23 Maddede İzmir’in Karşı Kıyısı: 35 Buçuk Karşıyaka Efsanesi

Bu cevap aşırı havalı gelmesin, sizi ürkütmesin. Karşıyakalılar

elbette kendilerini İzmirli olarak da görürler. Ama ninelerinden

dedelerinden kalma “Ben bugün İzmir’e geçeyim” cümlesi ister istemez akıllarındadır.

Şimdi, evvel zaman içinde Karşıyaka’nın daha bir sayfiye yeri

olduğunu, körfezin diğer yakasındaki Konak’ın, Kemeraltı’nın “şehir”

sayıldığını hatırlayın ve “Karşıyakalıyım” diyenlere kızmayın. Onlarınki

hafif bir gurur ve geçmişe hürmettir biraz da.

Şu anda tatlı birer anıya dönüşse de geçmişte Karşıyakalıları semte

girerken gururlandıran iki detayı hatırlamak lazım. Bunlardan ilki “Kutsal topraklara hoş geldiniz” yazılı KSK bayrağı. Bu fikrin babası 15 Eylül 2007’de geçirdiği bir trafik kazasında vefat eden KSK’li basketbol adamı, Marcus lakaplı Burak Ural’dı.

Semtin diğer hoşluğu ise “Şehir güzel, kızlar güzel, jantlar neden güzel olmasın?” yazılı billboard. Altınyol’dan Karşıyaka’ya dönenler yıllarca bu tabelaya müstehzi müstehzi gülümsedi.

Karşıyaka’da yerleşim Yamanlar Dağı’ndaki bulgularla M.Ö. 6000’lere dek

götürülse de, burası aslında yakın geçmişte meyve bahçeleri ve deniz

kenarına kadar inen ormanlarıyla mesire ve eğlence yeriydi. 18. yüzyılın

sonuna kadar buraya yolu düşen seyyahlar, yeşilin ve mavinin buluştuğu Cordelio denilen bu sahilden bahsediyordu.

Semtin mevcut ismi ve eski ismi Cordelio hakkında hikâyeler eksik

olmadı. 13. yüzyıl Bizans kaynaklarında bölgede ‘Kordeleon’ adlı bir

yerleşimin olduğu rivayet edildi. Cordelio’nun Richard Coeur de Lion‘dan,

nam-ı diğer Arslan Yürekli Richard’dan geldiği bile söylendi. Yine aynı

rivayete göre Richard’ın şövalyeleri, III. Haçlı Seferi sırasında

geçtikleri Karşıyaka’ya bu adı vermişti.

Semtin bugünkü ismini alışı ise taaa 1080’lere, Çaka Bey dönemine

dayanıyor. O zamandan beri buraya “Karşı-yaka” denildiği, iddialar

arasındaydı.

Karşıyaka 1865’te açılan İzmir-Menemen demiryoluna ve 1884’te kurulan

Hamidiye Vapur Şirketi’nin Karşıyaka seferlerine çok şey borçluydu. Bu

sayede körfezin iki yakası bir araya geldi.

Artık semt sadece meyve, sebze bahçelerinden ibaret değildi. Levantenler

ve yabancı tüccarlar o yıllarda sahilde görkemli yalılar inşa etmeye

başlamıştı.

Karşıyaka o yalıların çoğuna sahip çıkamadı ama çarşısına da pek el

değdirtmedi. Buradaki AVM’siz çarşıda halen irili ufaklı mağazalar,

kafeler ve restoranlar yer alıyor.

İskeleden eski Karşıyaka Tren İstasyonu’na kadar uzanan trafiğe

kapalı çarşı, semtin adeta kalbi. Bir zamanlar, tantanları çın çın öten

istasyon yakın zamanda yerini İzban’a bırakmış olsa da, belediye

bandosunun Cuma mesai bitiminde çaldığı marşlar ve popüler şarkılar

Karşıyakalıların kulaklarında.

