nelerdir?
Ontolojik Kuram: Bu kurama göre Tanrı mükemmeldir ve bu karamda Tanrı'nın varlığı, var olması ve mükemmel olmasıyla açıklanır. Kuram, ilk olarak 11. yüzyılda Aziz Anselmus'un Proslogium isimli eserinde bahsedilmiştir. Dekart ise 15.yüzyılda Meditasyonlar isimli eserinin ikinci bölümünden Ontolojik Kuram'a yer vermiştir.
Varlığın Ortaya Çıkması Kuramı: Bir diğer adı Hudus olan bu kuramda var olan her şeyin onu yaratan bir varlığa muhtaç olduğuna inanılır. Bu inançtan yola çıkarak evrenin de sonradan, zaman içerisinde meydana geldiğine ve evreni meydana getiren kişinin Tanrı olduğu inancına varılır. Ayrıyeten bu kuram ilk olarak akıl ile Tanrı'nın varlığı arasında mantık yoluyla bir kanıt bulmak isteyen İslam felsefesindeki kelamcılar tarafından bulunmuştur.
Erdem Kuramı: St. Thomas tarafından kullanılan bu kuramda evrende var olan her şey mükemmellik sıralamasına tabiidir. Bu sıralamanın ilk sırasında ise her şeyden daha mükemmel olan Tanrı vardır.
Ahlak Kuramı: Bazı Teistlere göre ahlak öğrenilebilen bir şey değildir ve ahlak inanın vicdanında hazır bir şekilde bulunur. İnsanın vicdanına ahlakı veren kişi ise Tanrı'dır. Bu kuramı savunan kişilere göre Tanrı olmasaydı her şey mubah olacaktı. Kuramın savunucularına göre iyi ve kötünün anlam ifade edebilmesi için bir Tanrı'ya ihtiyaç vardır.
Düzen ve Amaç Kuramı: Dünyaya bakıldığı zaman her şey en ince ayrıntısına kadar bir dizen içerisindedir. İbni Rüşd, Isaac Newton gibi daha birçok filozofun da savunucusu olduğu bu kuramda tüm bu düzen irade sahibi olan Tanrı tarafından oluşturulur.
Dini Tecrübe Kanıtı: Bu kuramı savunan kişilere göre Tanrı'nın varlığını kanıtlamaya gerek yoktur çünkü onlara göre Tanrı sezgiyle kavranabilir. Mevlana, Yunus Emre gibi Tasavvuf şairleri de bu kuramı savunur. Tanrı'nın varlığı için iç sezgilere ve duygulara başvuran bir kuramdır.
Bu kuramların yanı sıra;
Tanrı her şeyi bildiğine
Tanrı'nın zaman ve mekandan ayrı olduğuna,
Tanrı'nın kendi kendisine yetebildiğine,
Tanrı'nın tarif edilemez olduğuna,
Tanrı'nın duygulardan bağımsız olduğuna dair kuramlar da vardır.
Teizm türleri nelerdir?
Monoteizm: Tek tanrıcılık anlamına da gelir, yalnızca tek bir Tanrı'nın varlığına inanılır. Bahailik, İslam, Hristiyanlık, Yahudilik, Sihizm ve Ekankar dinleri modern monoteisttik dinler arasındadır.
Politeizm: Birden fazla Tanrı'nın varlığı olduğu inanışıdır. Antik Mısır ve Antik Roma döneminde yaygın olarak inanılan bir inanç türüdür.
Agnostik Teizm: Tek bir Tanrı'nın varlığına inan ancak bunun doğruluğunun bilinemeyeceğini savunan bir inanç türüdür.
Panteizm: Evren ya da doğa ile Tanrı'nın ile bir olduğuna inanan bir inanç türüdür.
Panenteizm: Panteizmdeki gibi Tanrı ve evrenin bir olduğuna inanır. buna ek olarak Tanrı'nın evrene aşkın olduğunu ve mutlak değişmez olduğunu düşünür.
Deizm: Evreni yaratan bir Tanrı olduğuna inanır ancak sonrasında Tanrı'nın insanlığa ve evrene müdahalesi olmadığını savunan bir inanç türüdür.
Tanrılaştırma: Dünyadan bir varlık veya insanın Tanrı katında görülmesi, yükseltilmesidir. Apotheosis olarak da adlandırılır.
Antropoteizm: Tanrı'nın şekil ve özellik bakımdan canlılara ait güç gibi fiziksel kavramlara benzetilmesine verilen addır.
Teizmin diğer inanç felsefelerinden farkı nedir?
Teizm ve deizm birbirine en çok karıştırılan din felsefeleri arasındadır. Teizmi diğer inanç türlerinden ayıran en önemli özelliği Tanrı ile birlikte Tanrı'nın gönderdiği dine de inanmalarıdır. Deizmde yaratıcı bir Tanrı vardır ancak sadece bu kadardır. Tanrı evreni tüm varlıkları yaratır sonrasında ise bir daha müdahale etmez. Deizm inanışında cennet, cehennem, kader, vahiy, peygamberleri kutsal kitaplar gibi durumların hiç biri yoktur ancak Teizm'de Tanrı ile birlikte tüm bunların da varlığına ve doğruluğuna inanılır. Başlı başına Tanrı'ya inanması ile de Ateizm ile arasında hiçbir benzerlik yoktur.
Teizm Akımı Konu Edinen Bazı Eserler
Teizmin yayılmasında felsefe olduğu gibi eserler de oldukça etkili olmuştur. Şamanın Ruhu (Ayâsya), Dinin Kökenleri (Sigmund Freud), İslam Felsefesi Tarihi (Henry Corbin), Risaleler gibi birçok eser teizmi konu edinir.
Bu içerikler de ilginizi çekebilir:
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
Tüm Zamanların En Çok İzlenen Dini Filmleri Hangileri Biliyor musunuz?
Yorum Yazın