Sığ Sularla Kaplı Kara Kütlesi: Kıta Sahanlığı Nedir?
Kıta sahanlığı, ülkeleri oluşturan kara parçalarının deniz altındaki uzantısı olarak bilinir. Kıta sahanlığı, kıta kabuğunun kenarından uzağa uzanan, sığ sularla kaplı bir kara kütlesidir. Kıyı şeridinden başlar ve eğimin daha da dikleştiği yere kadar uzanır. Jeologlar, kıta sahanlığını kıtasal kabuğun bir parçası olarak görürler. Su altında kalmış ve genellikle tortularla kaplanmış ülke parçası olarak da tanımlanabilen kıta sahanlığı, organik ve inorganik maddelerin zamanla birikmesiyle oluşur.
Bu içeriğimizde kıta sahanlığı hakkında merak edilen bilgilere ulaşabilirsiniz.
Kıta Sahanlığı Nedir?
Kıta sahanlığı, ülkeleri oluşturan kara parçalarının deniz altındaki uzantısı olarak bilinir. Kıta sahanlığı, kıta kabuğunun kenarından uzağa uzanan, sığ sularla kaplı bir kara kütlesidir. Kıyı şeridinden başlar ve eğimin daha da dikleştiği yere kadar uzanır. Jeologlar, kıta sahanlığını kıtasal kabuğun bir parçası olarak görürler. Su altında kalmış ve genellikle tortularla kaplanmış ülke parçası olarak da tanımlanabilen kıta sahanlığı, organik ve inorganik maddelerin zamanla birikmesiyle oluşur. Bir adayı çevreleyen kıta sahanlığına ise ada sahanlığı denir.
1982'de, kıyı ve deniz sınırlarını belirlemek ve deniz kaynaklarının sorumlu yönetimi için yönergeler belirlemek amacıyla Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) adlı uluslararası bir anlaşma kabul edildi. Bu anlaşma, 'Kıta sahanlığını', hangisi olursa olsun, kıta kenarının dış kenarına veya kıyıdan 200 deniz mili (370 km) mesafeye kadar uzanan denizaltı alanlarının deniz yatağı ve toprak altı dahil olmak üzere bir devletin topraklarının su altındaki uzantısı olarak tanımladı. Ayrıca, eğim ve yükseltinin toprak altından oluştuğunu ancak derin okyanus tabanını, okyanus sırtlarını ve bunlara eşlik eden toprak altını içermediğini belirtti.
Kıta Sahanlığı Nasıl Oluşur ve Nerede Bulunur?
Kıta sahanlıkları organik ve inorganik maddelerin zamanla birikmesiyle oluşur. İnorganik malzemeler, nehir sistemleri, buzullar ve buz tabakaları tarafından kıtaların kenarlarına ve okyanuslara taşınan tortulardan gelir. Organik maddeler, inorganik çökeltilerle karıştığında kıta kenarı boyunca katmanlar oluşturan ve yerleşen bitki ve hayvan kalıntılarından kaynaklanır.
Son 1,6 milyon yılda deniz seviyesindeki yükselme ve alçalma, kıta sahanlıklarını tekrar tekrar sular altında bıraktı ve açığa çıkardı. Kıta sahanlığının pürüzsüz ve düz yüzeylerinin arkasındaki sebep, dalga hareketi, tortuların hareketi ve diğer erozyon işlemlerine ek olarak bu deniz seviyesi değişiklikleridir.
Kıta sahanlıkları, toplam okyanus alanının yalnızca %10'undan daha azını oluşturur, ancak besin ve kaynaklar açısından okyanusun en zengin kısımlarından biridir. Sığ suları, bitkilerin ve alglerin hayatta kalması için gerekli olan güneş ışığının dibe ulaşmasını sağlar. Okyanus akıntıları ve nehirlerden gelen akıntılar da besin maddelerini kıta sahanlıklarına getirerek onları mikroorganizmalar ve bitkiler için bir sığınak haline getirir. Sonuç olarak, bu alanlar, mikroskobik organizmalar, balıklar ve diğer deniz canlıları için beslenme alanı görevi görür.
Kıta sahanlığı, kıta eğimi ve kıta yükselişi ile birlikte kıta kenarının yapısal bileşenlerinden sadece biridir. Kıta kenarı, kıta kabuğunun dış kenarıdır ve kuru kara ile derin deniz tabanı arasındaki geçiş bölgesi olarak hizmet eder. Kıyı şeridinden hemen sonra, kıyıdan yaklaşık 75 km'ye kadar uzanan sığ, su altı kara kütlesi olan kıta sahanlığı gelir.
Kıta Sahanlığının Derinliği Ne Kadar?
Kıta sahanlığının derinliği bir bölgeden diğerine değişir, ancak yaklaşık 100 ila 200 m derinliğe sahiptir. Örneğin Atlantik Okyanusu, yaklaşık 100 m derinliğe ulaşan geniş ve düz bir kıta sahanlığına sahiptir.
Kıta sahanlığının ortalama genişliği yaklaşık 75 km olmakla birlikte bölgeden bölgeye farklılık gösterebilmektedir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nin doğu kıyısındaki kıta sahanlığı, Güney Amerika ve Batı Afrika'nın batı kıyılarındaki kıta sahanlığına göre daha geniş ve nispeten daha düzdür. ABD'de Kaliforniya'nın bazı bölgelerinde kıta sahanlığı yalnızca bir kilometreden veya 0,62 milden daha az uzanır. Dünyanın en geniş kıta sahanlığı, yaklaşık 1500 km (930 mil) genişliğe sahip Kuzey Kutbu'ndaki Sibirya Sahanlığıdır.
Kıta Sahanlığının Ekonomik Önemi
Kıta sahanlığı, bir ülkenin veya devletin kullanabileceği balıkçılık, petrol ve gaz gibi değerli kaynakları içerebilir. Kıta sahanlığı tanımının BMDHS tarafından belirlenmesinin ana nedenlerinden biri buydu. Kaynak yönetimi ve koruma da dahil olmak üzere egemenlik haklarını uygulayabileceği bir ülkenin somut coğrafi sınırını oluşturdu.
Yorum Yazın