Semtin çarşısı özellikle yeme içme konusunda epey iddialı. Koklayarak

bulabileceğiniz dönerci, midyeci, söğüşçü, kokoreççi ve turşucular tok

karınların bile iştahını kabartıyor. Yazın dondurması, kışın baklavası

ile ‘Ağam’ da üzerine cila çekiyor.

Buranın lezzetleri sadece bunlarla sınırlı değil. İzmir’in en güzel

kumrucuları, kumpircileri ‘Şevki’ ve ‘Ömür’, Karşıyaka’nın popüler

yerlerinden Bostanlı’da bulunuyor. Siz çorba söyleyince

yanına kaşarlı pideleri diziveren ‘Doyuran’ı, çeşit çeşit dondurmasıyla

ünlü ‘Edem’i de burada.

Karşıyaka, İzmir’in nev-i şahsına münhasır adetlerinden elbette

nasiplenmiş. Mesela sahildeki süslü faytonlar, sanki geçmişten göz

kırpıyor gibi. Yaz akşamları Bostanlı’ya kadar bu faytonlarla tıngır

mıngır gidebilir; bir sünnette, düğünde konvoyun başını bu faytonlarla

çekebilirsiniz.

İzmirli olmayanlara bir tuhaf gelebilir. Buraların dili başkadır. Burada

birileri size kat kat ince hamuruyla fırından yeni çıkmış boyoz,

tazecik gevrek (simit), kıpkırmızı domatlar (domates) sunarsa

şaşırmayın. Maçlarda, konserlerde avucunuza çiğdem (ayçekirdeği)

dökerlerse de bocalamayın, afiyetle çitleyin.

Geçmiş yıllardaki belediye başkanlarının azizliğine uğrayıp trafik ışıklarından “Geçiniz, beeaakleyiniz” tarzı sesler yükselen semtin acayiplikleri bundan ibaret değil.

2010’da Gediz Deltası’nda gözlenen kuş türü sayısı 268’i bulunca eski Belediye Başkanı Cevat Durak;

12 ay boyunca Karşıyaka’da görülen ve nesli tükenmekte olan ‘tepeli

pelikanlar’ı semtin maskotu olarak sundu. Üstelik bu pelikanlara

yeşil-kırmızı atkılar takıldı, pelikanlar evlendirildi ve muhtelif

yerlere törenle heykelleri dikildi.

Buranın günbatımı ve gece hayatı hep keyifli. Bir zamanlar Karşıyaka

sahilinde gazinolar ve çay bahçeleri yer alıyordu. Bostanlı’da kısa süre

öncesine dek kalamar ve midye keyfi yapabileceğiniz, iki tek

atabileceğiniz sağlı sollu tekneleriyle ‘Churchill’ vardı.

Şimdi ise onların yerini Karşıyaka ve Bostanlı’daki enva-i çeşit

meyhane, balıkçı ve barlar aldı. Yani burası hâlâ sefa düşkünlerinin

mekânı. Üstelik ille de bir yerde oturmak zorunda değilsin. Biranı ve

çiğdemini kap, sırtını palmiyelere daya gitsin!

Karşıyaka’da alışveriş sadece çarşıyla sınırlı değil. Nergiz’de,

Şemikler’de, Alaybey’de kurulan semt pazarlarının şanını bugün sadece

Bostanlı’da kurulan pazar yürütse de Bospa neredeyse bir marka artık.

Her şeyin en tazesi de orada en modası da. Zaten Bospa ismi de

kıyafetlere bastırılan markadan geliyor.

Burası elbette kültür ve sanat aktivitelerinin de adresi. Karşıyaka

Ziya Gökalp Kültür Merkezi, Karşıyaka Opera ve Tiyatro Sahnesi, Bostanlı

Açık Hava Tiyatrosu ve Rekreasyon Alanı ile her daim söyleşilerin,

oyunların, gösterilerin ve konserlerin merkezi.

