İslam Dünyası'nın Bilim İnsanları
İslam dünyası, Moğol İstilası'na kadar bilime büyük ölçüde katkıda bulundu ve hayatı kolaylaştıracak pek çok buluş geliştirdi. Işte bunlardan bazıları;
Hârezmî
Harezmi, cebiri bir bilim dalı haline getiren, zamanının en kapsamlı matematik kitabını yazan bilgindir. En önemli eseri, Kitabü'l Cebr ve'l Mukabele'dir. Sonraları Latince'ye çevrilen kitap, matematik bilimi tarihinde çok özel bir yer tutmaktadır. Bu kitapla cebir, batıda bağımsız bir matematik disiplini olarak tanınmaya başlamıştı.
Harizmi kitabını yazarken, bilinmeyen için 'şey', a ve b katsayıları için 'dirhem' ve x ile katsayı çarpımları için ise 'kaab' sözcüğünü kullanmıştı. Endülüslü Müslüman matematikçilerinin metinleri ile İspanyolca'ya 'xay' olarak çevrilen 'şey' kelimesi, zamanla değişerek, matematikteki ünlü ''x'' kavramına dönüştü.
Tek bilinmeyenli ikinci dereceden denklemi bulan, çözümünü çizim yöntemi ile, yani geometrik olarak açıklayan ilk matematikçi de Harizmi oldu. Bir başka söylemle, bugün kullandığımız ve Avrupa kaynaklı sandığımız matematik terminolojisi, Avrupa'ya Harezmi’nin bir hediyesi!
Günümüzde Harezmi’nin kitapları, aritmetik üzerine yazılmış en eski eserler olarak kabul ediliyor. Batının saygıyla andığı, bizim ise matematik kitaplarında yer bile vermediğimiz Harizmi, bilim tarihine yön veren ender insanlardandı. Onun matematik eserlerinden, Avrupa'nın üniversitelerinde 17. yüzyıla kadar ana ders olarak yararlanılmıştı.
Sibernetiğin Babası: Diyarbakırlı Cezeri
El-Cezeri, 1136 yılında Diyarbakır'da dünyaya geldi. Cezeri, günümüzde insan müdahalesi olmadan kendi kendini idame ettirebilen sistemleri inceleyen sibernetik biliminin babası sayılıyor.
Kitab-el Hiyal adlı ünlü eserinde, su saatleri, otomatik kontrol düzenleri, fıskiyeler, kan toplama kapları, şifreli anahtarlar ve robotların tasarımlarına yer vermiş ve bunların nasıl gerçekleştirileceğini anlatmıştır.
Regülâtörü ilk olarak J. Watt'ın 1780'de keşfettiğini söylerler. Bunun mucidinin de yine Cezeri olduğu, ünlü eseri Kitab-el Hiyal'in 171. sayfasındaki çizimde açıkça görülüyor! Bu eserde, 50 farklı ''modern alet'in plan ve işleyişi hakkında bilgiler veriliyor.
Cezeri'nin ünlü Kitab-el Hiyal eserinin bugün dünya üzerinde sadece 12 kopyası mevcut. 1206 tarihli en eski kopya (kayıt numarası 3472), bugün Topkapı Sarayı III. Ahmet Kütüphanesi'nde; yine aynı dönemden kalan bir diğer kopya ise Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunuyor.
Kitab-el Hiyal, şu anda Almanca'ya ve İngilizce'ye çevrilmiş bulunuyor. İşin ilginci, Cezeri'nin bu kitabının Türkçe'ye çevrilmiş bir tıpkıbasımı henüz bulunmamaktadır.
Da Vinci'nin Adını Anımsayamadığı Bilgin
Doğu'nun Leonardoları'nın izlerine pek çok yerde rastlamak mümkün. Leonardo da Vinci'nin notlarında bile! Leonardo, akışkanlardan bahsettiği bir mektubunda, doğuda yaşayan, ama adını anımsayamadığı bir bilginin bu konudaki çalışmalarından yararlandığını yazar. Leonardo'nun adını anımsayamadığı bu kişi, İstanbul'da Cihangir sırtlarında rasathane kuran Takiyüddin'dir!
Halife Memun
9. yüzyıl başlarında Abbasi halifesi Memun bir dünya haritası hazırlanması için emir verdi. Bu haritanın hazırlanmasında görev alan bilginler, her şeyden önce ekvatorun 1/360'ı olan bir boylam derecesinin gerçek uzunluğunu ölçmek zorundaydılar. İslam bilginleri, önce Kuzey Iraktaki Sincar Ovasında, sonra da Kuzey Suriye'deki Tedmür’de usturlaplarla, çubuk ve ip kullanarak bu ölçümü yaptılar.
Halife Memun'un hizmetinde çalışan İslam coğrafyacıları, birçok defa yineledikleri ölçümler sonunda, bir boylam derecesinin uzunluğunu 56,66 mil, buradan hareketle ekvatorun uzunluğunu da “40.000 kilometreden biraz fazla diye belirlediler. Modern coğrafyanın olanakları ile belirlenen ekvator uzunluğu (40.070 km.), günümüzden 1200 yıl önce yürütülen bilimsel çalışmanın sonucuna çok yakın...
Onlar Galileo Galilei'den 600 yıl önce dünyanın yuvarlak olduğunu söylemekle kalmamış, 'geoid' bir forma sahip olduğunu da keşfetmişlerdi!
Yorum Yazın