Geçmişte, özellikle neredeyse bir haftaya yayılan 9 Eylül

festivallerinde, Bostanlı’daki Rekreasyon Alanı’na iğne atsan yere

düşmezdi. Kolay mıydı öyle sevdiğin sanatçıları çimlere yayılıp bedava

dinlemek?

Karşıyaka’nın Mustafa Kemal Atatürk için de önemi büyük. Annesi

Zübeyde Hanım, oğlunun evleneceği haberini alınca İzmir’e gelmiş ve son

günlerini gelini Latife Hanım’ın Karşıyaka’daki evinde geçirmiş.

Vefatından sonra da Karşıyaka’ya gömülmüş.

Uşakizade’lere ait bu köşk bugün restore edilmiş durumda. ‘Latife

Hanım Köşkü Anı Evi’ ismiyle ziyarete açılan köşkte Atatürk’ün, Latife

Hanım’ın ve Zübeyde Hanım’ın balmumu heykelleri ve onlara ait özel

eşyalar sergileniyor.

1 Kasım 1912’de Kadızade Zühtü Işıl’ın birkaç arkadaşıyla kurduğu

Karşıyaka Spor Kulübü (KSK), buranın en önemli simgeleri arasında yer

alıyor. Bu nedenle de doğum günlerinde, yılbaşlarında, nikâhlarda ve

düğünlerde ‘Kaf Sin Kaf‘ (kulübün adının Arapça harflerle kısaltması) çekmek, çektirmek burada farzdır.

Sporla ilgisi olsun olmasın Karşıyaka’da herkes en az bir KSK maçı

izlemiştir. Futbol, basketbol, voleybol, masa tenisi, yelken ve dövüş

branşlarında da boy gösteren Kaf Sin Kaf ie Göztepe arasındaki ezeli

rekabet de herkes tarafından bilinir. Yeşil-kırmızılı takımın maçlarında

coşku, bol tezahürat ve hatta kavga eksik olmaz.

Yıllardır plakalarını ve formalarını 35 ½ ibaresiyle süsleyen, yeşil

kırmızı atkılarına buçukları dokuyan Karşıyakalılar, 8 Kasım 2006’da

Karşıyaka-Galatasaray maçında geleneklerini bozup “Biz İzmirliyiz, İzmir’in takımıyız” “İzmirliyiz, Karşıyakalıyız, 35.5’i kaldırıyoruz” diye pankartlar açtığında, pek çok dedikodu üretildi.

Ama 100. yıl kutlamalarında yine heyecan doruktaydı. Taraftarlar

nefeslerini tuttu ve kulübün kuruluşunun 100. yılı 2012’yi temsilen saat

20.12’yi bekledi. İşaret fişeği saat 20.12’de atılınca yaklaşık 7 bin

meşale ve havai fişek gösterileriyle 100. yıl coşkusu yaşandı.

Buçuk muhabbeti ve Karşıyakalıların kendilerine Karşıyakalı demesi süper

star Ajda Pekkan’ın bile dikkatini çekmişti. 26 Temmuz 2009’daki

Babylon Alaçatı konserinde, İzmir’de yaşanan Karşıyaka ve İzmir

ayrımından söz eden sanatçı “İstanbul’da yaşayanlar olarak bizlere

sorulduğu zaman ayrım yapmadan İstanbulluyuz diyoruz. Siz neden

Karşıyakalıyız veya İzmirliyiz diyorsunuz? Bir kentin ikiye bölünmesi

bana çok mantıklı gelmiyor” diyerek polemikten geri kalmayacaktı.

Semt sadece sporu futbolla sınırlamamış. Bostanlı’dan Sasalı’ya uzanan

18 kilometrelik bisiklet yolunun sonunda pembe flamingolar göreceksiniz

desek daha hızlı pedal çevirmez miydiniz? Atakent’teki, Demirköprü’deki,

Bostanlı’daki, Şemikler’deki irili ufaklı spor kompleksleri enerjinizi

atmaya yardımcı olur mu? Mini golf, tenis, futbol, basketbol, voleybol?

Bunlar da olmadıysa Yelken Kulüp’te yelken? Ee, haydi seçin birini!

Karşıyaka bu kadar güzel, bu kadar yaşanılası olunca pek çok şarkıya da ilham verdi kuşkusuz. Bunlardan en eskisi Mahmure Handan Hanım’ın yorumuyla bilinen “İpek

siyah mantolu / beyaz beyaz yakalı / kalbim kalbim çarpıyor / sana sana

bakalı / hem cakalısın biraz da fiyakalı / ne yaman şeysin ne güzel

şeysin…” sözleriyle gönül okşayan ‘Karşıyakalı‘ adlı şarkıydı.

Elbette adettendi, nesiller boyunca çalınıp söylenecek, göz süzülüp gerdan kırılacak, hatta Nurhan Damcıoğlu tarafından kanto versiyonu bile söylenecekti.

Lavtacı Hristo, bestesinde “Karşıyaka’da İzmir’in gülü / Seyran ediyor elinde mülü …” dizeleriyle sevdiğine selam gönderirken; semt, geçmiş yıllardan günümüze pek çok sanatçının kalbini fethetti.

Mesela Palet Restoran’daki piyanist Aziz Özen “Karşıyaka, Karşıyaka / imbat eser kollarında / şu İzmir’in şansına bak / Karşıyaka kollarında” derken burayı yere göğe sığdıramadı. Sezen Aksu ise “…Kadehimi vurdum Karşıyaka’ya / Efeler kalktı şerefe…” diyerek kadeh kaldırdı.

Attilâ İlhan; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idam edildiği haberini radyodan duyup Karşıyaka’dan İzmir’e geçtiği vapurda başladı ‘Mahur Beste’sine. Salah Birsel

çocukluğunu ve gençliğini burada geçirdi. Hatta burayı öyle sevdi ki

vefatından sonra adı burada bir sokağa verildi. Gazeteci yazar Yaşar

Aksoy, “Her doğma büyüme Karşıyakalı, biraz farkla birbirinin aynıdır” diyerek söze başladı. Televizyoncu Murat Birsel eşi Gülse Birsel

ise; “Karşıyaka’nın içinden adamı alırsın da, adamın içinden

Karşıyaka’yı alamazsın!” serzenişiyle bitirdi ‘Karşıyaka Havası’

yazısını.

1992’de, Karşıyaka sahildeki palmiyelerin henüz insan boyunu

aşmamışken yerlerinden sökülmesi gündeme gelince, semt sıkı bir direnişe

imza attı. Yürüyüş yapıldı, pankart açıldı, sloganlar atıldı.

Hatta eski belediye başkanlarından Cihan Türsen o günleri yıllar sonra, 2013’te kendi Facebook hesabında andı ve Gezi Parkı Direnişi’ne

selam gönderdi. Karşıyaka’nın direnişi de kazanımla sonuçlandı. O

palmiyeler bugün halen Karşıyaka sahilinin güzelliklerinden biri olarak

göğe yükseliyor.

Cuma mesai bitimi hangi semtten metroya atlayıp, neredeyse bir saatte

denize, kumsala, güneşe, rakıya, rokaya, balığa kavuşabilirsiniz? Eski

taş evleri, kalamarı, midyesi, taze deniz mahsulleri ile Foça

Karşıyakalıların ikinci adresi, arka bahçesi gibidir.

Kedisi, delisi ve rüzgârıyla meşhur Foça’ya, hafta sonu kaçamağı

yaparsınız, yıllık izinden yemeden tazelenip dönersiniz. O hafta daha

mutlusunuzdur. Pardon, siz Karşıyakalılar zaten mutlusunuzdur!

-------

NOT: Bir KARŞIYAKA'lı olarak Emel Gülcan'ın hazırladığı bu galeri'yi çok beğendim ve sizinle paylaşmak istedim.